Zomerbar voor dak- en thuislozen

Overlast opvangen

Eind mei 2016 signaleerde het Antwerps stadsbestuur een probleem dat jaarlijks opduikt. Met de zomer in aantocht en een toenemend aantal toeristen op komst, nam het risico op overlast op een aantal Antwerpse pleinen, waaronder de Groenplaats, weer toe.

Het gaat dan vaak om overlast van rondhangende dak- en thuislozen. Soms wordt louter hun aanwezigheid als overlast ervaren. Maar daarnaast zijn er ook meldingen van wildplassen, opstootjes, middelengebruik of roesgedrag.

‘Laten we een zomerbar organiseren.’

De vraag van de stad en politie: kan de hulpverlening een tandje bijsteken om tijdens de drukke zomermaanden deze overlast op te vangen?

Winteropvang

Binnen Free Clinic, een laagdrempelige opvang voor mensen met verslavingsproblemen, hebben we heel wat ervaring met het werken met deze doelgroep. Zo organiseert ons ‘Activeringsteam’ tijdens de kille wintermaanden een dagopvang, als onderdeel van de globale winterwerking van de stad Antwerpen.

Het bestaan van deze winterdagopvang laat zich volgens de politie op straat voelen. De overlast daalt. Naar analogie kwam zo het idee op voor een zomeropvang.

Het Activeringsteam begon te brainstormen: ‘Laten we een zomerbar organiseren zoals er al zoveel zijn in Antwerpen’. Werktitel: Zomerbar 21. Want een zoekopdracht op internet leerde ons dat er in de stad tijdens de zomer maar liefst twintig pop-up-zomerbars zijn. Daar kon nog een éénentwintigste bij. Maar waar en hoe doe je dat?

Alcohol gedoogd

Een succesvolle zomeropvang voor dak- en thuislozen moet vertrekken van hun leefwereld. Installatie op een aantrekkelijke, open plaats is een must. En geen zomerbar zonder alcohol. We gaan allemaal graag naar een leuke plek met een muziekje, een hippe locatie, hopelijk de zon en… drankjes allerhande.

‘Een hulpverlener is geen barkeeper.’

We wilden in onze zomerbar zeker een plaats geven aan alcohol, maar hoe? Want alcohol schenken, is hier geen evidentie. Een hulpverlener is geen barkeeper.

We vonden een tussenoplossing: er zou geen alcohol aangeboden worden. Op de kaart stonden enkel frisdrank en snacks tegen aankoopprijs. Mensen mochten wel alcohol meebrengen en op de Zomerpatio drinken.

Centrale ligging

Dan was het zoeken naar een goede locatie. Bij voorkeur zochten we een plaats zo dicht mogelijk bij de Groenplaats, het grote plein in het centrum waar veel dak- en thuislozen passeren of verblijven.

De tuin van de kathedraal was een te bevragen optie, een stukje van de Kaai, een hangar aan de Schelde, een gebouw met tuin op de Suikerrui… Verschillende pistes werden verkend maar zonder veel succes.

‘Wat zou het effect zijn op de buurt?’

Tot we plots een aanbod kregen uit onverwachte hoek. Het Centraal Katholiek Schoolbestuur van Antwerpen (CKSA) liet ons weten dat we de binnentuin van het voormalige rusthuis ‘De Swane’ in de Parochiaanstraat konden gebruiken. Dit gebouw wordt verbouwd tot een school en stond tijdens de zomer leeg. Die accommodatie zag er veelbelovend uit, zowel de binnen- als de buitenruimte. Maar wat zou het effect zijn op de buurt?

Start midden juli

Op maandag 19 juli ging de Zomerpatio van start. De vrijdag ervoor hielden we een openingsreceptie voor de buurtbewoners. Een vijftiental buurtbewoners daagden op en vroegen zich af wie en wat er in hun buurt zou neerstrijken. De meesten reageerden neutraal of gematigd positief.

Een handvol buurtbewoners stelde zich uitermate kritisch en afwijzend op. Het kostte veel moeite om hen ervan te overtuigen dat we alles in het werk zouden stellen om mogelijke problemen op te vangen. Zij keerden ongerust en ontevreden huiswaarts. Wij openden de Zomerpatio met volle moed en vertrouwden op een goede afloop.

Succes op alle fronten

Na twee maanden werking sloten we op half september de zomerbar af. We kunnen zondermeer spreken van een algemeen succes.

‘Alles verliep in een gemoedelijke sfeer.’

Dagelijks vonden 90 tot 120 dak- en thuislozen de weg naar onze werking. Alles verliep in een gemoedelijke sfeer. De onderlinge sociale controle droeg ertoe bij dat er zich nauwelijks incidenten voordeden. De werking trok meteen veel vrijwilligers die hun handen uit de mouwen wilden steken. Er waren geen alcoholexcessen, geen klachten van buren, het aantal politie-interventies en overlastboetes op de Groenplaats daalde merkelijk.

Bovendien bood de Zomerpatio een tijdelijke jobervaring voor vier ervaringswerkers. En drie vrijwilligers werden succesvol ingezet als veldwerkers op de pleinen in de stad om mensen toe te leiden naar de Zomerpatio.

Alles verliep in een vlotte samenwerking tussen alle partners: CAW, Free Clinic, Dienst Samen Leven van de Stad Antwerpen en politie.

Gepaste bejegening

Dit succes heeft in eerste instantie te maken met een warme bejegening van de doelgroep, begeleiders hebben een onthalende en respectvolle houding.

‘Begeleiders hebben een respectvolle houding.’

Wanneer het even mis gaat en het vandaag niet lukt, kan iemand de volgende dag opnieuw proberen. Er is plaats voor het individu maar ontmoeting en verbinding in groep zijn elementen van de totaalbenadering door het team. Dat geheel leidt tot een sterk resultaat.

Win-win

Ondanks de twijfels en weerstanden bij de start, verliep dit initiatief prima. We realiseerden een win-win-situatie voor iedereen. De doelgroep kreeg een aantrekkelijke plaats om bijeen te komen op een wijze zoals ze zijn. De Zomerpatio bood de hulpverlening een aanspreekplaats om de doelgroep te bereiken. De politie had een verwijspunt als alternatief voor boetes of wegsturen.

‘De samenwerking levert mooie resultaten op.’

Door de Zomerpatio te faciliteren heeft de stad Antwerpen een constructief alternatief gerealiseerd voor een probleem dat aanvankelijk enkel via overlasthandhaving werd benaderd. De sociale organisaties toonden zich erg performant door op enkele weken tijd een hele werking op poten te zetten. Samenwerking tussen verschillende partners levert mooie resultaten op. Het extra geïnvesteerde budget is goed besteed. Iedereen wordt er beter van.

Wanneer start de herfstopvang?

Maar alles kan beter. We stelden vast dat de doelgroep wel een plek vond in de Zomerpatio maar van integratie of inclusie was geen sprake. Het verweven van dit initiatief in het stedelijk weefsel blijft een belangrijk aandachtspunt. Moeten we daarom proberen aan te sluiten bij het circuit van de ‘Zomer van Antwerpen’? Moeten we op zoek naar een nog meer open locatie?

En dan blijft er het pijnpunt van gebrek aan continuïteit in de maanden tussen winter- en zomerdagopvang. Op de sluitingsdag vroeg een bezoeker terecht: ‘Wanneer start de herfstopvang?’ Want ook dan is er nood aan een plaats waar dak- en thuislozen terecht kunnen, waar ze anderen kunnen ontmoeten. Of je dit nu best continu op dezelfde locatie dan wel op wisselende locaties aanbiedt, is voer voor discussie.

Zomerpatio 2017

De draagkracht van het basisteam werd op de proef gesteld, weliswaar met plezier en enthousiasme. Maar het werken in de Zomerpatio is zwaar werk. Een voldoende brede basis, aangevuld met tijdelijke krachten, is daarom noodzakelijk om de continuïteit in het geheel te dragen. Enige versterking is meer dan welkom.

‘Mogelijk komt er een vervolg.’

Alle betrokkenen kunnen terugkijken op een geslaagd experiment. Mogelijk komt er een vervolg. Dat zal de toekomst uitwijzen. Deze zomerbar smaakt alleszins naar meer.