Coöperatie biedt kansen voor zorg en welzijn

Complexiteit

De verregaande professionalisering, het streven naar doeltreffendheid en schaalvergroting, meer kritische en mondige zorgvragers en de eisen rond maatschappelijk verantwoord ondernemen: het zijn enkele trends die aangeven dat ondernemen in de zorg complexer wordt.

Deze groeiende complexiteit doet organisaties stilstaan bij hun organisatie en rechtsvorm. De vele hervormingen en veranderende regelgeving dragen hiertoe bij. Denk bijvoorbeeld aan de introductie van persoonsvolgende financiering in de gehandicaptensector.

Tegelijk zijn ook beleggers, investeerders en projectontwikkelaars meer dan ooit geïnteresseerd in de zorgsector, in het bijzonder in het zorgvastgoed.

‘Coöperatie als boeiende aanvulling voor vzw.’

Wat is in deze context de meest geschikte organisatievorm? De coöperatieve vennootschap (cvba) wordt steeds vaker naar voren geschoven als een boeiend alternatief voor of een aanvulling op de vzw.

Coöperwatie?

Maar wat is een coöperatie nu juist? Volgens de internationale overkoepelende organisatie van de coöperatieve beweging, de International Co-operative Alliance (ICA), is een coöperatie: “een autonome organisatie van personen die zich vrijwillig verenigen om hun gemeenschappelijke economische, sociale en culturele behoeften en ambities te behartigen door middel van een onderneming waarvan ze samen eigenaar zijn en die ze democratisch controleren.”

In België is de coöperatieve vennootschap een specifieke vorm van een handelsvennootschap. Haar kapitaal en het aantal vennoten zijn variabel. Alle vennoten zijn slechts aansprakelijk voor het bedrag van hun inbreng en kunnen gemakkelijk in- en uittreden.

Omwille van de grote vrijheid op statutair vlak, werd de cvba ook erg populair buiten de coöperatieve beweging. De cvba wordt bijvoorbeeld soms als vehikel gebruikt bij successieplanning van een familiebedrijf.

Erkenning

Je kan kiezen voor een coöperatieve vennootschap omdat je de achterliggende coöperatieve waarden belangrijk vindt: samen ondernemen, gedeeld eigenaarschap en autonomie. Maar er kan ook gekozen worden voor een coöperatie omdat het financieel voordeel oplevert. Om dat onderscheid te maken werd de Nationale Raad voor de Coöperatie opgericht.

Deze raad geeft een erkenning aan coöperatieve vennootschappen die de principes van het coöperatieve gedachtegoed toepassen. Met deze erkenning krijgen coöperaties een aantal fiscale en sociale voordelen.

Sociaal ondernemen

De coöperatie kan je beschouwen als een concrete vorm van sociaal ondernemen. Sociaal ondernemen is marktgericht ondernemen waarbij maatschappelijke winst belangrijker is dan financiële winst.

‘Coöperatie is een concrete vorm van sociaal ondernemen.’

Sociaal ondernemers stellen de maatschappelijke missie van hun bedrijf voorop. Ze doen dat vaak op een proactieve en innovatieve manier met oog voor kwaliteit en duurzaamheid. Financiële winst kan, maar staat dus niet voorop.

Het sociaal ondernemerschap is de zorg- en welzijnsvoorzieningen niet vreemd. Als sociale ondernemers ontwikkelen welzijns- en gezondheidsvoorzieningen een aanbod op basis van de noden van hun buurt of regio. Ze bekijken op welke manier en met welke samenwerkingsverbanden ze dit het best kunnen realiseren.

Sociale innovatie

Door een strikte regelgeving en een context van gedetailleerde subsidieregels, verloor het sociaal ondernemen binnen zorg en welzijn aan slagkracht.

Voorzieningen gingen ten volle inzetten op het managen van wat gereglementeerd was en het behalen van de doelstellingen die door de overheid werden vooropgesteld. Daardoor kon er minder aandacht gaan naar sociale innovatie, (financiële) duurzaamheid en het opnemen van eigen financiële verantwoordelijkheid.

Toch is sociaal ondernemen aan een revival begonnen. Nu de financiering van de sector grondig evolueert, zoeken organisaties naar manieren om eigen kapitaal in te brengen. Of organisaties zoeken naar innovatieve manieren om verschillende partijen samen te brengen in een gedeeld project met gedeelde verantwoordelijkheden.

Ondernemerscultuur

Ten onrechte is er schroom om de ondernemerscultuur opnieuw binnen te brengen in zorg en welzijn. De vrees is groot dat de principes van de huidige markteconomie botsen met de (kwaliteits)eisen eigen aan zorg en welzijn.

‘Coöperaties bieden genuanceerd antwoord op vragen sector.’

Toch biedt coöperatief ondernemen een genuanceerd antwoord op de noden en vragen van de sector. Coöperatief ondernemen is namelijk een economisch model, maar wel één dat duurzaam én sociaal is.

Het uitgangspunt zijn een aantal waarden, zoals deze beschreven door de Internationale Coöperatie Alliantie: zelfredzaamheid, verantwoordelijkheidszin, democratie, gelijkheid, billijkheid en solidariteit.

Om deze waarden concreet te verwezenlijken, formuleerde de Internationale Coöperatieve Alliantie zeven coöperatieve principes: vrijwillig en open lidmaatschap; democratische controle, economische participatie door de leden, autonomie en onafhankelijkheid, onderwijs, vorming en informatieverstrekking, samenwerking tussen coöperaties en aandacht voor de gemeenschap.

Inclusie Invest

De coöperatieve vennootschap biedt een boeiend kader voor zorg- en welzijnsvoorzieningen die zoeken naar sociaal verantwoorde manieren om in te zetten op onder meer vermaatschappelijking van de zorg, duurzame financiering of geformaliseerde samenwerking met andere organisaties en sectoren.

‘Sociaal verantwoord inzetten op vermaatschappelijking.’

Denk onder meer aan Inclusie Invest en Bindkracht Invest, coöperaties die investeren in aangepaste woonvormen voor mensen met een beperking. Een ander voorbeeld is Thuisverpleging Meerdael, een coöperatie van zelfstandige verpleegkundigen.

Er zijn nog veel andere voorbeelden, zoals een voorziening voor personen met een beperking die een coöperatie opricht, samen met haar gebruikers en hun netwerk, om bijkomende huisvesting te voorzien of om dagactiviteiten te ontwikkelen die een maatschappelijke én economische meerwaarde hebben.

Inbreng eigen kapitaal

In een coöperatieve vennootschapsvorm kan je eigen kapitaal inbrengen. Dat is ideaal wanneer de organisatie haar aanbod wil uitbreiden of nieuwe initiatieven wil nemen zonder dat ze wil wachten op overheidsfinanciering.

Tegelijkertijd is het voor een cvba mogelijk om een vermogen op te bouwen ten voordele van haar vennoten. Een coöperatie kan namelijk beperkte dividenden uitreiken aan de aandeelhouders. Op die manier kan een cvba geïnteresseerde partners extra motiveren om daadwerkelijk te investeren.

‘Coöperatie is niet heiligmakend.’

Een cvba is geen heiligmakend antwoord op al de noden van de sector. Per organisatie zal moeten nagegaan worden of een cvba voldoende rekening houdt met de eigenheid van de voorziening. Misschien is een andere organisatievorm zoals een vzw of een personele unie wel een beter alternatief.

Hervorming vennootschapswetgeving

Er is voorzien dat de wetgeving rond vennootschappen en verenigingen binnenkort wordt gewijzigd. Dan zal in een aantal gevallen de vraag naar een oprichting van een coöperatie vervallen.

Bij de hervorming zou voor de vzw namelijk de nadruk komen liggen op het resultaat van de vzw (winstuitkeringen of niet) en niet meer op de intentie (winstoogmerk of niet). Concreet betekent dit dat vzw’s meer vrijheid krijgen in het organiseren van winstgevende activiteiten.

‘Vzw’s zullen winstgevende activiteiten mogen organiseren.’

Vzw’s die dus aan de cvba dachten als een uitweg voor hun commerciële activiteiten, hoeven dat binnenkort niet meer te doen. Voor zover deze activiteiten niet echt kapitaalintensief zijn, volstaat dan binnenkort de vzw.

Toch kan de coöperatieve vennootschap als beste keuze uit de bus komen omwille van andere voordelen zoals schaalvergroting, uitbreiding, kapitaalverwerving en patrimoniumverankering. Of omwille van coöperatieve principes zoals democratische controle, aandacht voor de gemeenschap en participatie.

Ander zorglandschap

Coöperaties in zorg en welzijn kunnen een rol spelen in de verdere transitie van het zorglandschap. De coöperatieve principes sluiten bijvoorbeeld goed aan bij de recente hervormingen in zorg en welzijn.

Denk bijvoorbeeld aan de hervorming van de eerstelijnszorg met aandacht voor buurtgerichte zorg of de persoonsvolgende financiering die maakt dat voorzieningen meer financiële verantwoordelijkheid krijgen en minder op structurele subsidies kunnen rekenen.

‘Coöperatie kan een andere samenwerking creëren.’

Daarnaast kunnen coöperaties een middel zijn om samen met andere organisaties nieuwe activiteiten te ontwikkelen. Die partners kunnen zich ook situeren in belendende sectoren zoals sociale economie of horeca. Een coöperatie kan een andere manier van zorgorganisatie en samenwerking creëren.

Grotere gebruikersparticipatie

Een samenwerking tussen een eerder klassiek georganiseerde vzw in de zorg en een coöperatie van zorgverleners zal de organisatie van de zorg in een regio mee kunnen bepalen. Bijvoorbeeld door samen te werken rond de wachtdiensten en wachttijden.

De coöperatie is bovendien een uitstekend hulpmiddel om een grotere gebruikersparticipatie in zorg en welzijn concreet te maken.

Uiteraard kunnen ook andere verenigings- en vennootschapsvormen de ideeën en principes van coöperatief ondernemen hanteren en het coöperatieve landschap mee vorm geven. Dat is gelukkig niet het alleenrecht van de coöperatieve vennootschap.

Interessante partner

Coöperatief ondernemende voorzieningen zijn een interessante partner voor een overheid die kiest voor een verdere vermaatschappelijking en die zorgt dat elke ondersteuningsnood beantwoord wordt.

Coöperaties in zorg en welzijn zorgen niet alleen voor een maatschappelijk rendement. Zij creëren tegelijkertijd een economisch rendement. Er is nood aan een vereenvoudiging van de regelgeving zodat ook coöperaties in zorg en welzijn zich ten volle kunnen ontwikkelen (zoals in het kader van bouwdossiers, detachering personeel of fiscaliteit).

‘Nood aan vorming en expertisedeling.’

Coöperatief ondernemen biedt dus zeker kansen aan zorg- en welzijnsvoorzieningen die een antwoord zoeken op de huidige uitdagingen. De voorbije jaren kreeg Hefboom heel wat vragen van organisaties in welzijn en gezondheid over de mogelijke opstart of ondersteuning van een coöperatieve vennootschap.

Expertisedeling

Het is duidelijk dat er nood is aan vorming en expertisedeling rond coöperatief ondernemen. Zowel rond de eerder harde elementen zoals vennotenstructuur of financieel management als rond de meer softe elementen zoals waarden en principes, communitybuilding of participatie.

Er is al heel wat materiaal voorhanden en de ervaringen groeien.Neem bijvoorbeeld een kijkje op de websites van Hefboom, Coopburo of Coopkracht.Laat ons deze kennis met elkaar delen vanuit de coöperatieve principes van samenwerken en participatie.