‘Er staat een muur tussen wie het goed heeft en wie in armoede leeft’

Armoede: over wie gaat het?

Het armoederisico is de laatste jaren toegenomen bij personen op actieve leeftijd (18-64 jaar), net als bij laaggeschoolden, huurders, alleenstaande ouders, alleenstaanden jonger dan 65 jaar, gezinnen met kinderlast en inactieven.

Groepen met een bijzonder hoog armoederisico zijn werklozen, eenoudergezinnen, huurders, laagopgeleiden en personen die buiten België geboren zijn.

‘Twee miljoen Belgen leven juist boven de armoedegrens.’

Bovenop de 14,1 procent Belgen die in armoede leven, bevindt bijna 18 procent van de bevolking zich juist boven de armoedegrens. Deze ‘lage middenklasse’ leeft met een inkomen tussen zestig en tachtig procent van het mediaaninkomen. Twee miljoen mensen zitten in die situatie. Ze hebben meestal geen eigen huis, gaan niet op citytrip en staan niet met een salariswagen in de file. Ze kijken angstvallig naar hun lege bankrekening wanneer het einde van de maand nadert.

Werkende armen

Opvallend is dat veel mensen in armoede of met een armoederisico toch werk hebben.

Ongeveer vijf procent van de werknemers en zelfstandigen in ons land behoort tot de groep van de werkende armen. Van de 4,6 miljoen Belgen met een job zijn er naar schatting 230.000 die moeite hebben om rond te komen. Nog eens 411.000 mensen hebben een levensstandaard die niet ver boven de armoedegrens ligt. Twee derde van deze gezinnen heeft kinderen en kan zich geen of weinig financiële terugval veroorloven.

Rudy Coddens, de Gentse schepen van sociaal beleid en armoedebestrijding zei hierover in De Morgen: “We merken dat zelfs werkenden vaker op het randje zitten. Zeker bij alleenstaande ouders is dat zo. Als zij een job met een minimumloon hebben, dan mag er niet al te veel tegenvallen. Ze moeten tellen en elke cent in vier delen om het einde van de maand te halen.”

‘Het aantal mensen dat in België naar de voedselbanken gaat, is gestegen, tot meer dan 170.000.’

“Daar komt nog bij dat zij vaak in sectoren werken waar flexibiliteit wordt verwacht: kassabediende, huishoudhulp, arbeider, horecamedewerker. De onregelmatige werkuren maken de combinatie met kinderen moeilijker, waardoor ze vaak op een deeltijds regime overschakelen. De gevolgen laten zich raden.”

Deze mensen zijn soms moedeloos, soms kwaad. Ze kijken vaak jaloers naar de anderen die het wel ‘gemaakt’ hebben. Het zijn de ‘achterblijvers’ waarover socioloog Geert Schuermans een gelijknamig boek schreef. Mensen met eigen wensen, verzuchtingen en dromen die niet konden “meesurfen op de voorspoed van het voorbije decennium” en die je zelden of nooit hoort.

Aan de ene kantAl deze cijfers werden geput uit gegevensbanken van de federale en Vlaamse overheden, uit de armoedebarometer van Decenniumdoelen, uit de jaarboeken ‘Armoede en Uitsluiting’ van de Universiteit Antwerpen, uit publicaties van Cebud en van de denktank Minerva, uit rapporten van het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uit- sluiting, uit publicaties van het Belgisch Netwerk Armoede- bestrijding, van Welzijnszorg en het Netwerk Tegen Armoede, uit artikels gepubliceerd op Sociaal.net, uit gegevens bezorgd door de Nationale Bank, uit rapporten van Oxfam en van de Wereldbank, uit verslagen van Credit Suisse…

• Tijdens de coronapandemie steeg het gemiddelde vermogen van de miljardairs wereldwijd met 42 procent.
• De afgelopen twee jaar kwam er wereldwijd elke dertig uur een nieuwe miljardair bij.
• Het vermogen van de Belgen groeide in 2021 met 62,4 miljard euro. Het belangrijkste deel, om en bij de 45 miljard, is afkomstig van winsten op beleggingsfondsen en aandelen.
• Het gemiddelde vermogen van de Belg ligt nu op 351.330 dollar. Goed voor de zevende plaats op de wereldranglijst.

Aan de andere kant

• Wereldwijd vervalt in 2022 elke 33 uur een miljoen mensen in extreme armoede.
• De armste 40 procent van de wereldbevolking verloor door de coronacrisis 6,7 procent van haar inkomen.
• In België liepen 2.199.000 mensen in 2021 een risico op armoede of sociale uitsluiting. In Vlaanderen zit ongeveer negen procent van de mensen onder de armoedegrens.
• De kinderarmoede in Vlaanderen is de laatste tien jaar – ondanks een kleine daling in 2021 – bijna verdubbeld tot 13 procent.
• Het leefloon en de meeste sociale uitkeringen zitten onder de armoedegrens.
• 35.000 Belgische gezinnen hebben een budgetmeter voor elektriciteit, 24.000 hebben er een voor gas.
• Het aantal mensen in België dat een leefloon krijgt, is op tien jaar tijd met 40 procent gestegen, tot circa 150.000.
• Het aantal mensen dat in België naar de voedselbanken gaat, is gestegen, tot meer dan 175.000.
• Het aantal mensen dat in Vlaanderen op de wachtlijst voor een sociale woning staat, is gestegen tot meer dan 180.000.

Muur

Er staat een muur tussen de wie het goed heeft en wie in armoede leeft of nauwelijks de eindjes aan elkaar kan knopen.

‘Er gaapt een diepe kloof tussen tussen Audi- en Dacia-rijders, tussen dragers van merkkledij en gele hesjes, tussen bewoners van kansrijke buurten en achtergestelde wijken.’

Tijdens de coronacrisis toonde het tv-journaal mensen die zich afvroegen hoe ze, al dan niet met een cateraar, toch een tuinfeest konden organiseren. De wanhoop van een koppel dat met drie kleine kinderen, geïsoleerd op een piepklein appartementje, letterlijk probeerde te overleven kreeg in datzelfde journaal beduidend minder zendtijd toegemeten.

Er is een harde scheiding tussen verschillende leefwerelden en daarmee verbonden levensstijlen. Er gaapt een diepe kloof tussen wie vermogend is en wie minder centen heeft, tussen Audi- en Dacia-rijders, tussen dragers van merkkledij en gele hesjes, tussen bewoners van kansrijke buurten en achtergestelde wijken. Het is geen scheiding van gelijken maar een muur tussen geslaagde overlevers en verliezers. Tussen diegenen met een uitgebreid netwerk en een sterk sociaal kapitaal en de anderen die in een web van isolement blijven steken.

Sommigen hebben meer stemvolume

Hoog- en lager opgeleiden huwen almaar minder met elkaar. Mensen die een goede opleiding genoten, leven op aangenamere plekken. Zij bezoeken meer festivals en evenementen en komen meer aan het woord, in het politieke bedrijf zowel als in het verenigingsleven.

‘Er zijn winnaars en verliezers. Er is het beloofde land en er is het verdronken land.’

Iedereen heeft een stem bij de verkiezingen, maar sommigen beschikken in het maatschappelijk debat over meer stemvolume dan anderen. De enen kunnen uitgebreid lobbyen, de anderen slechts zuchten. Wie de mogelijkheid heeft, zondert zich af in eigen netwerken, clubs en huizen, liefst omheind door heggen, leilindes en camera’s. Wie niet in die betere buurt woont, wordt al snel argwanend bekeken.

De enen kiezen er doelbewust voor om zich af te zonderen, de anderen worden afgesloten. Soms van energie, dikwijls van contact. Er zijn winnaars en verliezers. Er is het beloofde land en er is het verdronken land.

“De snelheid waarmee de kloof tussen wie mee is en wie afhaakt vandaag uitgediept wordt, is ongezien”, getuigt Hans Bonte, burgemeester van Vilvoorde. “Als burgemeester is dat soms bijna schizofreen. Het ene moment zit je te vergaderen met topindustriëlen en voer je ellenlange discussies over de elektrificatie van het verkeer en waar we de laadpalen zullen zetten. Dat is een totaal andere wereld als die waar de helft van je stad in leeft.”

Sluipend

Wetenschappers spreken van een sluipende sociale ontbinding.

Een samenleving heeft sociale cohesie nodig. Zonder ontmoetingen op gedeelde plekken en ruimten, zonder gedeelde ervaringen verliezen tolerantie, inlevingsvermogen en solidariteit aan kracht. Zo krijgen vooroordelen en onverdraagzaamheid alle kansen en kan gevreesd worden dat dit leidt tot het failliet van de democratie.

Daarom vinden wij dat we – na ‘De Schande en de Keerzijde’ (2014) en na ‘Uit woede en onbegrip’ (2019) – Ten derden male een pamflet moeten schrijven om het onmenselijke onrecht van armoede aan de kaak te stellen. Het is nodig om op dezelfde nagel te blijven kloppen.