Jongeren zijn bang om elkaar echt te ontmoeten

Verbinding

Hoe gaat het met de wereld? En heeft het allemaal nog zin? Dat is zowat de samenvatting van wat theatermaker Freek Vielen en De Nwe Tijd in het drieluik ‘Heimat’ onderzoeken. Het levert theater op met een kwetsbare, weifelende speelstijl, waarmee ze het publiek deelgenoot proberen te maken van hun zoektocht.

De sfeer wisselt voortdurend door live muziek, ondersteunde lyriek en de persoonlijke, filosofisch getinte gedachtenkronkels.

In het eerste deel interviewden de makers hun ouders en grootouders over hun belangrijkste levenslessen. Dat levert een ontroerende dialoog over generaties op. In deel twee reisden ze naar Groenland om daar op een smeltende gletsjer een zelfgecomponeerd requiem uit te voeren voor alles wat verloren gaat.

‘How to build a House’, de derde voorstelling, vertrekt vanuit een onderzoek naar ‘verbinding’.

James Wood

Uitgangspunt van deze derde voorstelling is YouTube: een van de makers stoot onder het liedje ‘To Build a home’ op een comment van James Wood, een jongen van 24 jaar uit Leicester.

‘Hij voelt zich zo schuldig en verdrietig.’

In die comment spreekt Wood zijn spijt uit dat hij zijn telefoon niet opnam toen zijn beste vriend hem belde op de avond waarop deze later zelfmoord zou plegen. James had een nieuwe PlayStation gekocht en negeerde de oproepen van zijn vriend in nood omdat hij wou gamen.

Wood schrijft dat hij zich zo schuldig en verdrietig voelt. En zo eenzaam. Een jaar lang leest niemand zijn bericht. Nul reacties.

Psychisch kwetsbaar

Enkele maanden later vertrekken de theatermakers naar Engeland voor een ontmoeting met Wood om met hem te spreken over eenzaamheid en stellen ‘Heimat 3’ voor als een poging om een huis voor hem te bouwen.

Het videomateriaal van de ontmoeting – dat als een rode draad doorheen het stuk geweven zit – is ontroerend. Wood lijdt duidelijk nog altijd aan een depressie en is enorm kwetsbaar in het interview. Hij is gestopt met studeren, woont terug bij zijn ouders, sluit zich op in zijn kamer en gamet elke nacht tot ’s morgens vroeg. Eigenlijk wil hij er liever niet meer zijn, zegt hij.

Sociaal isolement

Tijdens de inleiding confronteert Freek Vielen ons met een schrijnende cijfer: straks zal 30% van de bevolking eenzaam en sociaal geïsoleerd zijn. Dit uit zich in faalangst, depressie en een hoog zelfmoordcijfer. In grote getale bij jongeren.

‘30% van de bevolking is eenzaam.’

Hoe kunnen we dit tij keren? Door hen individueel te helpen? Of het als een maatschappelijk probleem te zien en dus ook de oplossing eerder op politiek vlak te gaan zoeken?

Voor Freek Vielen is het stuk een eindpunt. Voor het publiek een beginpunt van een eigen doordenkproces. Katrien Moens en Maarten Surdiacourt, beiden hulpverleners in CAW Brussel en Dirk Verheyden, vader van een tienerdochter, gingen mee naar de première in Antwerpen en tafelden na over het stuk. Wij luisterden mee.

Intens

Maarten: “Het is een heel intens stuk, op een zeer persoonlijke manier gebracht. De spelers staan als zichzelf op het podium. Dat daagt me uit om te reflecteren over hoe ik me er persoonlijk bij voel en hoe ik als hulpverlener met zo’n thema’s omga.”

‘Faalangst leidt tot niets doen.’

Katrien beaamt: ‘De link met de geschiedenis in het stuk werkte wel: het uitstijgen boven de massa was nodig om als individu te kunnen groeien, maar nu zijn we doorgeslagen naar de andere kant. Het lijkt erop dat iedereen onder zijn eigen glazen stolp zit. Er is een maatschappij gecreëerd waarin er nog maar weinig ruimte is om elkaar te ontmoeten en te verbinden.”

Dirk: “Voor mij was het uitblijven van contact in het echte leven hartverscheurend. Een jongen post zijn verdriet online omdat hij het niet op een andere manier verwoord krijgt. Een jaar lang gebeurt er niets. Ondertussen glijdt hij af naar totale eenzaamheid. Ik merk dat sommige jongeren bijna bang zijn om elkaar in het echt te ontmoeten. Vrienden van mijn dochter praten gemakkelijker via sociale media dan dat ze afspreken en elkaar thuis of op café ontmoeten. Het lijkt of ze alle mogelijke hinderpalen eerst online moeten doorsproken hebben vooraleer ze zich met elkaar durven te verbinden. Faalangst die leidt tot verlamming en niets doen.”

Eenzaamheid heeft vele gedaanten

Op een bepaald moment valt er in het stuk de uitspraak: “Eenzaamheid is vloeibaar, het neemt de vorm aan van zijn drager”. Dit uit zich dan in eetproblemen, liefdesverdriet, faalangst, depressie, zelfmoordgedachten… Herkennen jullie dit als hulpverlener en als ouder?

‘Jongeren hebben de illusie dat er voor alles een oplossing is.’

Katrien: “Jongeren groeien op in een maatschappij waarin de mens maakbaar lijkt. Als je maar hard genoeg je best doet, kan je alles worden wat je wilt. Jongeren gaan er tegenwoordig vanuit dat ze voor alles een antwoord kunnen vinden op Google, ook voor hun levensvragen. Het creëert de illusie dat er voor alles een oplossing is. Misschien moeten we terug leren omgaan met dingen die niet lopen zoals je het hoopt of zou willen. En moeten we, zoals in de voorstelling gesuggereerd werd, wat minder bezig zijn met het waarom van iets maar ons eerder richten op het hoe: Hoe moet ik leven? Hoe kan ik minder eenzaam zijn? Hoe ga ik om met verdriet?”

Paradox

Maarten: “Mensen die bij me komen voor hulp, zoeken de oorzaak van hun probleem vaak in hun eigen falen. Want zij redden het niet in deze wereld dus zal het wel aan hen liggen. Ze durven met hun verdriet niet naar mensen in hun omgeving stappen. Nochtans staan zij dichtbij en kan je ervan uitgaan dat zij het meest met hen inzitten. Dit maakt hen eenzaam. En als hulpverlener ben ik paradoxaal ook bezig met een één op één gesprek. Toch in het begin. Ik tracht zo snel mogelijk te verbinden, vraag hen wie er belangrijk is voor hen en ga met hen op zoek naar hoe ze terug leven kunnen krijgen in relaties die uitgedroogd zijn.”

‘Mensen stappen met hun verdriet niet naar hun omgeving.’

Katrien: “Mensen stappen soms met schijnbaar banale problemen naar een hulpverlener. Maar dan merk je dat ze eenzaam zijn. Ze voelen zich alleen met hun problemen en verdriet. Misschien ook omdat er weinig ruimte is in het dagelijkse leven om echt te zeggen hoe je je voelt. Iedereen voelt zich ‘ça va’. We vragen vaak aan anderen hoe het met ze gaat. En we verwachten dat de ander ‘goed’ antwoordt. Als we een negatief antwoord krijgen, weten we niet meer wat we moeten doen. Het lijkt alsof we geen taal meer hebben om hiermee aan de slag te gaan.”

Inrichting van de wereld

Voor de theatermakers is eenzaamheid een maatschappelijk probleem. Als zoveel mensen eraan leiden, dan mogen we het niet meer zien als een persoonlijk falen. Dan heeft het te maken met de inrichting van de wereld.

Of zoals Freek Vielen het verwoordde: “Je moet meer en meer je eigen hachje redden in onze individualistische maatschappij, jezelf ten koste van anderen naar boven worstelen. Ook jongeren moeten van bij het begin meedoen in de ratrace van het leven. En er zijn er die denken: ik ga er niet aan beginnen, hier vind ik mijn plek niet. En dat houdt verband met een overheid die veel meer een beroep doet op eigen verantwoordelijkheid dan op solidariteit.”

‘Iedereen lijkt volmaakt gelukkig, behalve jij.’

Dirk: “Ik vraag me af in hoeverre sociale media mee de oorzaak zijn. Je krijgt een schijnbaar ideale wereld te zien waarin iedereen geslaagd is en gelukkig lijkt. Alles wordt afgemeten aan de hoeveelheid vrienden die je hebt en likes die je krijgt. Zelf kan je ook een positief beeld ophangen van hoe het met je gaat. Niemand kan de bubbel doorprikken achter die schermpjes. En ondanks vrienden die zeggen dat ze er voor je zijn of de schouderklopjes die er online gegeven worden, voel je je toch alleen. Je hebt de illusie van contact door al die likes en reacties. Maar uiteindelijk is er niemand die echt aan je deur komt, je vastpakt en je mee naar buiten neemt.”

Sociale media

Maarten: “Het is heel menselijk dat je je vergelijkt met anderen. Het kan een drive zijn om in actie te schieten. En dat is positief. Maar media en sociale media in het bijzonder zetten daar eenzijdig de schijnwerper op: iedereen lijkt wel succesvol en volmaakt gelukkig, behalve jij. Ik merk het ook bij studenten die in Brussel op kot komen. Sommigen kennen er niemand, hebben Facebook als verbinding met het thuisfront, maar zijn onzeker om in de nieuwe echte wereld contacten aan te gaan. Onzekerheid zet zich om in faalangst en maakt dat sommigen niet meer aan hun dag kunnen beginnen.”

Katrien: “Langs de andere kant is het ongelooflijk wat jongeren allemaal zeggen als ze chatten met een hulpverlener. Op de chat durven ze hun hart uitstorten bij een vreemde, terwijl ze iedere dag met hun vrienden online zijn. Ze durven zich blijkbaar niet kwetsbaar tonen aan hun vrienden, zelfs niet online.”

‘Vrienden durven zich niet kwetsbaar tonen.’

Maarten: “Daarom gaan sommigen wel met een hulpverlener in gesprek. Veel mensen die in therapie komen, hebben het gevoel dat ze het alleen moeten uitzoeken en oplossen. Terwijl de vraag is: hoe kan je jezelf zijn in verbinding met anderen?”

Katrien: “Dat is de dure individuele aanpak. Want zoals ook de theatermakers zegden: eenzaamheid is peperduur. Mensen die ziek worden door eenzaamheid en hierdoor professionele hulp moeten zoeken, kosten onze maatschappij veel geld.”

Oplossing is veelzijdig

Met ons vieren kwamen we tot het besluit dat eenzaamheid inderdaad een maatschappelijk probleem is, maar dat dé oplossing even verscheiden is als de problematiek. Iedereen heeft in deze hectische en veeleisende tijden zijn werk te doen.

‘Iedereen heeft zijn werk te doen.’

Als ouder moet je trachten om echte en hechte aandacht te hebben voor je kinderen: laat de televisie eens uit, focus eens niet alleen op de schoolprestaties, luister naar wat hen echt bezig houdt en meen het als je zegt dat ze mogen twijfelen en zoeken. En bovenal leef hen voor. Praat over wat je bezig houdt, over je eigen twijfels en zoektocht naar een leven in balans.

Sociale professionals moeten blijven zorgen voor verbinding met zij die soms letterlijk niet meer durven buitenkomen. Hun gevoel van onmacht, hun vragen en bekommernissen moet je serieus nemen.

Maak hulpverlening overbodig

Voorts zijn sociale professionals goed geplaatst om aan beleidssignalering te doen. Want als eenzaamheid epidemische vormen aanneemt, dan moet een deel van de oplossing ook buiten het individu gezocht worden.

‘Mooi verzet tegen eenzaamheid.’

We zien een opdracht voor het beleid om dringend meer te investeren in solidaire en gemeenschapsvormende initiatieven voor kwetsbare groepen als jongeren en ouderen. Ondersteun bijvoorbeeld gratis en laagdrempelige ontmoetingsplekken zoals bibliotheken, ontmoetingscentra en culturele initiatieven. En ja, zelfs als dat betekent dat hulpverleners overbodig worden. Hoe mooi zou dat niet zijn?

En hiermee sloten we onze beklijvende theateravond af. En meer nog: we hebben door drie uur samen te zijn en te praten met mensen die elkaar voordien niet kenden, toch ook maar mooi verzet gepleegd tegen de eenzaamheid.