Te vroeg volwassen

Parentificatie

Marinka Kamphuis is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Zij schrijft vanuit haar ervaring binnen de geestelijke gezondheidszorg met als speciaal aandachtsgebied de behandeling van mensen met psychotrauma’s. Ze gebruikt veel voorbeelden in haar boek. Dat maakt dat het vlot leest en dat het voor professionals en leken interessant is.

‘Kinderen moeten gewoon kind kunnen zijn.’

De auteur maakt een opdeling tussen destructieve en constructieve parentificatie. Bij constructieve parentificatie leert het kind voor de ander zorgen. Ze maken kennis met empathie en wederkerigheid van contact. Om te zorgen dat het kind door zijn hulpvaardigheid niet beschadigd wordt, is het van belang dat zijn inspanningen gezien en gewaardeerd worden.

Kinderen moeten ook gewoon kind kunnen zijn en mogen spelen. Zolang er met de leeftijd en de vaardigheden rekening gehouden wordt, is het helemaal niet ongezond of schadelijk dat een kind helpt in een gezin.

Destructieve parentificatie is anders. Daarbij wordt het kind in zijn ontwikkeling belemmerd. Denk aan het thuis houden van een kind van school om voor anderen te zorgen. Of een kind inzetten als ‘goedkope’ kracht.

Welke taken?

Het onderscheid wordt ook gekleurd door het ‘soort’ taken dat het geparentificeerde kind op zich neemt. Staat het kind zijn ouders vooral praktisch bij of is er ook emotionele ondersteuning? Op wie richt het kind zijn aandacht? Is het rechtstreeks een steunpilaar voor zijn ouders of staat het zijn ouders bij als een soort hulpouder die de zorg voor andere kinderen op zich neemt?

Ten slotte wordt parentificatie geconcretiseerd door de rol of functie die het kind vervult in het gezin. Stelt het kind zich perfect op zodat ouders zich geen zorgen moeten maken of blijven ze heel kinderlijk zodat ouders hun behoefte om te moederen niet moeten opgeven?

Vergroot risico

Sommige gezinssituaties zorgen voor een vergroot risico op parentificatie: kinderen van verslaafde ouders, kinderen uit een gezin met een chronisch ziek kind, asielzoekers en kinderen van ouders met een beperking.

‘Ook scheidingskinderen lopen een verhoogd risico.’

Dat vergroot risico is er ook bij kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP-kinderen). Hun ouders zijn vaak onvoorspelbaar in hun gedrag. Hoe ernstiger het ziektebeeld en hoe langer de klachten voortduren, des te groter is de kans dat de problematiek doorwerkt in de opvoeding. Ook scheidingskinderen lopen een verhoogd risico. Er is vaak een verschuiving in loyaliteit. Welke ouder heeft het meeste steun nodig?

Herkenbaar

Als thuisbegeleidster van gezinnen met een kind met een verstandelijke beperking krijg ik te maken met parentificatie. Veel van de voorbeelden waren herkenbaar voor mij.

Als professional had ik bij het hoofdstuk over risicogezinnen het gevoel dat de problematiek net iets te uitvoerig beschreven werd. Het was het herkauwen van gekende materie. Voor iemand met minder kennis van psychiatrische stoornissen of verslaving is deze uiteenzetting waarschijnlijk zinvoller.

Kamphuis beschrijft bestaande behandelingen voor (destructieve) parentificatie. Ook thema’s zoals het versterken van autonomie, het hanteren van moeilijke gevoelens en het verbeteren van de balans tussen geven, nemen komen aan bod. De tips van de auteur zijn bruikbaar voor de praktijk. Kortom: het boek is een aanrader.