Hoe hou je mensen met een verstandelijke beperking aan boord van de digitale sneltrein?

Digitale trein dendert verder

Onze Nieuwe Toekomst is een zelfadvocatenbeweging van, voor en door personen met een verstandelijke beperking. We strijden voor onze rechten en eigenaarschap over onze keuzes en beslissingen.

We ondersteunen mensen om voor zichzelf te spreken, beslissingen te nemen, verantwoordelijkheid te dragen, keuzes te maken en inzichten te verwerven. Het doel? Mee doen en mee tellen in onze maatschappij.

‘Veel mensen met een verstandelijke beperking leven volledig afgesloten van de digitale wereld.’

De coronacrisis dwong ons om onze werking digitaal te organiseren. Dat was voor onze organisatie en leden een proces van vallen en opstaan. De inzichten die dit opleverde kunnen voor sociale professionals en iedereen die werkt met personen met een verstandelijke beperking relevant zijn. Want ook nu we elkaar weer live mogen ontmoeten, dendert de digitale trein gewoon verder.

Problemen met hardware

Maart 2020. Plots stond het land stil. Iedereen bleef in zijn kot. Net zoals veel andere organisaties, switchten ook wij naar digitale communicatiemiddelen. Dat nood effectief wet breekt, ervaarden we hier heel duidelijk. Er bleek veel mogelijk.

Toch bleken die digitale middelen ook drempels op te werpen. Veel mensen met een verstandelijke beperking beschikken niet over de nodige hardware. Ze hebben geen computer, tablet of smartphone en leven volledig afgesloten van de digitale wereld.

Dit is het geval bij Emma. Emma is 62 jaar en woont samen met drie vrouwen met een verstandelijke beperking. Noch zij, noch haar huisgenoten beschikken over de nodige toestellen om digitaal te kunnen deelnemen. Ze hebben enkel een vaste telefoonlijn, elk een eigen eenvoudige mobiele telefoon en een televisie.

Emma voelt zich tijdens de hele coronaperiode afgesneden van haar vrienden en familie. Hoewel Emma initiatief toont om contact te leggen, volstaat dit niet. Ze mist het om mensen te zien.

Geen sprake van privacy

Soms kunnen mensen met een verstandelijke beperking een laptop gebruiken van de voorziening waar ze verblijven. Ze delen deze computer met hun begeleiders en medebewoners, waardoor die niet altijd beschikbaar is wanneer zij hem nodig hebben.

Wanneer hardware gedeeld wordt, is het vaak de gewoonte dat de persoon met een beperking er in de gemeenschappelijke ruimtes gebruik van maakt. Dan zijn medebewoners en begeleiders nooit ver weg. Van privacy is er dus geen sprake.

‘Nieuwsgierige medebewoners duiken geregeld op en mengen zich in het gesprek.’

Wanneer we er eindelijk in slagen om na drie maanden lockdown een videogesprek in te plannen met Gert, merken we dat dit niet vanzelfsprekend is. Voor Gert is videobellen nieuw. Zijn nieuwsgierige medebewoners duiken geregeld achter en naast Gert op en mengen zich in het gesprek.

Niet het juiste toestel

We leren ook dat een toestel hebben, niet betekent dat het het meest geschikte toestel is. Wie bijvoorbeeld een smartphone heeft, ervaarde dat het niet evident is om met zo’n toestel online bijeenkomsten te volgen. Het is onhandig en de batterij loopt snel leeg.

“Als ik gebeld word tijdens een vergadering, valt alles weg”, getuigt Renaat. Mensen hebben bovendien vaak een verouderd toestel, waardoor ze sommige apps niet kunnen gebruiken.

Toegang tot het internet is niet vanzelfsprekend

Afwezigheid van de nodige hardware valt vaak samen met het ontbreken van toegang tot het internet. Mensen met een verstandelijke beperking voelen zich tijdens de verschillende lockdowns daardoor volledig van de buitenwereld afgesloten. Contact houden lukt enkel via de telefoon en briefwisseling.

Lees ook

Laat de digitale sneltrein te veel mensen achter?

Wanneer iemand wel over hardware beschikt maar nog niet over internet, blijkt internet aanvragen niet evident. Het vraagt veel communicatie en tijd om dit te regelen. Er zijn heel wat partijen bij betrokken: begeleiders, bewindvoerder, internetprovider…

Barrières in de software

In de zoektocht naar de meest geschikte app voor onze digitale bijeenkomsten botsten we op allerlei barrières in de software. Zo kan een videogesprek via Messenger maar met maximum acht deelnemers. We ervaren ook een slechte beeldkwaliteit en de micro’s van deelnemers kunnen niet uitgezet worden. Dit geeft veel storing en achtergrondlawaai tijdens de vergadering.

Zoom bleek ook niet handig: veel mensen slagen er niet in om de installatie op eigen houtje te voltooien. Microsoft Teams dan? Die app hoef je niet te installeren, maar toch bleken de verschillende stappen om toegang te krijgen te omslachtig. We kwamen amper echt toe tot vergaderen.

‘De toegankelijkheid van Google Meet haalt het voor veel mensen.’

Uiteindelijk strandden we bij Google Meet. Die app bleek het meest eenvoudig: deelnemers klikken op de link en vervolgens opent er een nieuw tabblad. Daarin worden je camera en microfoon opgestart. Klikken op de knop ‘deelnemen aan de vergadering’ en je bent vertrokken.

Je hoeft dus niets te installeren en geen account aan te maken. De toegankelijkheid van Google Meet haalt het dus voor veel mensen. Eens we met dit platform aan de slag gingen, voelde je dat het vertrouwen bij de deelnemers groeide.

Vaardigheden om deel te nemen

Het beschikken over de nodige digitale middelen betekent niet automatisch dat iemand de gepaste vaardigheden heeft om ermee aan de slag te gaan. Dikwijls gaat het om basisvaardigheden. Zo ervaren sommige mensen moeilijkheden bij het opstarten van hun laptop. Anderen slagen er niet in de online agenda te raadplegen.

‘Vanop afstand uitleggen op welke knop je moet klikken is niet vanzelfsprekend.’

Pogingen om hierin te groeien, verlopen tijdens de lockdowns moeizaam. Vanop afstand, via telefoon ondersteuning bieden is geen evidentie. Het is niet altijd makkelijk om het probleem telefonisch te doorgronden. Vanop afstand uitleggen op welke knop je moet klikken is niet vanzelfsprekend.

Maar zodra we de mensen thuis mochten opzoeken, slaagden we er wel in hen te ondersteunen en boekten we vooruitgang. Belangrijk in het leerproces is dingen voordoen, mensen de kans geven om het zelf te proberen, veel herhaling en het uitwerken van een visueel stappenplan.

Digitale etiquette

Naast praktische vaardigheden die iemand al dan niet in staat stellen om de digitale bijeenkomst bij te wonen, ondervinden we ook dat er zoiets bestaat als een digitale etiquette. Denk bijvoorbeeld aan je microfoon uitschakelen wanneer je niet aan het woord bent of je hand opsteken als je iets wil zeggen.

‘Digitaal ontmoeten vergt een groot concentratievermogen. Mensen met een verstandelijke beperking ervaren dit als een van de grootste hindernissen.’

Deze digitale etiquette kennen en naleven, is niet vanzelfsprekend. Dat is wellicht bij iedereen die veel online vergadert een bekend fenomeen. Goede afspraken maken goede vrienden, maar die afspraken worden soms als kinderachtig ervaren.

“Het is soms moeilijk te luisteren, want ik weet niet altijd wie aan het spreken is en wie stil is. Als iedereen de luidsprekers uitzet, zou ik wel weten wie aan het woord is”, zegt Michel. Het leidt geregeld tot frustraties als er veel achtergrondlawaai is, er door elkaar gepraat wordt of een persoon het gevoel heeft dat het lang duurt voor hij aan het woord kan komen.

Concentratievermogen

Digitaal ontmoeten vergt een groot concentratievermogen. Mensen met een verstandelijke beperking ervaren dit als een van de grootste hindernissen. Daarom beperken ze heel bewust de duur van de online vergaderingen.

We zien mensen afdwalen als het te lang duurt. Mensen beginnen te breien, aardappelen te schillen of een praatje te slaan met hun huisgenoot. Het aanbieden van ondersteuning, een duidelijke vergaderstructuur en afspraken rond de duur van een ontmoeting kunnen een heel eind op weg helpen.

‘We zien mensen afdwalen als het te lang duurt.’

Deel de agendapunten zodat mensen overzicht hebben over de inhoud van de vergadering. Zorg voor korte terugkoppelingen na een vergadering om het verloop te evalueren en bij te sturen. Wanneer mensen niet kunnen deelnemen omwille van de technische vereisten, kan je als ondersteuner aan huis gaan om dit eens samen te doen.

Hou de vergaderingen best kort en krachtig. Organiseer beter enkele korte bijeenkomsten dan één of twee lange. Las ook micropauzes in. Dit zijn korte pauzes van maximum tien minuten waarin je even kan staan, naar toilet gaan en ontspannen.

Modereren

“Soms moet ik lang wachten voor ik iets kan zeggen omdat men soms niet opmerkt dat ik met mijn hand opzit”, zegt Kurt. “Als ik dan uiteindelijk aan het woord ben, ben ik soms vergeten wat ik wil zeggen of word ik onderbroken.”

Veel meer dan wanneer we live bijeen komen, treedt daarom een van onze vrijwillige coaches op de voorgrond als soort van moderator. Hij start het gesprek, brengt structuur aan en leidt het gesprek in goede banen. Hij zorgt dat iedereen aan het woord komt en brengt een goede dynamiek in de vergadering. Maar de personen met een beperking krijgen wel het laatste woord.

‘Als ik uiteindelijk aan het woord ben, ben ik soms vergeten wat ik wil zeggen.’

Het versturen van een herinnering op voorhand en op de dag zelf heeft een gunstig effect op het aantal aanwezige deelnemers, merkten we. Pas je manier van communiceren ook aan aan de wensen van de persoon. Zo willen sommigen via mail de vergaderlink ontvangen, terwijl anderen de voorkeur geven aan WhatsApp.

Tot slot is continuïteit in het contact belangrijk. Dit kan telefonisch of via mail. Zo zijn de mensen op de hoogte van wat er gebeurt in de organisatie.

Voordelen van digitaal deelnemen

Digitaal ontmoeten is niet alleen kommer en kwel: het biedt enkele voordelen. Digitaal bijeenkomen is beter dan niet kunnen samenkomen. Dat je je niet hoeft te verplaatsen, zorgt voor tijdswinst. Voor sommige mensen biedt het zelfs de garantie dat ze er bij kunnen zijn, want voor één keer zijn ze niet afhankelijk van het openbaar of georganiseerd vervoer.

‘Voor één keer zijn ze niet afhankelijk van het openbaar vervoer.’

Tijdens de lockdown vulde digitaal deelnemen lege gaten in de agenda. Het bood mensen met een verstandelijke beperking de gelegenheid om contacten te onderhouden met mensen die ze niet meer fysiek konden ontmoeten.

Een onverwacht voordeel is dat we elkaar beter leren kennen. Je kan plots een blik werpen in ieders woonkamer. Via het scherm krijgen we inzicht in waar en hoe iedereen leeft. Zo maken we kennis met huisdieren, medebewoners, begeleiders, de inrichting van het huis en hobby’s en interesses.

Grote sprong

Bij aanvang van de coronapandemie toonden sommige mensen een grote weerstand tegenover digitaal samenkomen. Naarmate duidelijk werd dat de pandemie niet na een maand voorbij zou zijn, groeide de bereidheid om mee te doen. De lege agenda in combinatie met een gebrek aan sociale contacten dwong mensen om zich te wenden tot digitale alternatieven.

Lees ook

Waarom Facebook en Playstation zo belangrijk zijn voor mensen met een beperking

Daardoor werden sommigen uitgedaagd om toch een grote sprong te wagen. De effecten daarvan zijn blijvend. Zo stond Victor tijdens de eerste lockdown niet open voor digitale ontmoetingen. In de zomer van 2020, toen de maatregelen versoepelden, zagen we hem vaker dan vroeger. Hij genoot van de vele contacten op ons bureau.

Maar dat was van korte duur. De maatregelen werden weer aangescherpt en iedereen verdween weer achter zijn computer. Dus kocht Victor dan toch een laptop. Via zijn persoonlijke assistenten leerde hij er mee werken. Sindsdien neemt hij wel deel aan onze digitale bijeenkomsten. Al komt hij nog steeds liever bij ons op bezoek.