Warm netwerk
Vluchtelingen hebben bij aankomst in België meestal geen netwerk waar ze op kunnen terugvallen. Community Sponsorship vult die lacune in: Belgische vrijwilligers staan klaar voor deze mensen. Ze ondersteunen hen met geschikte opvang en maken hen een jaar lang wegwijs in de Belgische samenleving.
‘Dankzij hervestiging konden al miljoenen mensen bescherming krijgen en een nieuw leven opbouwen.’
Community Sponsorship is een opvangtraject binnen het hervestigingsprogramma van de Verenigde Naties. Dit programma bestaat al zestig jaar en brengt vluchtelingen over van het land waar ze asiel hebben gezocht naar een ander land dat ermee heeft ingestemd hen op te nemen en hun een permanent verblijf te verlenen. Dankzij die hervestiging konden al miljoenen mensen bescherming krijgen en een nieuw leven opbouwen.
Community Sponsorship ondersteunt hervestigde vluchtelingen om een geslaagde transitie naar onze samenleving te bieden. Toch blijft dit initiatief vijf jaar na haar opstart in België, te onbekend. Om daar verandering in te brengen, laten we enkele sleutelactoren aan het woord.
Praktische steun
Ives is een van de vrijwilligers die vluchtelingen ondersteunt. Samen met vier andere vrijwilligers vormt hij de onthaalgroep voor een jong koppel in Gent. Een van de vrijwilligers is de centrale aanspreekfiguur en verder verdelen ze onderling de taken, afhankelijk van hun interesse of mogelijkheden.
Zo is er iemand die geregeld een wandeling met het koppel maakt om hen de omgeving te leren kennen. Een andere vrijwilliger gaat mee bij doktersafspraken en nog een andere leert het koppel Nederlands, in afwachting van de start van de taallessen.
‘Een van de vrijwilligers maakt wandelingen met het koppel om hen de omgeving te leren kennen.’
Willem Gordts is coördinator Integratie bij Caritas International. Deze partnerorganisatie ondersteunt de vrijwilligers. “Omdat de vluchtelingen vanuit het buitenland geen huurcontract kunnen ondertekenen, doet de onthaalgroep dit voor hen,” vertelt hij. “De onthaalgroep verwelkomt de hervestigde personen ook bij hun aankomst en vergezelt hen naar hun woning.”
Financieel engagement
Er is ook een financieel engagement, vooral tijdens de overgangsfase, wanneer mensen net in België aankomen. Meestal stort de onthaalgroep de huurwaarborg en betaalt in het begin ook de nutsvoorzieningen, dat doen ze deels met een budget vanuit het programma. Zodra de hervestigde personen recht hebben op een sociale bijdrage van het OCMW staan zij zelf in voor deze kosten.
Het engagement heeft een afgebakende termijn van een jaar. “Dat biedt perspectief voor de nieuwkomers. Ze worden enorm ondersteund, maar uiteindelijk moeten ze het zelf kunnen doen,” zegt Gordts. “Ook voor vrijwilligers is die afbakening belangrijk.”
Sterke omkadering
“Bij hervestiging gaat het om mensen die geen perspectief hebben op integratie in het land waar ze momenteel zijn, maar die ook geen perspectief of geen mogelijkheid hebben om terug te keren naar hun land van herkomst”, verduidelijkt Evi Vermeulen, diensthoofd bescherming en bijstand aan migranten bij International Organization for Migration (IOM) Belgium.
Voordat de vluchtelingen aankomen in België, hebben zij al een heel traject doorlopen. Katrien Degrauwe is diensthoofd van de dienst Resettlement & Complementary Pathways van Fedasil: “Voor vertrek organiseert Fedasil een sociale en medische screening om te beoordelen welke personen in aanmerking komen voor het programma.”
Daarna volgen de vluchtelingen een oriëntatiecursus over het leven in België en het hervestigingsprogramma. Daarin wordt ook het Community Sponsorship programma uitgebreid toegelicht. Op dat moment kunnen vluchtelingen aangeven of zij zich voor dit programma willen aanmelden.
Op basis van de informatie uit screenings en de mening van de vluchteling zelf, doet Fedasil samen met partnerorganisatie Caritas International een voorstel tot matching met een groep vrijwilligers in België. De onthaalgroep van vrijwilligers bekrachtigt die keuze.
Duurzaam engagement
Zodra de vluchtelingen in België zijn, wordt de onthaalgroep ondersteund door Caritas International. Er is onder meer een hulplijn voor onthaalgroepen, intervisie en monitoring. Deze omkadering en de duurzaamheid van het engagement maakt Community Sponsorship anders dan andere initiatieven voor de opvang en omkadering van vluchtelingen, zoals BelRefugees of #PlekVrij.
Vrijwilliger Ives geeft aan dat die ondersteuning heel welkom was. Zo was de administratieve ondersteuning van het gezin soms uitdagend. De vrijwilligersgroep heeft zelf wel wat kennis in huis en is zeker bereid om zelf zaken uit te zoeken. Toch stelden de vluchtelingen soms technische, specifieke vragen waar zij het antwoord niet op hebben.
‘Ze weten dat ze er binnen dit traject niet alleen voor staan.’
“Iedereen is geïnformeerd en voorbereid op het traject en de bijhorende uitdagingen en kansen,” vertelt Willem Gordts van Caritas International. “Zowel de hervestigde personen, onthaalgroepen, huiseigenaren als lokale organisaties zoals het OCMW, scholen en medische hulpverleners. Ze weten dat ze er binnen dit traject niet alleen voor staan, ook na de aankomst van de hervestigde personen. Die duurzaamheid is een grote troef.”
Huisvesting
Een grote uitdaging binnen Community Sponsorship is het vinden van huisvesting, zowel tijdens de ondersteuning door de onthaalgroep als daarna.
Vrijwilliger Ives vertelt dat het koppel dat hij mee begeleidt al meer dan een jaar in de woning verblijft die de onthaalgroep beschikbaar stelt. Doorstromen naar de private woonmarkt ziet hij niet meteen gebeuren. Hun vervangingsinkomen, de beperkte kennis van de taal en hun vluchtverhaal spelen in hun nadeel. Nochtans zijn ze al ruim een jaar de perfecte huurders bij hen, vertelt Ives.
“We zien ook bij andere initiatieven die erkende vluchtelingen ondersteunen dat dit een breekpunt is,” zegt Julien Aernoudt, stafmedewerker bij Orbit vzw. “Ik denk dat het daarom belangrijk is dat we ook gaan kijken naar innovatieve oplossingen aan de aanbodzijde. In Nederland is er bijvoorbeeld het systeem van flexwoningen, woningen die sneller worden gebouwd en op tijdelijk beschikbare locaties kunnen worden geplaatst.”
Duurzame oplossingen
Hervestiging sluit aan bij het doel van de Europese Commissie om legale en veilige migratietrajecten naar de EU te versterken en duurzame oplossingen aan te reiken. Hiermee probeert de Commissie een antwoord te bieden op de vaak gevaarlijke trajecten die mensen op de vlucht afleggen om in Europa te geraken.
“Hervestiging is ook een manier om internationale solidariteit te tonen ten aanzien van landen die heel veel vluchtelingen opvangen, veel meer dan België of Europa dat doet,” vult Katrien Degrauwe van Fedasil aan.
‘Hervestiging is ook een manier om internationale solidariteit te tonen.’
Sinds 2013 heeft België een structureel hervestigingsprogramma met een jaarlijks quotum. Tot nu toe heeft ons land 5.232 vluchtelingen hervestigd. De meeste vluchtelingen zijn Syriërs of Congolezen, maar ook Soedanese of Eritrese vluchtelingen maakten al deel uit van het quotum.
Competenties
“Het is belangrijk om naast hun kwetsbaarheid als vluchteling ook de competenties van deze mensen te benadrukken,” vult Nils Baetens, departementshoofd toekomstoriëntatie bij Fedasil, aan. “Ze zijn kwetsbaar door de situatie waarin ze zitten. Maar dat betekent niet dat ze alleen maar hulpbehoevend zijn, integendeel.”
De aanpak laat ook toe om te ontdekken met welke competenties mensen naar hier komen. “Het is een mooie kans om de voordelen van migratie zichtbaar te maken,” zegt Hannah Downes, projectassistent bij IOM. “Welke competenties en vaardigheden brengen deze mensen mee naar jouw gemeente?”
Ontwikkelingen
Bij de start van het programma bestonden de meeste onthaalgroepen uit gepensioneerden, vaak met ervaring als vrijwilliger en verbonden aan een parochiale werking. Langzaamaan verbreedt dit profiel en is er meer diversiteit. Om dat proces te ondersteunen, willen Caritas International, Fedasil en IOM ook de brug leggen naar diasporagemeenschappen, dat zijn gemeenschappen die zich verenigen omdat zij afkomstig zijn uit hetzelfde land.
‘Community Sponsorship is voortdurend in ontwikkeling.’
Binnen die gemeenschappen is er veel solidariteit, onder meer op vlak van huisvesting. Ook spelen zij vaak een belangrijke rol rond integratie. “We zijn nog erg zoekende rond dit thema,” vertelt Katrien Degrauwe van Fedasil. “Wat kunnen we leren uit de ondersteuning die zij bieden? Op welke manier kunnen we diasporagemeenschappen betrekken bij Community Sponsorship? Wat zijn de obstakels en hoe kunnen we die proberen te beperken? Wat moeten we zeker faciliteren?”
“Community Sponsorship is voortdurend in ontwikkeling,” vertelt Evi Vermeulen van IOM België. “Vandaar dat we, samen met een aantal partners uit Litouwen en Italië, in het RISE-project gestapt zijn. We ontwikkelen pilootprojecten in de drie betrokken landen, waarin we Community Sponsorship verder uitbouwen en proberen te versterken.” Voorbeelden vanuit Community Sponsorship uit andere landen, maar ook ervaringen uit België, zijn hierbij inspirerend om modellen uit te bouwen voor de toekomst.
Vraagstukken
“We stellen ons bijvoorbeeld de vraag hoe strikt we ons moeten houden aan de invulling die Community Sponsorship op dit moment krijgt”, gaat Evi Vermeulen verder. “Is het interessant om meer te evolueren richting naming en private sponsorship?”
Bij naming en private sponsorship zijn het de vrijwilligers zelf die mensen met een vluchtachtergrond aan de nationale autoriteiten voordragen als vluchteling. Als de nationale autoriteiten deze personen een vluchtelingenstatus toekennen, kunnen ze hervestigd worden. De vrijwilligers engageren zich dan ook om de volledige opvang en begeleiding van deze personen op zich te nemen.
“In heel wat landen is dit veel succesvoller dan Community Sponsorship en is het gemakkelijker om mensen te vinden die hier een verantwoordelijkheid rond willen opnemen, omdat er vaak al een persoonlijke link is tussen de vrijwilligers en de vluchtelingen, zoals een familie- of vriendschapsband.”
‘Wij willen graag samenwerken met LGBTQI-verenigingen.’
Tegelijkertijd zijn er ook ethische vraagstukken rond dit private sponsorship. Willem Gordts van Caritas International vertelt: “Je haalt mensen naar hier die eigenlijk al connecties hebben en die dus misschien niet de meest kwetsbaren zijn. We zien meer heil in een tussenvorm. Wij willen bijvoorbeeld graag samenwerken met een aantal verenigingen, zoals LGBTQI-verenigingen of diasporaverenigingen. Dat zijn verenigingen die een bepaalde visie en missie hebben en die dus graag een bepaald profiel van mensen zouden ontvangen.”
Ook rond het engagement dat er gevraagd wordt van vrijwilligers zijn er veel variaties mogelijk. Kan het sponsorship ook symbolisch zijn, zonder financieel engagement? Moet zoeken naar huisvesting altijd deel uitmaken van het traject? Maar ook: op welk moment van het traject moet je starten met Community Sponsorship?
“Soms wordt het programma pas opgestart wanneer mensen al een aantal weken in België verblijven, bijvoorbeeld in een opvangcentrum,” vertelt Nils Baetens van Fedasil. “Dan is hun leefloon en hun statuut al in orde en kunnen ze doorstromen naar een sponsorgroep als ze al deels gestabiliseerd zijn. Dat maakt de drempel misschien lager.”
Een krachtige aanpak
Hoewel er dus nog heel wat vragen leven, is een ding duidelijk: Community Sponsorship bevordert de integratie van vluchtelingen. De samenwerking tussen de lokale netwerken, de federale overheid en internationale organisaties zoals Caritas International en IOM is een grote meerwaarde.
Vrijwilliger Ives stelt het zo: “Zelfs al is de groep die via Community Sponsorship geholpen wordt klein in vergelijking met de totale groep van mensen op de vlucht, zij hebben alvast geen gevaarlijke overtocht moeten maken.”
Reacties [1]
Dit is ogenschijnlijk allemaal heel mooi en menslievend,maar billijk en fair is het daarom niet. Hier worden zeer veel inspanningen gedaan om een bepaald aantal vluchtelingen vooruit te helpen en wegwijs te maken. Uiteindelijkheid moeten zij toch losgelaten worden en op eigen benen gaan staan,en welle weg gaan ze dan inslaan? Dit soort initiatieven geeft de initiatiefnemers en de vrijwilligers een goed gevoel en de idee dat ze bijdragen aan een betere wereld,maar de keerzijde van de medaille is dat mensen in bepaalde buitenlanden een veel te positief beeld krijgen over hun kansen hier. Door het aanzuigeffect zijn er de afgelopen decennia zo veel te veel kandidaat-vluchtelingen en asielzoekers naar hier afgezakt.Financieel noch wat betreft draagvlak bij de bevolking is dit vol te houden. Voor een groot deel is dat de reden dat er nu drastisch bespaard gaat worden en dat gebeurt al te vaak op de rug van alleenstaanden met een rugzak. Ook positieve discriminatie is trouwens discriminatie.