‘Coronacrisis vraagt niet enkel medisch, maar ook sociaal antwoord’

Hoe komen de besluiten van sociaal werkers tot stand? Werken ze vanuit een visie? En kan het ook beter, bedachtzamer en vakbekwamer? Marcel Spierts en Sanneke Verweij onderzochten dit bij sociaal werkers van Nederlandse wijkteams. Wat kunnen hun inzichten ons leren in tijden van het coronavirus? Marcel Spierts licht toe. 

Marcel Spierts: “Integendeel. In ons onderzoek laten we zien hoe sociale professionals soms worstelen met de opdracht van de gemeente en het idee hebben dat ze daar hun eigen ervaring en expertise onvoldoende in kwijt kunnen.”  

‘De opdracht van de gemeente staat nu even tussen haakjes.’ 

 “De huidige crisis en vooral het plotse karakter ervan zorgt juist voor een niemandsland. De opdracht van de gemeente staat nu even tussen haakjes. Er is maar één opdracht, namelijk alles uit de kast halen om mensen waar het maar kan tot steun te zijn en een schil te vormen om de medische professionals heen.” 

“We weten van eerdere virussen zoals HIV, SARS en ebola dat zo’n crisis niet alleen om medische antwoorden vraagt, maar ook om sociale. Medici hebben nu vooral steun nodig om ‘social distancing’ effectief te organiseren.”  

“Jongerenwerkers kunnen bijvoorbeeld groepen jongeren aanspreken om niet samen te scholen en samen met hen naar alternatieven voor sociale nabijheid zoeken. In die zin moeten sociaal werkers nu actief hun eigen opdracht zoeken en vormgeven. En liefst in overleg met zorgprofessionals, wijkagenten en leerkrachten.” 

“Een crisis van deze omvang is natuurlijk uniek. Ook sociale professionals hebben daar geen ervaring mee, dus hun intuïtie en ervaring zal hen daar maar beperkt te hulp schieten. Sociale professionals hebben wel veel ervaring met onvoorziene situaties en onverwachte ontwikkelingen, die complex zijn en dynamisch. Dat komt ze nu wel goed van pas. Ze zijn sterk in improviseren en experimenteren.”  

‘De crisis is uniek. Intuïtie en ervaring zal nu maar beperkt te hulp schieten.’ 

“Maar we stellen in ons onderzoek ook vast dat ze soms weinig analytisch zijn. En deze crisis spreekt wel degelijk het analytische vermogen van sociale professionals aan. Het vraagt om richting, structuur en organisatie.” 

“Zeker, morele verbeelding betekent dat je je een voorstelling maakt van toekomstige situaties en van de mogelijke of waarschijnlijke uitkomsten van je handelen. En of die uitkomsten in moreel opzicht ‘goed’ zijn voor de cliënt en zijn omgeving en of je er zelf als professional achter kan staan.”

“Maar in deze situatie is het nog belangrijker dat je in sneltreinvaart een visie ontwikkelt over wat je als professional en als team kan bijdragen. Sociaal werkers worden niet voor niets tot de vitale of cruciale beroepen gerekend in deze crisis.”  

‘Sociaal werkers worden niet voor niets tot de vitale beroepen gerekend in deze crisis.’ 

“Ik noemde al ‘social distancing’, dat heeft op dit moment absolute prioriteit en vraagt om informeren en creatief communiceren en organiseren. Maar het gaat ook om per wijk achterhalen waar essentiële behoeften liggen en daar proberen organisatievormen voor te vinden.”  

“Kortom, gemeenschappen zo ondersteunen dat cruciale zaken beschikbaar zijn voor kwetsbare bewoners.”  

“Een goed voorbeeld zie je onder andere in Tilburg en omgeving. De organisatie voor sociaal werk sluit er niet alleen aan bij burgerinitiatieven maar ontwikkelt ook tal van nieuwe, laagdrempelige diensten.” 

‘In Tilburg ontwikkelt de organisatie voor sociaal werk nieuwe diensten.’ 

“In een mum van tijd is boodschappenhulp opgezet. Ouderen krijgen eenvoudig bedienbare tablets ter beschikking om te beeldbellen met hun familie, spelletjes te doen en gebruik te maken van luisterboeken. Jongeren worden digitaal in contact gebracht met ouderen en kwetsbare inwoners om een praatje te maken of ze op afstand te helpen, bijvoorbeeld bij videobellen.” 

“Een hele nieuwe rol, die tot nu toe nog weinig wordt opgepakt, zie ik in steun voor de medische en zorgprofessionals die in de wijk wonen. In hoeverre kunnen ook zij morele en materiële steun gebruiken? Hoe kunnen sociaal werkers bijdragen aan de solidariteit met deze groep, die voor de zwaarste opgave in de coronacrisis staat?” 

“Je kan op straat aanwezig zijn en mensen aanspreken, uiteraard met gepaste afstand. Maar net als in het onderwijs is nu vooral digitale presentie gevraagd. Op dat vlak is er binnen het sociaal werk al veel ontwikkeld, variërend van intensief gebruik van social media om met inwoners te communiceren, tot online hulpverlening en aandacht voor negatieve effecten van social media.”  

‘Niet iedereen is in staat om zijn boodschappen online te bestellen.’ 

“Voor sociale professionals biedt deze crisis ook een kans om het inzetten van digitale middelen te intensiveren en te vernieuwen. Daar past wel een waarschuwing bij. Je kunt niet voorbij de digitale kloof kijken. Niet iedereen is in staat om zijn boodschappen online te bestellen. De coronacrisis versterkt overigens ook andere vormen van sociale ongelijkheid. Dat mensen thuis kunnen werken is mooi, maar dat is toch vooral voor de middenklasse weggelegd.” 

“Dat risico is er zeker. Sommige sociale kwesties waar sociale professionals dag in dag uit aan werken kunnen in deze crisis extra op scherp komen te staan, doordat mensen geïsoleerd zijn, of juist nog dichter op elkaars lip zitten. Denk bijvoorbeeld aan schulden, kindermishandeling, huiselijk geweld of vechtscheidingen.”  

“Het is een forse uitdaging om daar aandacht voor te houden en creatieve manieren te bedenken hoe je daar ondanks de noodgedwongen sociale afstand toch de vinger aan de pols kunt houden.” 

“Zulke emoties kunnen zowel in de weg staan, als een geschikte bron vormen voor ‘goede’ hulp- en dienstverlening. Ze kunnen bijvoorbeeld leiden tot het voortrekken of achterstellen van cliënten of burgers.”   

“In ons onderzoek hebben we voorbeelden gezien waarbij gevoelens van machteloosheid de overhand kregen, waardoor het lastig werd om zaken van een afstand en kritisch te bekijken. Humor kan dan soms helpen om de situatie te relativeren of vol te houden.”  

‘Emoties kunnen besluitvorming zowel versterken als verzwakken.’ 

“Maar we zagen ook dat humor ambigu kan zijn doordat het dieperliggende kwesties ongemoeid laat. Kortom: voor betrokkenheid en emoties geldt dat ze de besluitvorming zowel kunnen versterken als verzwakken.”  

“In deze tijden van crisis is het belangrijk dat sociale professionals extra oog hebben voor de angsten van inwoners, die bespreekbaar maken en emotionele steun bieden. Ze mogen vooral ook hun eigen gevoelens en angsten niet vergeten en daar het gesprek over zoeken met collega’s. In deze crisis is het nog belangrijker dat sociaal werkers samen optrekken.” 

“Veel is afhankelijk van hoe zij er ondanks alles in slagen verschillende typen van kennis toch mee te nemen in hun werk. Nu is er natuurlijk weinig toegespitste kennis beschikbaar over deze specifieke crisis. Ik noemde eerder de kennis over aids, SARS en ebola. Het is belangrijk om de kennis over de sociale implicaties daarvan in de komende tijd snel te mobiliseren.”  

“Over de ervaringen met aids is er veel kennis in Nederland, met SARS en ebola vooral in het buitenland. Die internationale dimensie is ook vandaag van belang. Sociale professionals in China, Zuid-Korea en Italië hebben nu recent ervaringen opgedaan. In China bijvoorbeeld hebben sociaal werkers en opbouwwerkers samen met vrijwilligers, die over de nodige medische en psychologische ervaring beschikken, teams gevormd om mensen in wijken terzijde te staan.”   

‘Sociale professionals in China hebben nu recent ervaringen opgedaan.’ 

 “In het Verenigd Koninkrijk hebben ze nog weinig ervaring, maar daar hebben sociale professionals zich al intensief voorbereid op wat hen te wachten staat. Het is belangrijk om de internationale uitwisseling snel op gang te brengen. Beroepsverenigingen hebben daar een rol in. De Nederlandse BPSW pakt dat nu ook op.”   

“Sociale professionals moeten elkaar ook opzoeken en zich onderling organiseren. Een zeer hoopgevend initiatief gaat uit van Krachtproef, het kennisplaform voor opbouwwerkers. Zij hebben gisteren een videomeeting gehouden. Binnen een dag hadden zich meer dan 100 opbouwwerkers en sociaal werkers gemeld, ook uit Vlaanderen, om te kijken welke initiatieven ze in tijden van corona kunnen ontplooien. Van dit initiatief – en hopelijk volgen er meer – heb ik grote verwachtingen voor de komende weken en maanden.”