‘Seksueel misbruik maakt mensen kapot’

Rik Devillé

Nooit kreeg ik zoveel reacties als na het posten van een selfie met Rik Devillé. Ook nu, weken later, word ik er nog op aangesproken. Ouders, schoonouders, tantes, vrienden en collega’s. Iedereen wil weten hoe hij in het echt is. Het zegt iets over de status van deze pastoor op rust.

‘Rik Devillé is hard in zijn aanklacht tegen onrechtvaardigheid.’

Hij heeft ons bij hem thuis uitgenodigd. Niet voor een zoveelste een-op-een-interview over seksueel misbruik in de kerk. Wel voor een dubbelgesprek met hulpverlener en Sociaal.Net-columnist Iwein Denayer.

Iwein is opgegroeid in Buizingen, de gemeente waar Rik priester was. De ouders van Iwein waren geëngageerde gelovigen, actief in de parochie. Iwein zelf was chiroleider en kwam zo al jong in contact met Rik.

Rik Devillé – ondertussen bijna tachtig – woont in het mooie Pajottenland. Hij ontvangt ons in zijn kleine villa, gelegen in een straat met typische Vlaamse lintbebouwing. De ontvangst is warm en hartelijk, we krijgen koffie en er zijn koekjes van Delacre. Omdat iedereen het toch wil weten: Devillé is erg to-the-point, hard in zijn aanklacht tegen onrechtvaardigheid en scherp voor het instituut kerk.

Godvergeten

Misbruik in de kerk is al sinds 1992 zijn thema. Toen kwam Rik Devillé naar buiten met ‘De Laatste Dictatuur’. In dit boek lag de focus op het machtsmisbruik van de kerk, over seksueel misbruik staat er geen woord in.

Wel was de commotie rond het boek voor veel gelovigen de aanleiding om Devillé in vertrouwen te nemen. Stap voor stap – en dat gebeurt tot op de dag van vandaag – kwamen er verhalen binnen van vrouwen en mannen die door priesters en broeders misbruikt werden in kloosters, internaten en zorgvoorzieningen. Soms eenmalig, vaak langdurig en op afschuwelijke wijze.

De afgelopen twintig jaar is het thema nooit helemaal weggeweest. We hadden ‘Operatie Kelk’ en de zogenaamde ‘Commissie Adriaenssens’. Maar de harde tv-documentaire ‘Godvergeten’ zorgde voor een nieuwe mediastorm. Al na de eerste uitzending volgden reacties van burgers, gelovigen en politici. Een parlementaire onderzoekscommissie werd in het leven geroepen. En de mailbox van Rik Devillé ontplofte: “Ik probeer iedereen persoonlijk te antwoorden, maar er zijn dagen geweest dat er meer mails binnenkwamen dan ik verwerkt kreeg.”

Rik: “Het komt laat maar het is wel opnieuw een erkenning van het leed van de slachtoffers. Dat is positief. Er is ook hoop dat de kerk en politiek nu beter reageren als dertien jaar geleden. De toenmalige onderzoekscommissie was een flop, nu is er een echte parlementaire onderzoekscommissie. Iedereen die er spreekt, staat onder ede. Liegen is er niet meer bij. De verwachtingen liggen hoog, al ben ik voorzichtig. Ik wil niet te vroeg victorie kraaien.”

Rik: “We willen een duidelijke erkenning van het leed van de slachtoffers. En ja, daar hangt ook een financieel plaatje aan. Slachtoffers moeten een serieuze vergoeding krijgen, geen aalmoes.”

‘De kerk heeft jarenlang het misbruik toegedekt, verzwegen en gecamoufleerd.’

“De kerk moet ook haar verantwoordelijkheid nemen. Ze hebben jarenlang het seksueel misbruik toegedekt, verzwegen en gecamoufleerd. Ze hebben daders niet gestraft maar overgeplaatst, waardoor ze soms nieuwe slachtoffers konden maken. De kerk moet erkennen dat ze in de fout zijn gegaan.”

Rik: “Dat houd je toch niet voor mogelijk? Je begint als bisschop je reactie toch niet met te zeggen dat je zelf slachtoffer bent, dat je het ook moeilijk vindt. Bonny is geen slachtoffer hé. Waarom is het voor hem zo moeilijk om gewoon te vragen: wat kunnen we voor die vele slachtoffers doen?”

“In mijn ogen moet de kerk van dit onderwerp afgehaald worden. Zelfs na al die jaren kunnen ze niet op een menselijke manier omgaan met slachtoffers.”

‘In Godvergeten zie je hoe hard Rik gestreden heeft, maar ook hoe hard hij is tegengewerkt.’

Iwein: “Ik heb grote bewondering voor het werk dat Rik heeft verricht, voor alles waarvoor hij is opgekomen en nog steeds opkomt. Toen ik ‘Godvergeten’ op tv zag, kwam dat besef eens zo hard binnen. In de documentaire zie je hoe hard hij gestreden heeft, maar ook hoe hard hij door de kerk is tegengewerkt.”

Iwein: “Als hulpverlener heb ik veel jonge slachtoffers van seksueel misbruik gesproken. Ik weet dat misbruik mensen kapot maakt. Dat zie je in ‘Godvergeten’, dat merk ik als hulpverlener. Het misbruik kan ‘kort’ zijn, maar het is een heel leven dat daaraan kapotgaat. Angsten. Trauma’s. Relatieproblemen. De impact is gigantisch.”

‘Een paar weken geleden zat hier een oudere man. Hij heeft twee uur gehuild. Hij kreeg niets gezegd.’

Rik: “Het is zo schrijnend. Een paar weken geleden zat hier een oudere man in dezelfde zetel als jullie. Hij heeft twee uur aan een stuk gehuild. Als hij begon te vertellen, kwamen er alleen maar tranen. Hij kreeg niets gezegd. Na twee uur is hij vertrokken. Ik weet niet waarover het gaat, ik weet niet wat er aan de hand is. Nog niet. Dat hij hier zat was een eerste stap. Ik vermoed dat hij terugkomt.” 

Iwein: “De eerste stap is altijd moeilijk. Wanneer jongeren chatten, een mail of brief sturen, dan is daar vaak een lang proces aan voorafgegaan. Slachtoffers van misbruik botsen vroeg of laat op hun grenzen. Ze blokkeren en kunnen niet meer voor- of achteruit. Ik noem dat het noodzakelijk kwaad omdat ze beseffen dat ze zonder hulp niet verder kunnen.”

‘Hoe sneller iemand de eerste stap zet om te praten, hoe beter.’

“De ervaring leert dat hoe sneller iemand de eerste stap zet, hoe beter. Er is dan meer kans op succesvol herstel. Jongeren van nu hebben ook taal om taboes te doorbreken. Ze gebruiken tekeningen, memes of grappige foto’s om gevoelens uit te drukken.”

“Als je pas op je tachtigste, zoals de man waarover Rik sprak, aan dat hersteltraject begint dan heb je een heel leven lang gezwegen. Dat is dramatisch. Ik begrijp dat je dan de eerste keer alleen maar in tranen kan uitbarsten.”

Iwein: “Het is niet moeilijk om als samenleving boos te zijn op Marc Dutroux, kinderlokker, ontvoerder en moordenaar. Dat is de baarlijke duivel. Ook op instituut kerk kunnen we met zijn allen gemakkelijk boos zijn. Maar die oom, buurman of zwemcoach… dat zijn wij hé.”

‘Als je dingen ziet gebeuren die niet kunnen, dan is het je taak als burger om je uit te spreken.’

“Mensen hebben nog te vaak de reactie: ‘Wat er binnen vier muren gebeurt, zijn mijn problemen niet.’ Ik ben daarin heel duidelijk: dat zijn wél onze problemen. Want we zijn een samen-leving. Wat er binnen die vier muren gebeurt, heeft impact op mensen en situaties buiten die muren.”

“Vandaar mijn oproep: als je dingen ziet gebeuren die niet kunnen, dan is het je taak als mens en burger om je daarover uit te spreken. Zolang we dat niet doen, zullen er nieuwe slachtoffers bijkomen.” 

Iwein: “Het is niet simpel, dat weet ik ook. Een paar jaar geleden stuurde een jong meisje mij haar hele dagboek door. Ze beschreef hoe haar opa haar misbruikte. Los van de schok, moet je aan het meisje duidelijk maken: dit moet stoppen.”

‘Pas door het te vertellen en het misbruik te delen kan de dochter aan haar herstel werken.’

“Na intensieve gesprekken en heel wat overwegingen, zag het meisje in dat ze niet anders kon dan het te vertellen aan haar ouders. Kan je je voorstellen hoe moeilijk dat dit is? De schaamte is enorm. Bovendien worstelde ze met vragen: Heb ik het uitgelokt? Is het niet mijn schuld?”

“Na dat gesprek met de ouders barst de bom. Want de dader is de vader van de vader. En van de ene dag op de andere zei die: ‘Ik heb geen vader meer.’ Dat is zo pijnlijk. Maar de ouders zeggen tot op de dag vandaag dat het zo moest lopen. Pas door het te vertellen en het misbruik te delen, kon de dochter aan haar herstel beginnen.”

Iwein: “Absoluut. In de lokale wielerschool ben ik het ‘Aanspreekpunt Integriteit’. Als mensen weet hebben van pesten, ongewenst gedrag of misbruik dan kunnen ze mij aanspreken. Ik ben vertrouwenspersoon. Als sportclub maak je zo zaken bespreekbaar met trainers, ouders en jongeren. Je geeft dan het signaal: ‘Hier kan over gesproken worden.’”

Rik: “Praten is erg belangrijk. Dat zie ik bij de getuigen in ‘Godvergeten’ of de slachtoffers die nu spreken in de parlementaire onderzoekscommissie. Het is moeilijk om je zo bloot te geven, maar ook moedig. Dankzij die getuigenissen hebben we het er vandaag opnieuw over.”

Rik: “Nee. Raf De Rycke spreekt voor de vzw Broeders van Liefde, de zorggroep. Hij spreekt niet namens de geloofscongregatie. Het misbruik gebeurde binnen die geloofsgemeenschap van broeders. Maar hen hoor je niet.”

‘Mensen blokkeren als je onmiddellijk allerhande adviezen of oplossingen lanceert.’

“In de reportage in Ter Zake kwamen zorgmedewerkers van de vzw aan het woord die zich schuldig voelden. Dat mag je die mensen niet aandoen. Zij hebben met het misbruik in de kerk niets te maken.”

Rik: “In eerste instantie een luisterend oor: iemand die tijd heeft en neemt. Dat zie ik ook als taak van een onafhankelijk meldpunt waarvoor ik pleit. Dat moet bemand zijn met mensen die tijd hebben en een dossier kunnen opvolgen. Slachtoffers hebben een vertrouwensfiguur nodig.”

Lees ook

Vrouwen met een handicap zijn extreem kwetsbaar voor seksueel geweld

Iwein: “Ik bevestig dat, zeker als het gaat om seksueel misbruik. Het vertrouwen in de medemens is beschadigd, vaak is er een fundamenteel wantrouwen naar anderen. Je moet er dus voor zorgen dat er een band onstaat waardoor je samen een hersteltraject kan aanvatten.”

Iwein: “Met een heel open houding luisteren naar mensen. Kom niet onmiddellijk met oplossingen want dan schuif je het gevoel van mensen helemaal opzij. Mensen blokkeren als je niet luistert en onmiddellijk allerhande adviezen of oplossingen lanceert.”

‘Het ritme volgen van een slachtoffer, dat is de kern van goede hulp.’

Rik: “Ik volg altijd het ritme van de mens die voor me zit. Dat helpt om vertrouwen op te bouwen. Dat een man hier twee uur huilt, laat ik gebeuren. Het geeft hem misschien het vertrouwen om volgende keer wel zijn verhaal te doen.”

“Ik ga ook nooit adviseren wat iemand wel of niet moet doen. Onze ‘Werkgroep Mensenrechten in de Kerk’ hanteert de woorden: ‘Van slachtoffer, naar overlever, naar overwinnaar’. Dat perspectief van overwinnaar is voor slachtoffers erg moelijk. Maar het kan. Als dat betekent dat iemand een graf wil beschadigen, dan kan dat een overwinning zijn. Ik ga dan niet beginnen dat dit strafbaar is, mensen weten dat zelf ook. Het ritme volgen van een slachtoffer, dat is de kern van goede hulp.”

Rik: “Als parochiepriester komen mensen bij je aankloppen bij een geboorte, voor een huwelijk, als iemand ziek is of sterft. Als pastoor kan je dan alleen maar aandachtig luisteren. Wat willen die mensen? Wat is het probleem of de vraag juist? Hoe willen ze hun viering?”

Iwein: “Dat is in essentie wat het werk van een hulpverlener inhoudt. Aanspreekbaar zijn. Open luisteren. Niet oordelen. Vertrouwen geven. Alleen is de realiteit anders. We mogen het tempo van de mens niet meer volgen. Hulpverlening is opgedeeld in modules, na acht gesprekken moet je afronden. Het moet vooruit gaan. Terwijl voor jou iemand zit wiens traject jaren zal duren. Dat is zo’n mismatch.”

Rik: “Ik kan op die vraag moeilijk antwoorden. Ik voel een drive en ben ook koppig, een doorbijter. Maar soms heb ik schrik om mijn computer aan te zetten omdat ik niet weet welke verhalen er in mijn mailbox zitten. Het is soms zwaar, maar ik wil het er liever niet over hebben. Niemand heeft daar een boodschap aan, zeker slachtoffers niet.”

“Ik heb niet zo veel uitlaatkleppen. Om te ontspannen, moet ik de natuur zien. Ik woon hier dus goed. En als er iemand telefoneert, zal ik altijd de draadloze telefoon nemen. Ik moet tijdens het bellen kunnen rondlopen. Ik heb een parcours door de living dat ik dan blindelings volg. Zo haal ik mijn 10.000 stappen.”

‘Ik moet tijdens het bellen kunnen rondlopen. Zo haal ik mijn 10.000 stappen.’

Iwein: “Ik heb een burn-out gehad. Ik werd ’s nachts wakker, was bang om de gsm van het werk aan te zetten. Welke hulpvragen ga ik vandaag krijgen? Gaat die en die jongere nog in leven zijn? Mensen vatten dat soms niet, maar dat zijn wel de vragen die binnenkomen.”

Lees ook

Doordacht sociaal werk: ‘Vertrouwen blijft de levenslijn van hulpverlening’

“Op een bepaald moment ben ik over mijn job beginnen schrijven, dat werden dan columns op Sociaal.Net. Dat werkt helend, net als muziek. Ik heb trouwens muziek mee voor jullie. Het laatste nummer op het album is een nummer van mij. Het gaat over iemand die misbruikt werd maar toch verder wil met het leven. Het werkt voor mij om in de huid te kruipen van een slachtoffer en daarover een song te schrijven.”

Rik: “Geloven heeft voor mij niks met het instituut kerk te maken. Ik vind heel veel inspiratie in bijbelse figuren en verhalen. Daar voel ik me goed bij. Er zijn veel bijbelse verhalen die zeggen dat je niet om een lijdende en gekwetste mens heen loopt. Integendeel. Ik kan niet tegen onrechtvaardigheid. Voor mij is dat het evangelie.”

“In ‘Godvergeten’ toont Jean, een van de slachtoffers, op een bepaald moment littekens veroorzaakt door het misbruik. Ik kan daar niet tegen. (Begint te huilen.) In elke kerk hangt een gekruiste Christus. En dan zie je die littekens op tv. Daar moet je als gelovige iets mee doen. Het is voor mij de evidentie zelf, ik begrijp niet dat anderen in de kerk dat niet zo zien.”

‘Ik vind heel veel inspiratie in bijbelse figuren en verhalen.’

Iwein: “Ik ben ontdoopt. Ik heb het geloof losgelaten. Maar mijn waarden zijn wel dezelfde waarden als die van Rik. Ken je Amenra? Dat is een Belgische metalband. Ze zingen over rouw, pijn, verdriet en het verwerken daarvan. Hun optredens zijn een mystieke ervaring. Daar voel ik verbinding en samenhorigheid. Het zijn moderne misvieringen.” 

Rik: “Ik vrees dat dit de aard van het beestje is. Ik geef niet af. Ik moet opkomen tegen onrechtvaardigheid.”

“Ik heb veel brieven geschreven naar het bisdom. Vaak kreeg ik geen, pas laat of een vaag en nietszeggend antwoord. Maar toen ik mijn ontslag indiende in aanloop naar mijn pensioen, kreeg ik binnen de week antwoord. Ik denk dat ze opgelucht waren. Het is voorbij moeten ze gedacht hebben. Maar daar hebben ze zich wel misrekend. Als ze slim waren geweest, hadden ze dat moeten weten.”