Stressexpert: ‘Een groeiende groep mensen staat altijd aan’

Controleverlies

Na een uitgelopen vergadering snel je naar de naschoolse opvang. Enkele files later zit je met twee vermoeide, ruziënde kleuters in de auto. Thuisgekomen wil je een allerlaatste werkmail beantwoorden. Halverwege je bericht, hoor je de kinderen giechelen in de keuken. Ze tekenen met alcoholstift op de vloer. Een vloer die je gisterenavond net met je laatste krachten gedweild had.

“Een leven met kinderen geeft aanleiding tot stress”, vertelt klinisch psycholoog Marie-Anne Vanderhasselt. Ze leidt het Experimental Psychiatry Lab aan de Universiteit Gent. Daar onderzoekt ze wat stress is en hoe je er iets aan kan doen. Televisiekijkend Vlaanderen leerde de stressexpert onlangs kennen in ‘Kalm Waes’, het tv-programma waarin zenuwpees Tom Waes tot rust probeert te komen.

‘Mensen ervaren vaak langdurige stress zonder herstelmomenten. Dat is niet gezond.’

Vanderhasselt: “Onverwachte en oncontroleerbare zaken triggeren stressreacties. Zeker in combinatie met elkaar. Het gedrag van kinderen voldoet precies aan die kenmerken. Ze stoten een glas melk om, treuzelen waardoor je bijna te laat komt op school, ze luisteren niet als je vraagt om op te ruimen, enzovoort. Het leidt tot een gevoel van controleverlies, en dat activeert ons stresssysteem.”

“De titel verwijst inderdaad naar de stress die het ouderschap creëert. Op zich is die stress nuttig en natuurlijk. Als je kind van een schommel valt, maakt een stressprikkel de nodige energie vrij zodat je snel bij je zoon of dochter bent. Anderzijds ervaren mensen vaak langdurige stress zonder voldoende herstelmomenten. En dat is niet gezond.”

“Ouders voeden op, moeten daarnaast vaak presteren in een job, hebben hobby’s, engagementen, enzovoort. Er is veel druk, er zijn veel zaken stress veroorzaken. Toch denk ik niet dat we veel meer stress ervaren dan vroeger. Wel is er minder hersteltijd tussen stresspieken. Bijvoorbeeld via een wandeling of een goed boek. Zo blijft stress sluimerend aanwezig en ontwikkelen we toxische stress.”

“Een groeiende groep mensen staat altijd aan. Of omgekeerd: ze vinden hun uitknop niet meer. Wie dat wil, is elk moment van de dag bereikbaar. Onze smartphone stuurt continu prikkels uit: werkmails, nieuwsflashes, grappige filmpjes, reclame… Als je daar niet bewust mee omgaat, houdt die prikkelstroom nooit op.”

‘Mensen vinden hun uitknop niet meer.’

“Via sociale media kan je jezelf ook veel makkelijker vergelijken met anderen en met opvoedingsstandaarden. Denk aan alle opvoedingstips die we tegenwoordig aangereikt krijgen. De idee dat ouders de toekomst van hun kinderen bepalen, leidt soms tot perfectionisme. Iedereen wil immers het beste voor zijn kind. Zo ligt de lat hoog en moet je er constant staan.”

“Overprikkeling put het voorste deel van onze hersenen uit. Die prefrontale cortex helpt ons bij emotieregulatie en stressbeheersing. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat je niet onmiddellijk schreeuwt als je kind zijn brooddoos vergat op school. Als ons prefrontale brein minder goed werkt, worden de diepere hersenlagen, waaronder ons emotioneel centrum, actiever.”

‘Hoe meer we ons brein overbelasten, hoe meer stress en hoe groter de impact van stress op ons brein.’

“Die diepere lagen hebben we nodig om dreiging te detecteren, maar op een proportionele manier. Een overactieve dreigingsradar kan uitmonden in overmatig piekeren, twijfels, de lat te hoog leggen voor jezelf en een slechte nachtrust. Zo dreigt er een vicieuze cirkel te ontstaan. Hoe meer we ons brein overbelasten, hoe slechter we met stress om kunnen en hoe groter de impact van stress op ons brein.”

“Op korte termijn zie je meer maag- en darmklachten, gespannen nekspieren, migraine, psoriasis, enzovoort. Die gevolgen zijn individueel en lopen sterk uiteen. Iedereen heeft zijn eigen stressmarkers. Langdurige stress tast ook de prefrontale cortex aan. Eerst toont dit voorste deel van ons brein minder activiteit, daarna kan het zelfs krimpen.”

“Op langere termijn verhoogt stress het risico op uitputting en allerlei welvaartsziekten. Stress en een ongezonde levensstijl hangen samen. Wie moe, gestresseerd of overprikkeld is, neigt naar vette en suikerrijke voeding, alcohol en andere slaap- en herstelverstorende producten. Toxische stress is allesbehalve onschuldig. Je risico op diabetes, hart- en vaatziekten en verschillende kankers neemt toe.”

“Dat stress niet onmiddellijk leidt tot gezondheidsproblemen, houdt inderdaad een gevaar in. Vaak beseffen mensen niet hoeveel stress ze hebben. We hebben weinig aandacht voor lichamelijke signalen die wijzen op overbelasting. Lichaam en geest lijken twee aparte entiteiten, wat natuurlijk niet zo is. Ze beïnvloeden elkaar sterk.”

‘Vaak beseffen mensen niet hoeveel stress ze hebben.’

“Mensen die ‘geen tijd’ hebben voor ontspanning, zoals meditatie of een rustige wandeling, hebben er vermoedelijk net heel veel nood aan. Maar vaak heerst het hoofd over ons lichaam. We pushen onszelf verder in de ratrace, met slijtage van lichaam en geest tot gevolg. Hoeveel mensen toxische stress ervaren, weten we niet precies. Vermoedelijk is het een grote groep. Meer dan 100.000 Belgen zitten vandaag bijvoorbeeld thuis omwille van burn-out.”

“Toen ik zelf mama werd, was ik erg dankbaar. Toch voelde ik ook stress thuis. Als onderzoeker begreep ik het mechanisme achter stress, maar ik vond weinig info over de rol van kinderen en opvoeden. Men focust vaak op stress bij het kind. Wat ouders ervaren, blijft onderbelicht. Onterecht: ze hebben nood aan kennis en handvatten.”

‘Na een slechte nacht krijgen intense emoties en onrust meer ruimte in de hersenen.’

“Als je zoon ’s nachts driemaal aan je bed staat, is de kans groot dat je aan het ontbijt veel sneller in stressreacties zal schieten. Na een slechte nacht werken de voorste hersendelen minder goed, waardoor intense emoties en onrust meer ruimte krijgen. Gelukkig vermindert dat weer doorheen de dag.”

“Die kennis deel ik in ‘Ouders onder hoogspanning’. Iedereen weet dat slaap belangrijk is. Maar weet iedereen ook waarom? Hetzelfde geldt voor stressreacties zelf. Een stevige reactie op onverwacht gedrag van je kinderen bewijst in de eerste plaats dat je stresssysteem goed werkt. Als je de mechanismen achter stress begrijpt, sta je ook meer open voor tips rond stressreductie.”

“Bewustwording rond de werking en effecten van stress is de eerste stap. Wees alert voor lichamelijke signalen die wijzen op stress. Denk aan aanhoudende hoofdpijn, stijve spieren of een kort lontje. Het klinkt paradoxaal, maar ik schreef mijn boek vooral voor mensen die geen tijd hebben. Zij hebben het meeste te winnen bij die bewustwording.”

“Stressreductie werkt in twee richtingen. Wat er in je brein gebeurt, beïnvloedt je lichaam en wat je doet met je lichaam heeft impact op je brein. Bewustwording en pakweg cognitieve gedragstherapie starten in het brein. Ze bevorderen een levensstijl met meer slaap, beweging, rustmomenten en gezonde voeding. Die levensstijl ondersteunt op zijn beurt een goede werking van ons brein.”

‘Met je ademhaling kan je je brein kalmeren. Het maakt je weerbaarder tegen stress.’

“Rustmomenten moet je bewust creëren en volhouden. Ikzelf probeer bij thuiskomst altijd even te landen met de kinderen. We eten een appel aan tafel. Ik luister aandachtig naar hun verhalen. Tijdens die momenten leg ik mijn telefoon weg, want die haalt je uit het moment.”

“Ook ademhalingsoefeningen zijn erg nuttig. Ze kanaliseren beginnende stressreacties. Onderzoek toont aan dat een bewuste, rustige ademhaling de nervus vagus stimuleert, een zenuw die lichaam en brein verbindt. Via je ademhaling kan je je brein kalmeren. Het maakt je weerbaarder tegen stress.”

“Dat klopt. Multitasking leidt onmiddellijk tot stress, waardoor we nog meer taken proberen combineren. Handel huishoudelijke taken chronologisch af. Eerst samen huiswerk maken, dan koken en na bedtijd nog een mail beantwoorden. Die afbakening is ook een mentale oefening. Bij de uitvoering van één activiteit, schiet onze geest al vaak naar de volgende. Zoiets creëert een gevoel van chaos.”

‘Bij de uitvoering van één activiteit, schiet onze geest al vaak naar de volgende. Zoiets creëert chaos.’

“Wie regelmatig bewuste rustmomenten inbouwt, zal merken hoe zijn stressniveau daalt. Een gezond brein helpt je om gezondere keuzes te maken: zowel organisatorisch als qua levensstijl. Rustmomenten hoeven niet groots te zijn. Iets meer tijd laten tussen vergaderingen kan al een verschil maken. Soms helpt een duidelijke planning, want hangende to do’s leiden tot onrust.”

“Onze laatste onderzoeken verbinden stress met iemands sociale context. In welke mate voel je je verbonden met anderen? Behoor je tot een netwerk of groep? Zijn er mensen waarbij je je verhaal kan neerleggen? Uit de antwoorden van geïnterviewden bleek dat mensen die zich sociaal goed voelen, veel beter beschermd zijn tegen aanhoudende stress.”

“Anderen helpen om je eigen gevoelens beter te zien en ze een plaats te geven. Het draait om herkenning en erkenning. Emoties delen, maakt ze minder intens. Je ervaart steun, waardoor je meer aankan. Dat geldt ook voor stress. Anderen verlichten als het ware jouw stressgevoel.”

‘Mensen die zich sociaal goed voelen, zijn veel beter beschermd zijn tegen aanhoudende stress.’

“Kwaliteitsvolle sociale contacten zijn een individuele verantwoordelijkheid, het gaat om tijd maken voor de ander. Anderzijds kunnen beleidsmakers dat contact wel faciliteren. Bijvoorbeeld door te zorgen voor aantrekkelijke publieke ruimtes. Zorg ervoor dat mensen elkaar makkelijk kunnen ontmoeten. Ondersteun ook buurtfeesten, -projecten en andere verbindende initiatieven.”

“In mijn nieuwste boek ‘Je bent een vriend van mij’ pleit ik voor een herwaardering van vriendschap. Hechte relaties staan niet altijd bovenaan onze prioriteitenlijst. Onterecht. Ze zijn cruciaal. Sociaal isolement is de belangrijkste voorspeller van vroegtijdig overlijden. Ook aandoeningen zoals dementie ontwikkelen veel sneller als je je eenzaam voelt.”

“Ik heb veel bewondering voor hulpverleners. Net zoals ouders, worden ze dagelijks geconfronteerd met onvoorspelbare en oncontroleerbare zaken. Soms weet je perfect wat een cliënt nodig heeft, maar ontbreekt je de tijd om die hulp te bieden. De werkdruk ligt overal hoog, wat mensen en organisaties dwingt om keuzes te maken. Dat leidt tot veel stress.”

“Onder hoge werkdruk, groeit het relatieve belang van verbinding. Wie zich deel voelt van een hecht team, kan veel aan. Zo’n team ontstaat niet vanzelf. Je moet investeren in waardering, steun, zinvolle groepsactiviteiten tijdens of na de werkuren.”

‘Onder hoge werkdruk, groeit het relatieve belang van verbinding.’

“Stressmanagement op de werkvloer mag geen individuele verantwoordelijkheid zijn. Directies, diensthoofden en HR-diensten kunnen allemaal mee een positieve sfeer creëren. Het gevoel dat je bij elkaar terechtkan, dat niemand onfeilbaar is, is cruciaal. Dat moet je uitdragen en voorleven.”

“Dat geldt trouwens ook voor ouders. Hoe meer stress ik heb, hoe sneller ik mijn kalmte verlies. Soms corrigeren mijn kinderen mij: ‘Mama, je kan dat ook op een lieve manier zeggen’. Ze hebben gelijk, ik excuseer me dan ook. Feilbaarheid is oké. Je moet jezelf en elkaar kunnen vergeven.”

“Hoger, beter, sneller is eigen aan de mens. Net zoals onze interesse in alles wat nieuw is. In de prehistorie waren dat manieren om te overleven, vandaag leiden ze soms tot overbelasting. Sommigen zullen energie halen uit hogere efficiëntie, anderen dreigen opnieuw overprikkeld te raken. Maar iedereen heeft baat bij voldoende herstelmomenten. Blijf daarin investeren. En leer je persoonlijke alarmsignalen herkennen.”

‘Een waterdichte scheiding tussen werk en privé werkt niet voor iedereen.’

Lees ook

Paul Verhaeghe: ‘Steeds meer mensen leven in een toestand van permanente stress’

“Probeer die herstelmomenten te verweven in het dagelijks leven. Vakantieperiodes zullen niet alles oplossen. Bovendien dreig je na een vakantie opnieuw overspoeld te worden door alles wat je even liet liggen. Misschien loont het meer om tijdens vakanties op enkele afgebakende momenten werkmails te beantwoorden. Een waterdichte scheiding tussen werk en privé werkt niet voor iedereen.”

“Als wetenschapper heb ik geen gouden tip die alles zal oplossen. Ik probeer mensen kennis aan te reiken. Hoe werkt stress? Waarom zijn voldoende rustmomenten belangrijk? En welke rol spelen sociale relaties en verbinding in stressreductie? Misschien heb ik wat dat laatste betreft wel een tip: koester je vriendschappen.”