Herstelgericht werken in een team

Wegwerpmaatschappij

In de Van Dale vinden we onder ‘herstellen’ volgende betekenissen terug: “in de vorige toestand brengen, weer in goede en bruikbare staat brengen, beter worden.”

‘Het gaat over het opbouwen en herstellen van relaties.’

Deze betekenissen worden vaak geassocieerd met het herstellen van materiële schade. In onze wegwerpmaatschappij is dat niet langer de eerste reflex. Het is goedkoper om een nieuwe televisie of telefoon te kopen dan om de defecte te repareren.

Dit ligt anders als het object echt van betekenis is. Denk bijvoorbeeld aan de polshorloge die we van grootvader erfden. Hoe sterker onze emotionele band met het object, hoe groter onze bereidwilligheid om in herstel te investeren.

Relaties

Met relaties is dit hetzelfde. Hoe meer de ander ertoe doet, hoe meer we te verliezen hebben bij een onopgelost conflict. Dus willen we graag investeren in een constructieve oplossing.

Ook preventief dragen we meer zorg voor een betekenisvolle relatie. Met het antieke horloge van grootvader gaan we niet in zee zwemmen. Daarom behoort ook het proactief inzetten op goede relaties tussen mensen tot het repertoire van herstelgericht werken. Eerst voorkomen, dan genezen.

Herstelgericht werken is een integrale aanpak waarbij het gaat om het opbouwen, onderhouden en herstellen van relaties. Preventie en curatie gaan hand in hand.

Herstel op school

We bouwden onze expertise rond herstelgericht werken op door te werken met jongeren in verontrustende opvoedingssituaties en leerlingen uit het deeltijds onderwijs.Ligand wil mensen en organisaties sterker maken in het omgaan met conflicten. Naast herstelinterventies biedt men ook vorming en training aan.Intussen werken we ook in het reguliere onderwijs. Steeds meer scholen zoeken antwoorden voor probleemgedrag in de klas.

De praktijk van herstelgericht werken biedt niet alleen handvaten voor het omgaan met leerlingen, maar ook bij het lerarenkorps. Een doorgedreven implementatie van herstelgericht werken verbetert het klimaat tussen alle actoren binnen de schoolgemeenschap.

Toepasbaar buiten de school

Onze ervaringen en inzichten zijn ook toepasbaar buiten de school. Ze zijn inzetbaar bij een groep kleuters, een leefgroep van tieners, een voetbalploeg of een team collega’s.

We gebruiken vooral cirkels of kringgesprekken. In een cirkel krijgen alle deelnemers de kans om aan het woord te komen over een thema of conflict. Een moderator faciliteert het gesprek en staat borg voor het creëren van een veilige ruimte. Cirkels zijn een middel, een strategie, geen doel op zich. Belangrijker dan de methodiek op zich is wat we ermee willen bereiken. We willen een veilig leef- en leerklimaat scheppen waarin mensen zich ten volle kunnen ontplooien. Iedereen draagt een verantwoordelijkheid om dit mee mogelijk te maken.Ligand (2014), Samen wijs. Herstelgericht werken in onderwijs, Acco, Leuven.

Alle methodieken situeren we op een continuüm van proactie over preventie tot curatie. Sommige cirkels zijn gericht op het creëren van een aangename sfeer, andere op het voorkomen van problemen en nog andere op het duurzaam oplossen van conflicten.

‘Spreken over wat er werkelijk toe doet.’

Tussen deze methodieken zijn er belangrijke verschillen. De essentie is steeds dat er op gelijkwaardige basis en op authentieke wijze kan gesproken worden over hetgeen er werkelijk toe doet.

Wat er werkelijk toe doet

Dat gebeurt niet altijd. We weten allemaal dat er wat aan de hand is, maar we steken onze kop in het zand. Zo werkt het niet natuurlijk.

Herstelgericht werken staat voor open communicatie. Daar is moed voor nodig en dus een juiste attitude. Bij een open conflict kunnen we niet doen alsof onze neus bloedt.

‘Een conflict is geen reden tot paniek.’

Een conflict op zich is geen reden tot paniek. Er schuilt een kans in. Een ruzie die is bijgelegd, kan de relatie sterker maken dan ze ooit was. Maar zo’n constructieve oplossing komt niet uit de lucht gevallen.

Straffer dan straf

Ook in de beste teams loopt er al eens iets fout. We zijn ontgoocheld over een beslissing, we schatten een situatie verkeerd in en laten ons op een ongelukkige manier uit tegen de ander. Iemand komt te laat voor een vergadering, laat zich negatief uit over de directeur of start een vete over de netheid van de keuken. Regels en grenzen worden dagelijks, bewust of onbewust, overschreden.

In een eerste opwelling komt een drang naar vergelding boven. We gaan op zoek naar de dader en kijken welke sanctie aan de overtreden regel gekoppeld moet worden. Het klassieke strafrechtsysteem volgt deze denkpiste.

‘Zal een straf de kwetsing verhelpen?’

Herstel heeft een fundamenteel andere focus. Het richt zich op de schade en de slachtoffers van de aangerichte schade. Die schade kan zowel materieel, emotioneel, relationeel als existentieel zijn. Wat is het precies dat ons zo raakt? En wat is er voor nodig om dat hersteld te krijgen? Zal een straf de kwetsing verhelpen?

Twee kampen

Herstelgericht werken brengt de dialoog op het niveau van gevoelens en behoeftes. Wanneer het over jongeren gaat, merken we vaak twee kampen in een team. Het ene kamp wil dat er hard opgetreden wordt. Er moet paal en perk gesteld worden aan het negatieve gedrag. We moeten tonen wie de baas is.

Het andere kamp meent dat vooral extra zorg nodig is. De jongere heeft het thuis al zo lastig. We moeten blijven nieuwe kansen geven, ook al dreigen we onszelf erin te verliezen.

Derde weg

De visie van het herstelgericht werken biedt een derde weg. Herstel gelooft in de kracht van de ontmoeting. Daarvoor moeten de verschillende betrokkenen bereid zijn om elk naar hun aandeel te kijken. Het opzetten van zo’n proces vraagt begrip en erkenning voor het leed, maar ook het durven benoemen en bevragen van verantwoordelijkheid.

‘Herstel gelooft in de kracht van de ontmoeting.’

In plaats van het conflict over te nemen en de beslissing in handen te leggen van een directie, rechter of werkgever, geven we het terug aan de mensen. Zij blijven dus de eigenaars van het probleem. We werken consequent vanuit de overtuiging dat mensen in staat zijn om op eigen kracht een oplossing te vinden voor hun situatie.

Wie herstelgericht werkt -leerkracht, consulent, ouder of teamverantwoordelijke- is meer procesbegeleider dan hulpverlener. Je zet mensen aan tot reflectie. Je doet de betrokkenen nadenken over zichzelf, hun gevoelens, aandeel en verwachtingen. Jongeren kunnen dit vaak beter dan volwassenen.

Kwetsbaar opstellen

Het installeren van een veilig klimaat en een basis van gelijkwaardigheid zijn cruciaal om dit succesvol te laten verlopen. Een herstelgesprek is geen éénrichtingsverkeer of monoloog. Het is een interactief proces waarbij het uitdrukken van gevoelens een belangrijke plaats krijgt.

‘Gevoelens krijgen een belangrijke plaats.’

Als moderator werk je toe naar een bereidheid van iedereen om zich kwetsbaar op te stellen. Dit is een hoge verwachting die vaak gepaard gaat met schrik of onzekerheid. Maar het is net die kwetsbare, gelijkwaardige opstelling die de ander appelleert en in beweging brengt.

Het is makkelijker om onze kwaadheid te laten varen nadat een collega volmondig heeft erkend dat hij in de fout ging. We voelen ons aangesproken als we merken dat onze botte opmerkingen tranen veroorzaakten. Telkens opnieuw zien we dat zo’n interactie bereidheid genereert om samen op zoek te gaan naar hoe men die situaties in de toekomst kan voorkomen.

Gemeenschapsopbouw

Herstelgericht werken vindt stilaan toegang tot verschillende diensten en sectoren in Vlaanderen, ook buiten de justitiële context.Claes, E. e.a. (2016), ‘Levensverhalen komen bovendrijven. Met een mobiele chalet door Brussel’, Sociaal.Net, 4 juli 2016.Het gedachtegoed komt tegemoet aan een groeiende behoefte naar meer verbinding. Het is een meer humaan alternatief voor onze huidige individualistische en competitieve manier van samenleven.

Herstel wil niet voorbij hollen aan de gevoelens en behoeftes van de partijen in een conflict en evenmin aan de dynamieken die deze conflicten mee veroorzaken. Ultiem is het te doen om het terug opbouwen van gemeenschap. En daar staat al wie rond herstel werkt uiteraard niet alleen in. Gelukkig maar.