Een warme tas koffie op een Hartelijke Plek: ‘Geven kan deugd doen’

Persoonlijk verhaal

Miguel De Meyer (38) ervaarde enkele jaren geleden zelf de kracht van het kleine ontmoeten. Het coronavirus woedde, hij had geen job meer en zijn relatie was op de klippen gelopen. Hij voelde zich eenzaam.

‘De meeste Hartelijke Plekken vind je in de horeca.’

Miguel overwon de leegte met structuur en routine. Hij ging elke dag zwemmen en stapte nadien een koffiebar binnen. Maar die bood hem meer dan een warme drank: een babbel met een wildvreemde passant of praatgrage barista, over de wereld, zichzelf en de ander.

Het hielp hem er bovenop. Maar hij zag ook dat niet iedereen zich die levensstijl kan permitteren. Hij werd medewerker van Enchanté vzw, een non-profitorganisatie die mensen met elkaar verbindt, en zet zijn schouders onder Hartelijke Plekken.

Miguel De Meyer: “Op Hartelijke Plekken is iedereen welkom en zorgen mensen voor elkaar. De meeste Hartelijke Plekken vind je in de horeca: in verschillende steden en gemeenten zetten koffiebars, cafés, bistro’s en restaurants hun deuren open voor wie bijvoorbeeld eenzaam is of de financiële middelen niet heeft. Ze worden er getrakteerd op warme soep of muntthee.”

“Maar een Hartelijke Plek kan ook gaan over ergens gratis naar het toilet kunnen, een fris glas water krijgen of je bagage een tijdje kunnen achterlaten. Want als je op straat leeft en een sollicitatiegesprek moet voeren: waar laat je dan je hebben en houden achter?”

“Voor elke deelnemende gemeente maken we een stadsplan waarop je meteen ziet waar je terecht kan. Je vindt dat netwerk ook op onze website en sociale mediakanalen. En elke deelnemer hangt fier de sticker ‘Hartelijke Plek’ op zijn voordeur.”

“We startten zeven jaar geleden in Gent. Vandaag vind je Hartelijke Plekken zowat overal verspreid in Vlaanderen en Brussel: Kortijk, Leuven, Antwerpen, Roeselare, Sint-Truiden, Tienen, Veurne, Sint-Niklaas, Brussel en Brugge.”

‘Het is niet zo moeilijk om een goed idee te lanceren. Maar het ook goed opvolgen is een andere kwestie.’

“We merken dat Antwerpen niet hetzelfde is als Sint-Truiden. Toch kunnen Hartelijke Plekken ook groeien in een context die minder stedelijk is. Kleinere gemeenten zijn meer behapbaar maar ook minder anoniem. Dat heeft zijn voor- en nadelen.”

“Ons netwerk van deelnemende handelaars breidt zich voortdurend uit. Intussen doen ook pedicures en kappers mee, en kan je een ticket schenken voor een theatervoorstelling in een cultureel centrum.”

“Jij en ik. Je stapt bijvoorbeeld een deelnemende soepbar binnen en laat weten dat je een extra soep wil schenken aan wie dat nodig heeft. De handelaar maakt via een sticker aan de toog kenbaar dat er een hartelijke soep geschonken werd. Een kwartier of enkele dagen later passeert er in de soepbar iemand die zegt daarvan gebruik te willen maken. Hij geniet van dat lekkers, doet een babbel en verlaat de zaak.”

“Je kan ook een gift doen via onze website. Je kan dan aangeven waar en wat je precies wil doneren. Al is dat minder direct en persoonlijk, toch werkt dit ook.”

“Terecht gaat veel aandacht naar wie kwetsbaar is en steun krijgt. Vaak blijft verborgen dat iets geven, ook deugd kan doen. Warmte en solidariteit gaan over geven en nemen. Hartelijke plekken tonen dat onze samenleving ook nog veel warmte uitstraalt.”

“We mikken niet op mensen die enkel honger of dorst hebben, wel op wie zich eenzaam voelt en nood heeft aan een babbel. Hartelijke Plekken zijn geen vorm van voedselbedeling.”

‘Hartelijke Plekken zijn geen vorm van voedselbedeling.’

“Een anderstalige nieuwkomer die zijn draai nog niet vindt, kan bijvoorbeeld nood hebben aan zo’n babbel. Of een mama die pas gescheiden is, verhuisde naar een gemeente waar ze niemand kent en financieel de eindjes moeilijk aan elkaar krijgt. Misschien is een Hartelijke Plek wel de enige manier voor die mama om de verjaardag met haar kind te vieren met een lekkere pannenkoek of quiche.”

“Een Hartelijke Plek is een kans om isolement en eenzaamheid te doorbreken. We hopen en stimuleren dat er naast een warme drank of kappersbeurt vooral ook ruimte is voor contact. Vanuit hun isolement is zo’n contact voor sommige mensen een hele drempel. Een babbel kan dan een belangrijke stap zijn om opnieuw een plek te vinden in de samenleving. Soms zit het verschil in kleine dingen, die vaak veel groter zijn dan we denken.”

Veel mensen willen een gratis thee, donut of quiche scoren. Vrezen jullie geen misbruik?

“Opportunisten blijven weg bij Hartelijke Plekken: doorheen al die jaren gaven handelaars bijzonder weinig signalen van misbruik.”

“Ook handelaars kan je ervan verdenken om enkel vanuit commerciële overwegingen deel te nemen. Want elke drank die ze schenken, hartelijk of niet, wordt betaald. Toch liggen hun drijfveren niet in deze commerciële hoek. Ze doen mee omdat ze het verschil willen maken voor wie warmte nodig heeft.”

“We vragen handelaars niet om telkens te turven wie gebruik maakt van dit aanbod, laat staan te controleren op eventueel misbruik. Dat zou ook niet werken. En stel dat je je richt op wie thuisloos of eenzaam is, dan is de vraag hoe je weet dat je hen bereikt. Die problemen zijn vaak minder zichtbaar dan je denkt.”

‘Onze voelsprieten zijn onze vrijwilligers.’

“Onze voelsprieten zijn onze vrijwilligers. Zij leggen persoonlijke contacten met de handelaars, breiden het netwerk uit en maken ons aanbod mee bekend. Bij een bezoek checken ze of er op elke Hartelijke Plek geregeld een aanbod beschikbaar is. Als er een tijdje geen aanbod is, vullen we dat zelf aan met giften die mensen deden via onze website. Want Hartelijke Plekken zonder een hartelijk aanbod, dat werkt natuurlijk niet.”

“Die intensieve contacten tussen vrijwilligers en handelaars zijn levensbelangrijk. Het is niet zo moeilijk om een goed idee te lanceren. Maar het goed opvolgen is een andere kwestie.”

“Sinds de start zitten we aan meer dan 15.000 transacties. Dat is 15.000 keer het verschil maken voor wie dat nodig heeft. De grootste Hartelijke Plek is het Gentse kunstencentrum Viernulvier, de vroegere Vooruit. Dat heeft niet alleen te maken met de grootte van deze ontmoetingsplek, maar ook met haar lage drempel en anonimiteit.”

“Rond eenzaamheid, armoede en uitsluiting hangt veel schaamte. Bij een pedicure binnenstappen en zeggen dat je gebruik wil maken van dit aanbod, is niet vanzelfsprekend. Voor veel mensen is dat een brug te ver. Enerzijds wil je anonomiteit om de drempel te verlagen, anderzijds wil je een persoonlijk contact en een warme babbel. Dat is voortdurend zoeken.”

Kunnen ook mensen die in zeer preciare omstandigheden overleven terecht op Hartelijke Plekken?

“Zij zijn een belangrijke groep: dak- en thuislozen of mensen met ernstige psychische problemen, bijvoorbeeld. Om hen te bereiken, werken we samen met onder andere straathoekwerkers en mobiele teams binnen de geestelijke gezondheidszorg. Af en toe organiseren we voor deze diensten en hun cliënten wandelingen langs Hartelijke Plekken.”

“We merken dat sociale professionals een belangrijke rol spelen om het aanbod bekend te maken, maar ook om over hun cliënten over drempels te helpen.”

“Zeven jaar geleden ontstond in Gent dit project vanuit die hoek. Psycholoog Peter Dierinck -ook columnist bij jullie – werkt onder de noemer ‘kwartiermaken’ vanuit psychiatrisch centrum Gent-Sleidinge sterk rond verbinding met de buurt.”

‘Als hulpverlener ben je vaak een tijdelijke passant.’

“Als hulpverlener ben je vaak een tijdelijke passant. Netwerken in de buurt zijn vaak duurzamer en stabieler. Die steun faciliteren, is een kerntaak voor zorg- en hulpverleners.”

“Ik merk dat dit inderdaad niet evident is. Professionalisering van zorg en ondersteuning is een goede zaak. Soms ben je beter af met een beschermende verzorgingsstaat dan met de willekeur van de buurt. Maar er vallen ook gaten.”

“Veel hulpverleners zitten samen met hun cliënten opgesloten in de cocon van de eigen instelling. Of door dossierlast hebben ze nog weinig ruimte om met cliënten een koffie te drinken in de buurt of met hen naar de sociale kruidenier te gaan. Dan mis je wat mensen echt nodig hebben: zich warm onthaald en omringd voelen door de brede samenleving.”

“Sociale netwerken mobiliseren, blijft voor sociale professionals een moeilijke opdracht.”

“Als een buur zijn deur openzet, hoeft een sociale professional dat niet te doen. Maar hij moet wel een duwtje in de rug geven om die drempel ook over te stappen. Die sociale netwerken mobiliseren, blijft voor sociale professionals een moeilijke opdracht.

“Daarom zijn burgerprojecten zoals Hartelijke Plekken zo krachtig. Ze combineren de samenwerking met sociale professionals en de buurt en faciliteren de kruisbestuiving tussen de twee.

“We zetten verder in op de groei van ons netwerk. In Vlaanderen en Brussel is er nog veel ruimte voor meer Hartelijke Plekken. Recent lanceerden we ook een eerste Hartelijke Plek in het Nederlandse Assen. We leggen onszelf geen grenzen op.”

“Daarnaast werken we op dit moment ook het idee uit om ook verblijfs- en overnachtingsplaatsen aan te bieden als Hartelijke Plek. Met het project willen we de expertise die we de afgelopen drie jaar hebben opgebouwd rond het creëren van veilige rustplekken vertalen naar nieuwe plekken en partners.”

“Soms hebben mensen een tijdelijke rustplek nodig. Ze bevinden zich in een chaotische levensperiode, bijvoorbeeld na een plotse partnerbreuk. Vaak verhuizen ze van ouder naar vriendin, zonder echt tot rust te kunnen komen. Het kan ons allemaal overkomen.”

“Ademruimtes bieden dan veiligheid, zorgzaamheid en rust. Er zijn al initiatieven die aantonen dat zo’n tijdelijke rustplekken mensen mensen de kracht en energie bezorgt om nieuwe stappen te zetten. In Gent maakt onze partner ‘Treck Hostel’ het verschil voor wie dak- en thuisloos is. Voor mensen met een psychische kwetsbaarheid is er ‘De Moester’.”

“We volgen consequent het idee van Hartelijke Plekken en willen ademruimtes laten vertrekken vanuit het engagement van burgers om een deel van hun woning of B&B ter beschikking te stellen van mensen die dat nodig hebben. We hopen dat ook hotels en hostels die dynamiek zullen versterken.”

‘We installeren Hartelijke Plekken in het dagelijkse leven van de stad.’

“Natuurlijk zijn we niet blind: mensen hebben door zo’n verblijf ook onkosten van water of elektriciteit. We bekijken momenteel hoe we dat betaalmodel kunnen uitwerken, bijvoorbeeld via giften.”

“Je lost met zo’n aanbod de wooncrisis niet op. Maar even in een veilige en rustige omgeving verblijven om de tellers weer op nul te zetten, kan een verschil maken in een moeilijke periode. Het doet ook deugd te weten dat dit aanbod vertrekt vanuit de persoonlijke betrokkenheid van andere mensen die hun faciliteiten belangeloos inzetten voor jou. Zo’n aanbod werkt verbindend, verwarmend en kan nieuwe moed geven.”

“Ook kleine dingen, zoals een kort gesprek, een warme drank, je rugzak veilig ergens kunnen achterlaten of in humane omstandigheden naar het toilet kunnen, kunnen betekenisvol zijn. Als je dit werk doet, moet je geloven in de relevantie van kleine dingen: je verhaal eens kunnen doen aan iemand die belangenloos en onbevooroordeeld luistert.”

Lees ook

Project tegen eenzaamheid koppelt ouderen aan een buur: ‘Er ontstaat een ketting van solidariteit’

“Hartelijke Plekken installeren we in het dagelijks leven van de stad. Wij willen armoede niet opsluiten in een armoedevereniging of psychische kwetsbaarheid in de geestelijke gezondheidszorg, maar spreken stadsgebruikers aan om mee te bouwen aan een warme en begripvolle samenleving.”

“Wij geloven dat we als samenleving een collectieve verantwoordelijkheid hebben om zorg te dragen voor de kwetsbaren onder ons. Net daarom maken wij van solidariteit een evidentie. Of we nu de wereld veranderen of lokaal iets in beweging zetten, we zien elke kleine druppel als een opportuniteit om een golf van solidariteit over de samenleving te laten stromen.”