Sociale fraude bestrijden op mensenmaat

Oude wijn in nieuwe zakken

Die prik naar het OCMW verrast. De mogelijkheid tot melden van sociale fraude bestaat immers al. Wanneer een maatschappelijk werker van het OCMW vandaag een fraudegeval detecteert, dan kan de OCMW-raad overwegen en besluiten om dit door te spelen aan jusititie. Door die beslissing ontheft ze de maatschappelijk werker van zijn beroepsgeheim en meldt ze als openbare dienst het fraudegeval.

‘De prik naar het OCMW verrast.’

De melding die de staatssecretaris nu mogelijk maakt, loopt via de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst, een gezamenlijk orgaan van de inspectiediensten. Het is gewoon een extra mogelijkheid.

Arbeidsrechtbank

Toch mogen we het belang van een melding bij justitie– voor sociale fraude is de arbeidsrechtbank bevoegd –niet zomaar aan de kant schuiven. In veel gevallen hebben die gerechtelijke instanties cellen die gespecialiseerd zijn in het onderzoek en de vervolging van sociale fraude.

Ook voor de opvolging van een dossier is zo’n melding bij justitie handig. Het is namelijk de arbeidsauditeur die kan beslissen om een stand van zaken door te geven aan het meldende lokale bestuur.

Openbare diensten lieten al herhaaldelijk weten dat het belangrijk is dat ze bij aangifte van sociale fraude op de hoogte worden gehouden van het onderzoek naar en de vervolging van fraudeurs. Die informatie is nodig voor de begeleidingsopdracht van de maatschappelijk werker. Die stopt immers niet bij het melden van fraude.

Mensenmaat

Bij de lancering van deze ferme maatregel, mijdt de nieuwe staatssecretaris een belangrijk debat. Fraude detecteren en bestrijden binnen een context van bijstandsverlening is niet evident. Wat de dienstverlening van het OCMW vaak van andere uitkeringsstelsels onderscheidt, is dat alles op mensenmaat is georganiseerd. Het belang en welzijn van de cliënt staat steeds op de eerste plaats.

Dat toont zich in de hoge kwaliteit van de dienstverlening en de competente maatschappelijk werkers die er vaak moeilijke opdrachten uitvoeren, maar ook in de strijd van de OCMW’s tegen misbruik.

Hoe detecteren?

Het detecteren van sociale fraude doen we onder meer met automatische gegevenskruising van verschillende databanken. We krijgen knipperlichten van de Kruispuntbank wanneer er onverenigbaarheden optreden.

‘Het belang van de cliënt staat op de eerste plaats.’

Daarnaast is er het optreden van de maatschappelijk werker, die in de behandeling van het dossier, in het uitvoeren van huisbezoeken of in het voeren van gesprekken met de cliënt vaststellingen maakt. De regelgeving verplicht de OCMW’s ook om elk jaar een sociaal onderzoek te doen naar de inkomstenbronnen van de cliënt.

Misbruik is in niemands belang

Een geval van misbruik – fraude is vaak te hard als term – pak je binnen op welzijn gerichte werkmethodes niet aan door ‘onderzoek-vervolging-bestraffing’, de traditionele handelswijze van de inspecties en auditoraten.

‘Misbruik verkleint de mogelijkheden om bijstand te verlenen.’

Uitgaand van het belang van de individuele en collectieve cliënt is misbruik altijd negatief. Het verkleint de kans tot een succesvol inschakelen in de maatschappij. Het verkleint de mogelijkheden van het OCMW om mensen in nood bijstand te verlenen. Die manier van denken zit er bij OCMW-werkers stevig in. Daarom wordt weloverwogen gereageerd bij misbruik.

Wat doen maatschappelijk werkers dan? Ratio speelt, nog voor elk ander argument, zijn rol. Wanneer misbruik systematisch, intentioneel en van grote omvang is, dan zullen we melden – zoals de 2.500 fraudegevallen waarvan de staatssecretaris gewaagt. Bij kleiner misbruik zullen we remediëren, terugvorderen en bestraffen.

Remediëren en terugvorderen

Remediëren betekent dat we aan de onverenigbare situatie een einde moeten stellen. Dat gaat vaak in samenspraak met de cliënt. Die weet heus wel dat een leefloner niet kan werken of een andere uitkering kan trekken. Zwartwerk stopt en de maatschappelijk werker sensibiliseert. Als een leefloner wil werken, hebben OCMW’s en VDAB een hele resem instrumenten om de cliënt te begeleiden.

‘Wie onterecht een uitkering ontvangt, moet die terugbetalen.’

OCMW’s vorderen ook terug. Wie onterecht een uitkering heeft ontvangen, moet die terugbetalen. Terugvorderen doen we trouwens in het collectief belang: daardoor kunnen we meer mensen helpen. Het klopt dat heel wat lokale besturen nog grote stappen te zetten hebben in hun debiteurenbeheer. Zo ligt een bijzondere uitdaging in het ontwikkelen van methodes en instrumenten om die terugvordering te realiseren. De intentie om daar werk van te maken, is aanwezig.

Straffen kan ook

Het OCMW kan ook straffen. En dat doen we in steeds meer gevallen van misbruik. De OCMW’s worden daarin steeds meer gesteund door de arbeidsrechtbanken en arbeidshoven. Vroeger draaide een schorsing al te vaak uit op een vernietiging voor de rechtbank. Maar ook rechters realiseren zich dat straffen noodzakelijk zijn.

‘We laten niemand definitief vallen.’

Een schorsing van het leefloon betekent niet dat een cliënt van onze lijst verdwijnt. In een situatie zonder uitkering zal het opnieuw aan het OCMW zijn om die cliënt van materiële hulp te voorzien. Die taak kunnen én willen we opnemen.

Wij dienen het belang van een cliënt die zich opnieuw in de maatschappij wil integreren, ook wanneer die geschorst is. Wij dienen het belang van een maatschappij waarbij iedereen meedraait, bijdraagt, zijn weg kan vinden. We laten niemand definitief vallen.

Een oproep

Het bestrijden van misbruik doe je op een proportionele manier, met respect voor de belangen van de maatschappij en cliënten, met het oog op vooruitgang. Je doet het op een menswaardige manier: krachtig en duidelijk maar verbonden aan de kans om het vanaf nu beter te doen.

‘Achter de 2.500 meldingen zitten verhalen van mensen.’

Is dit een aanklacht? Nee. Het is een oproep om aan maatschappelijk werkers de kans te geven om vanuit de eigen expertise zelf op te treden bij misbruik en fraude. Het is een oproep om niet alle zondaars op dezelfde lijn te zetten.

Achter de 2.500 meldingen zitten ontelbare verhalen van mensen. Ook van mensen die het goed menen en vooruit willen. Velen beseffen dat ze een fout gemaakt hebben en verdienen nog een kans.