Opent BelRAI de doos van computergestuurde zorgplanning?

Wat is BelRAI?

BelRAI staat voor de Belgische versies van interRAI. Dat zijn tools die het fysiek, sociaal en psychisch functioneren van een persoon in kaart brengen.

‘BelRAI kan over sectoren heen ingezet worden.’

De nadruk ligt op het functioneren van een persoon in zijn context. Een interRAI instrument geeft onder andere aan in welke mate iemand zelf boodschappen kan doen, zelfstandig kan eten, hoe de stemming van die persoon is, of hij een mantelzorger heeft en aan welke activiteiten hij graag deelneemt.

Dezelfde taal

Er zijn uiteraard nog instrumenten die dit in kaart brengen. Maar BelRAI kan ingezet worden over sectoren heen. Overal worden dezelfde dingen, bijvoorbeeld het gemoed van een cliënt, altijd op dezelfde manier gemeten.

Dat heeft verschillende voordelen. Het functioneren van een persoon kan doorheen de tijd en over verschillende diensten heen worden opgevolgd. Maar ook: professionals kunnen beter met elkaar praten omdat iedereen dezelfde taal spreekt.

Alomtegenwoordig

BelRAI kom je dan ook op veel plaatsen tegen. Zowel het splinternieuwe Woonzorgdecreet als het Decreet Vlaamse Sociale Bescherming vermelden expliciet het gebruik van BelRAI.

Zo is vereenvoudiging een van de pijlers in het Decreet Vlaamse Sociale Bescherming. Die vereenvoudiging wil men realiseren met een integratie van het Vlaamse zorgaanbod en het samenbrengen van de zorgbudgetten in één sociale bescherming. Als voorbeeld hiervoor wordt BelRAI aangehaald: “BelRAI leidt tot een eengemaakt systeem dat de vele verschillende huidige instrumenten zal vervangen.”

Ook als het gaat over nieuwe financieringssystemen, wordt verwezen naar BelRAI. Momenteel lopen er in Vlaanderen heel wat onderzoeks- en implementatieprojecten die bekijken of BelRAI ook een hoeksteen kan worden van een nieuw zorgfinancieringsmodel. Recent nog sprak Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen in ActualCare over de timing en het werk dat nog gedaan moet worden.

Niet nieuw

BelRAI is niet nieuw. De start ligt bij de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid. Die lanceerde al in 2005, op basis van wetenschappelijk onderzoek, implementatieprojecten in de ouderenzorg.

In 2008 werd de eerste BelRAI webapplicatie gelanceerd. En de door het RIZIV gefinancierde vernieuwingsprojecten in de ouderenzorg gebruikten BelRAI om na te gaan of ze de beoogde resultaten bereikten.

Suite van instrumenten

Al is BelRAI één geheel, toch omvat het verschillende instrumenten: voor de thuiszorg, woonzorgcentra, ambulante en de residentiële geestelijke gezondheidszorg en revalidatie.

‘BelRAI omvat verschillende instrumenten.’

Een groot deel van de items die gemeten worden zijn dezelfde in alle instrumenten. Maar in elke sector of deelsector zijn er ook specifieke items nodig. Of iemand zelf boodschappen kan doen, bekijk je wel in de thuiszorg en de ambulante zorg, maar niet in een woonzorgcentrum. In de geestelijke gezondheidszorg zijn er vanzelfsprekend veel meer specifieke vragen over psychische problemen dan in de reguliere thuiszorg. Het is dus een ‘suite’ van instrumenten.

Vlaamse screener

De BelRAI instrumenten zijn niet ‘made in Flanders’. Ze zijn het resultaat van werk van interRAI, een internationale groep van onderzoekers.

Uitzondering hierop is de Vlaamse BelRAI Screener. De Screener werd wel ontwikkeld met een dubbel doel. Onze thuiszorg is erg toegankelijk, ook voor mensen die nog geen grote zorgvraag hebben. Voor hen is een uitgebreid assessment zoals het BelRAI Home Care instrument niet nodig.

Het eerste doel van de BelRAI Screener is dus na te gaan wie wel of niet een volledig assessment nodig heeft. Het tweede doel is vast te stellen of iemand al dan niet recht heeft op het zorgbudget voor zwaar zorgbehoevenden en in de toekomst wellicht ook het zorgbudget voor zorgbehoevende ouderen.Momenteel lopen er bij het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin ook onderzoeken die de inzetbaarheid uitbreiden, bijvoorbeeld bij langdurige revalidatie van volwassenen.

Wat kan je met BelRAI doen?

Wanneer het assessment is ingevuld, begint het eigenlijk pas.

Bij elk BelRAI instrument horen algoritmes. Dat zijn formules waarmee schalen, zoals een cognitieschaal of een kwetsbaarheidschaal berekend worden.

‘Schalen helpen om een zorgplan te maken.’

Bij BelRAI horen ook ‘Clinical of Client Assessment Protocols’ of CAP’s. Dat zijn een soort alarmpjes die helpen om problemen te detecteren. Zo is er een ‘CAP Mantelzorg’ die oranje of rood licht geeft wanneer er aanwijzingen zijn dat de mantelzorger overbelast raakt.

Zorgplan maken

CAP’s en schalen helpen om een zorgplan te maken voor een individu.

Dat zorgplan rolt niet automatisch uit BelRAI. Het is perfect mogelijk dat twee personen hetzelfde BelRAI-profiel hebben, maar toch een heel ander zorgplan. De context rond de persoon kan verschillen, de voorkeuren en de dingen die voor die persoon belangrijk zijn variëren, er worden misschien andere prioriteiten gesteld.

BelRAI biedt data en inzichten. Maar zonder overleg kom je niet tot een goed zorgplan. Je kunt BelRAI beschouwen als een gereedschapskist: er zit goed materiaal in om een zorgplan te maken, maar er zijn nog steeds goede handen en knappe koppen nodig om met dat materiaal om te gaan en te kiezen welke materialen wanneer worden ingezet.

Kwaliteit berekenen

Wanneer BelRAI assessments beschikbaar zijn voor een hele afdeling of organisatie, dan kun je die verzamelde data ook gebruiken om kwaliteitsindicatoren te berekenen, aan personeelsplanning te doen of na te gaan of beleidsplannen de beoogde resultaten halen.

‘Zonder overleg kom je niet tot een goed zorgplan.’

En op het moment dat je BelRAI data hebt over een hele populatie of doelgroep van zorg, dan beschikt een overheid over uitstekende gegevens om beleidsprioriteiten te bepalen. Bovendien zijn die gegevens ook internationaal vergelijkbaar omdat meer dan dertig landen met dit instrument werken.

Budget berekenen

Zo belanden we bij zorgfinanciering. BelRAI kan ook ingeschakeld worden bij de berekening van het zorgbudget dat iemand nodig heeft.

Dat gebeurt in een aantal landen zoals Canada of Finland. De financiering is dan gebaseerd op de zorgzwaarte, berekend op basis van data uit BelRAI.

Stap voor stap

Er is wel een volgorde: eerst moet BelRAI nuttig en bruikbaar zijn voor de zorgverleners die het assessment invullen.

‘BelRAI is een zegen als het goed wordt gebruikt en iedereen mee doet. Het is een vloek als het gekortwiekt wordt tot administratief instrument.’

Pas als dat goed zit, kun je de data gebruiken op organisatieniveau, voor kwaliteitsmonitoring of voor management. En in laatste instantie, als alles goed is ingeburgerd, heb je ook interessante info voor beleid en kan je aan financiering beginnen denken.

Dat is ook de weg die Vlaanderen volgt: eerst implementatieprojecten, vervolgens simulaties op een representatief staal van cliënten, voortdurend overleg met de betrokken sectoren en pas dan een gedragen financieringssysteem. BelRAI is dus geen louter administratief instrument, het ondersteunt zorg en welzijn.

Het gaat niet vanzelf

BelRAI is ‘maar’ een instrument. Toch gebeurt de implementatie niet vanzelf. Bij toepassing van dit instrument op het werkterrein, horen verschillende aandachtspunten.

Net omdat het dwingt tot samenwerking en overleg, legt het ook bloot waar die samenwerking nog niet optimaal is. In de thuiszorg is het bijvoorbeeld niet altijd voor iedereen duidelijk wie betrokken is bij de zorg voor een persoon. Dat moet dan eerst uitgeklaard worden.

Een BelRAI instrument bestaat uit vragen die beantwoord moeten worden. De meeste vragen kunnen vanuit observaties worden beantwoord. Sommige vragen, zoals over wat iemand graag doet of over hoe de persoon zich voelt, moet je stellen.

‘Je deelt kennis door samen gegevens te verzamelen.’

De meeste BelRAI instrumenten zijn behoorlijk lang, omdat ze over veel verschillende domeinen gaan. Dat schrikt op het eerste zicht af. Maar niet alles moet ingevuld worden door één persoon. Het invullen kan worden gedeeld tussen verschillende zorgverleners: de verpleegkundige, de sociaal werker, de kinesitherapeut, de huisarts, de psycholoog, de ergotherapeut of nog iemand anders die bij de zorg en begeleiding van die persoon betrokken is.

In een BelRAI instrument staat niets dat niet geweten is door minstens één van deze mensen. Door samen gestructureerd gegevens te verzamelen, is die kennis gedeeld en is het ook mogelijk om te detecteren waar er meningsverschillen zijn en hoe die kunnen opgelost worden.

Om de items goed te kunnen scoren, is opleiding nodig. In Vlaanderen is de VZW Kwaliteitscentrum Diagnostiek daarvoor verantwoordelijk. Zij ontwikkelen en geven opleiding en voorzien in intervisies voor BelRAI gebruikers.

Software

BelRAI schiet zijn doel voorbij als de gegevens de computer van de individuele zorgverlener niet kunnen verlaten. En dus is er software nodig om BelRAI toe te passen en gegevens te delen. Dankzij financiering van de federale overheid, is BelRAI 2.0 gratis beschikbaar. Met een testversie kan iedereen BelRAI uitproberen.

‘Dit is geen exacte wetenschap.’

Bovendien is er een pakket beschikbaar voor organisaties en bedrijven die ook BelRAI software willen ontwikkelen of inbouwen in hun bestaand cliënten-, bewoners- of patiëntendossier.

Uiteraard zijn er heel wat beveiligingsmaatregelen. BelRAI 2.0 is beoordeeld en goedgekeurd door de Gegevingsbeschermingsautoriteit. BelRAI voldoet aan de GDPR-vereisten.

Is BelRAI perfect?

Het ontwikkelen van assessmentsystemen gebeurt met wetenschappelijke methodes, door een internationaal consortium van onderzoekers, met de nieuwste methodes.

Maar het is geen exacte wetenschap. Geen enkel assessmentsysteem kan alle nuances die met zorg samengaan, in kaart brengen. BelRAI vervangt het professioneel inzicht niet en al zeker niet het gesprek met de cliënt en de familie.

‘BelRAI moet regelmatig herzien worden.’

Bovendien verandert de samenleving voortdurend en dus veranderen ook de vragen naar zorg en de noden aan zorg. Dat betekent dat BelRAI regelmatig moet worden herzien.Bij interRAI gebeurt dat door het Instruments and Systems Development Comittee, dat bestaat uit vijfien wetenschappers uit verschillende landen en continenten.

Perspectief van professional

Een veelgehoorde kritiek is dat de stem van de cliënt ontbreekt.

BelRAI weerspiegelt inderdaad het perspectief van de zorg- en hulpverleners. Dat perspectief is belangrijk, maar het is uiteraard niet het enige dat je moet meenemen om tot een goede zorgplanning te komen. Door de persoon te bevragen over wat voor hem of haar belangrijk is en door de BelRAI-resultaten te bespreken, kom je samen tot een passend zorgplan.

InterRAI werkt ook aan self-assessment instrumenten, die door de persoon zelf kunnen worden ingevuld. Die vervangen evenwel niet het perspectief van de professional, maar bieden goede input om het gesprek aan te gaan.

Elektronisering van zorgplanning

Een paar maanden geleden ging ik ergens in de Kempen spreken. Mijn presentatie kreeg van de organisator de titel: “Multidisciplinair overleg en BelRAI: vloek of zegen?”.

‘BelRAI komt niet in de plaats van overleg.’

De titel weerspiegelde de vrees dat BelRAI zou zorgen voor een ‘elektronisering’ van de zorgplanning. Dat zou de doodsteek zijn voor multidisciplinair overleg.

Mijn antwoord is duidelijk: BelRAI is geen automatisch zorgplan dat het professioneel oordeel uitschakelt en ook geen weerspiegeling van de doelen en wensen van de persoon om wie het draait. Een BelRAI assessment komt niet in de plaats van een multidisciplinair overleg, maar kan wel helpen bepalen voor wie zo’n overleg nodig is.

Bovendien zorgt BelRAI dat er op zo’n overleg niet meer moet worden gepraat over wat er aan de hand is, maar wel over wat prioritair is en hoe het team dat aan gaat pakken. En tenslotte kan je via BelRAI monitoren of de afspraken die zijn gemaakt inderdaad het beoogde effect hebben.

Zegen of vloek?

BelRAI is een zegen als het goed wordt gebruikt en iedereen mee doet. Het is een vloek als het gekortwiekt wordt tot administratief instrument of als sommige partners niet meewerken, waardoor het assessment onvolledig blijft.

Een goede implementatie zal ook een kwestie van samenwerking en ondersteuning zijn, op alle niveaus: overheid, koepels, organisaties, patiënten en clienten, zorg- en hulpverleners, onderzoekers en softwarebouwers.