Een job zonder sollicitatie? In Mechelen kan het

Ingaan tegen gangbaar discours

Willen werken is niet hetzelfde als willen solliciteren.

Toen we dit opschreven, moesten we het even laten bezinken. Het gaat in tegen het gangbare discours: dat de arbeidsmarkt schreeuwt om werknemers. Dat werklozen geactiveerd moeten worden. En dat ze moeite moeten doen om zich te presenteren voor een job. Want de kansen liggen voor het grijpen.

‘Steeds botsen op een “neen” leidt tot chronische mentale stress.’

Dat klinkt allemaal logisch. Maar waarom lukt het voor een deel van de mensen die wij vanuit sociale zaken ondersteunen niet om werk te zoeken? Waarom lijken ze niet gemotiveerd?

Je kan naar verschillende oorzaken en factoren kijken, van persoonlijk tot structurele. En die zijn er zeker. Maar één iets speelt veel mensen parten: de selectie- en sollicitatie.

Solliciteren, solliciteren, solliciteren

De boodschap aan langdurig werkzoekenden is steeds dezelfde: “Solliciteren, solliciteren, solliciteren!”.  Wij zien op onze sociale dienst mensen die niets anders hebben gedaan. Ze doen wel degelijk moeite om werk te zoeken. Toch mondde het uit in weigeringen, non-respons op de sollicitatiebrief en weinig duurzame jobs.

Wij stellen vast dat dit lange zoeken schade berokkent. Voor veel werkzoekenden zijn klassieke job-selectieprocessen slopend en confronterend. Voor wie lang werkloos of werkonzeker is, worden ze nefast.

Steeds botsen op een “neen” leidt tot chronische mentale stress. Mensen verglijden in zelftwijfel, hun zelfvertrouwen kalft af, er duiken gevoelens van bestaansonzekerheid op, angst en depressie steken de kop op en hun financiële situatie wordt heel broos.

Focus op werk vinden loslaten

De focus op die verlossende job, de logische uitweg, verergert de hele situatie. Werk vinden wordt allesbepalend, stress neemt nog meer toe en jobkansen nemen nog meer af. De werkzoekende verliest het vertrouwen in zichzelf en straalt dit uit. Op een sollicitatie worden onzekerheid en radeloosheid afgestraft. Het tragische is dat de werkzoekende vast komt te zitten in deze vicieuze cirkel.

Een therapeut zou dan waarschijnlijk zeggen: “Stop met die negatieve gevoelens en gedachten. Stop met je fixatie op die job.” Dat blijkt ook goed advies te zijn: onderzoek wijst uit dat werkzoekenden hun stressniveau zien afnemen eenmaal ze de focus op het vinden van werk loslaten. Het mentaal welzijn neemt opnieuw toe. En er is meer mentale ruimte om zich minder angstig en krampachtig op de arbeidsmarkt te begeven.

Sollicitatietheater

Maar de therapieruimte is niet hetzelfde als de harde realiteit van de arbeidsmarkt en -begeleiding. Daar geldt: lukt het solliciteren niet, dan is het de fout van de persoon. Je moet je probleem, al dan niet met hulp, aanpakken. De werkzoekende krijgt de boodschap dat al die teleurstellende sollicitaties aan hem liggen.

‘De werkzoekende krijgt de boodschap dat het aan hem ligt.’

Het advies: zorg dat je het sollicitatietheater beter in de vingers krijgt. Lukt dat niet, dan moeten we een remedie zoeken. Werkloosheid als ziekte. Er is uiteraard niets mis met het ondersteunen en begeleiden van mensen die minder troeven in de handen hebben. Maar naar de filosofie, de criteria en het aanwervingsproces zelf worden amper gekeken als oorzaak van het sollicitatie-moe zijn.

Niet vanzelfsprekend

Sollicitatieprocedures worden als vanzelfsprekend beschouwd. Eigenlijk zijn ze dat niet. Een werkgever zoekt zekerheid. Iemand nieuw moet binnen een complexe puzzel van de organisatie ingepast worden. Men is als de dood voor de foute keuze.

‘Je moet het sollicitatietheater in de vingers krijgen. Lukt dat niet, dan moeten we een remedie zoeken. Werkloosheid als ziekte.’

De sollicitatieprocedure wordt als noodzakelijk gezien om te komen tot een objectieve en juiste keuze. Of dat houden we ons toch voor. Want garanties dat je de meest gemotiveerde en juiste persoon koos, heb je nooit.

Zo’n aanwervingsproces is tijdrovend en duur. Vacatures staan bol van moeilijke woorden en HR-jargon. In de omschrijving is de kern van de job vaak zoek. In het sollicitatieproces stuit je op belangrijke mensen en strakke procedures. Met testen, intakes en jury’s beland je in een examensfeer. Het is allemaal heel intimiderend. Het sluit aan bij een tendens in onze samenleving om mensen te kwantificeren, screenen en selecteren.

Solliciteren is een spel

De hele sollicitatiedans is een spel met eigen regels. Voor sommige groepen of mensen kent het spel extra instapcriteria. Wie zich het best op de spelregels kan afstemmen, wint. Maar sommige mensen kunnen het spel niet goed meespelen, alle sollicitatietraining, stages of begeleiding ten spijt. Bovendien hebben ze soms een persoonlijke rugzak die hen in de weg staat.

‘De olifant in de kamer is macht.’

De olifant in de kamer is macht. Wij allen – werkgevers, hulpverleners, intakers, coaches… – oordelen maar al te graag. Of het nu gaat om een potentiële werknemer, stagiair of hulpvrager, we gaan uit van individuele verdienste en we leggen de lat hoog: “Je moet dit hier wel verdienen hé”.

We schrijven de spelregels uit op maat van wat we kennen en gewoon zijn. Op maat van wie meer troeven in handen heeft. Dan krijg je onevenwichtige machtsrelaties waarbij een meer kwetsbare sollicitant het moeilijk gemaakt wordt. Keer op keer moet hij alles op tafel leggen bij iemand die alle touwtjes in handen heeft.

Dominante normen

Maar is dit hele proces wel nodig? Er zijn uiteraard jobs waarbij je moet nagaan of een kandidaat de nodige bagage heeft. Bijvoorbeeld functies die een specifieke vaardigheid of kennis vereisen of posities met grote verantwoordelijkheid. Maar op een arbeidsmarkt die snakt naar werknemers, is het voor de meeste jobs vreemd dat die selectiecultuur bestendigd wordt.

‘Het verloopt allemaal niet zo objectief, menselijk en gelijkwaardig als we graag geloven.’

Het verloopt allemaal niet zo objectief, menselijk en gelijkwaardig als we graag geloven. Er spelen bij een sollicitatie wel degelijk twijfels, veronderstellingen en vooroordelen mee. Mensen komen niet gelijk aan de start en die hele selectie leidt niet noodzakelijk tot de juiste keuze. Dat mensen niet door sollicitaties raken, ligt niet enkel aan henzelf maar ook aan een bepaalde dominante norm die blind is voor de eigen tekortkomingen en uitsluitingsmechanismen.

De vraag die velen voorgeschoteld krijgen: “Waarom wil je deze job?” kent voor de meeste mensen een heel simpel antwoord: “Omdat ik moet en wil werken!”. Misschien zijn we gaandeweg doof geworden voor dit vanzelfsprekende antwoord.

Want to work

Wat is dan het antwoord van onze sociale dienst op dit paradoxale spel? We zijn in Mechelen de laatste jaren nogal eigenzinnig in het zoeken naar nieuwe recepten en het invullen van gelijke kansen. En we menen iets gevonden te hebben dat werkt. We zijn gaan inbreken op bestaande HR-procedures.

‘Iedereen die wil werken is welkom en krijgt een kans.’

In 2019 is de Stad Mechelen met de steun van het Europees Sociaal Fonds (ESF) ingegaan op de oproep ‘innovatie door adaptatie’. Samen met ontwerpbureau Studio Dott en mentororganisatie DUO for a JOB werd ‘Een Job zonder Sollicitatie’ ontwikkeld. Omdat we een naam zochten die beter bekte, werd het 12Work (lees: want to work).

12work wil op een heel andere manier werkzoekenden rekruteren. De mosterd gingen we halen bij het Open Hiring-model waar we vervolgens onze eigen invulling aan gaven. 12Work kijkt niet naar verleden, ervaring of diploma. Iedereen die wil werken, is welkom en krijgt een kans.

Zo simpel mogelijk

Dat klinkt misschien te simpel, maar dat was net ons uitgangspunt: het zo simpel mogelijk houden en de selectieprocedure loslaten. De tijd en middelen die normaal naar lange en dure selectieprocedures gaan, willen we inzetten voor coaching, opleiding en ondersteuning op de werkvloer tijdens de eerste weken van de job.

‘Hoe eenvoudig dit ook lijkt, het vergt moed en zelfinzicht. Het is net niet gemakzuchtig. Het draait om twee zaken: motivatie en vertrouwen.’

Vacatures worden herleid tot de kern van de job. In vijf kernzinnen weergeven waar de job om draait, dwingt veel werkgevers om een deel van de aanwerving te herdenken. Het is aan de werkzoekende om in te schatten en te beslissen of hij de job kan en wil. De eerste die zich op het aangegeven uur aanmeldt en voldoet aan de vooropgestelde criteria, heeft de job.

Hoe eenvoudig dit ook lijkt, het vergt moed en zelfinzicht. Het is net niet gemakzuchtig. Het draait om twee zaken: motivatie en vertrouwen. Werkzoekenden herwinnen hun zelfvertrouwen. De werkgever lost zijn hang naar controle, vertrouwt erop dat de jobomschrijving helder is en de kandidaat die wel degelijk wil en zal kunnen.

Arbeidsmarkt openbreken voor iedereen

We doorbreken zo het klassieke solliciteren en aanwerven. Een job vinden, wordt een contract tussen iemand met een aanbod en een ander die hierop wil ingaan. Dit breekt de arbeidsmarkt open voor iedereen.

Het mentaal uitputtend proces wordt een halt toegeroepen. De zekerheid van werk staat centraal. Het geeft de werkzoekenden ruimte om selectieprocedures los te laten, zonder dat de kans op werk daarmee op het spel komt te staan. De gevoelens van machteloosheid en afhankelijkheid verdwijnen.

‘Het mentaal uitputtend proces wordt een halt toegeroepen.’

Voor werkgevers is 12Work een heel andere benadering van aanwerven. Veel werkgevers willen het over een andere boeg gooien. Ze snakken naar alternatieven. 12Work biedt hen sneller een nieuwe werknemer. Bovendien wordt het hele sollicitatietheater doorbroken.

Het project zorgt zowel bij de nieuwe werknemer als de werkgever voor een sterkere start. Zoals bij veel menselijk verkeer zit alles in de relatie. Deze relatie begint veel meer ontspannen en gelijkwaardig. Het vertrouwen, de loyauteit en de motivatie is aan beide kanten meer solide.

Het werkt

De interesse in het concept van Open Hiring groeit. Sommige bedrijven en organisaties leggen zich er volledig op toe. Bij anderen is er nog wat koudwatervrees of reserves. 12Work wordt nog gezien als een extra en snel wervingskanaal om eens van te proeven. Om te kijken of het werkt.

‘Twintig enthousiaste kandidaten zijn een job gestart via 12work.’

Dat het werkt, daar zijn we van overtuigd. En we kunnen dit ook aantonen. Sinds ruim een jaar publiceren we vacatures. Tot nu toe al 21, bij de Stad Mechelen en bedrijven (logistiek, productie, farma, poets…). In die tijd hebben wij voor heel wat mensen het verschil gemaakt.

Sommige vacatures waren voor meerdere jobs. 25 enthousiaste kandidaten zijn een job gestart via 12Work. Eén iemand kreeg een vast contract en vijf anderen zagen hun tijdelijk contract verlengd en hebben een verhoogde kans om te kunnen blijven. Voor die 21 vacatures kwamen 230 mensen zich aanbieden.

Malika, Kenny en Vlad

Mensen, dat zijn verhalen. Zoals jonge mama Malika die haar droomjob als administratief medewerker te pakken kreeg. Ze stond al heel vroeg klaar aan het Sociaal Huis, in de ochtendkou en voor het daglicht, om zeker de eerste te zijn. Ze zag haar kans. Malika past heel goed in het team en doet haar job heel graag. Marleen, haar leidinggevende, vond het spannend een vacature open te stellen via 12work, maar zou het iedereen aanraden.

‘Kenny zou normaal bij geen enkel bedrijf door de screening geraken.’

Kenny ging in oktober aan de slag als stadstoezichter. Hij heeft een gat van zes jaar op zijn CV. Normaal zou hij bij haast geen enkel bedrijf of organisatie door de screening geraken. Via 12Work kreeg hij de kans om zich te bewijzen. Die greep hij met beide handen. Er is een goede match tussen hem en zijn collega’s en de jobinhoud. Zijn contract werd intussen verlengd. En Vlad ging via 12Work aan de slag bij multinational Labcorp, studeert ondertussen voor leerkracht en kreeg een vast contract.

De Oekraïense vluchtelingencrisis zet ook druk op de dienst vreemdelingenzaken. Daarom werd recent via 12Work iemand aangeworven die Oekraïens spreekt. De motivatie, achtergrond en kennis van deze nieuwe medewerker gaf de hele dienst een boost. We staan hier ver af van de perceptie dat een kwetsbare doelgroep vooral veel extra werk met zich meebrengt.

Vertrouwen

“Ik voelde me weer gezien, gehoord erkend en gerespecteerd. Ik had weer een stem. Ik liet de machteloosheid achter en was weer eigenaar van mijn leven.” Deze uitspraken en varianten erop, kwamen sterk naar boven in de interviews met mensen die de 12Work-selectie doormaakten.

Ze geloofden het vaak eerst niet. Ik daag vroeg op, zet me hopelijk als eerste op de lijst en dan heb ik die job? Maar ze geloofden wel terecht in hun kans en ook hun zelfinschatting bleek te kloppen. Ze gingen gemotiveerd aan de slag. In vertrouwen. Dat is ook wat een werkgever wil.

‘Ik was weer eigenaar van mijn leven.’

We willen niet zeggen dat 12Work het enige zaligmakende aanwervingsmodel is. Wat het wel is, is een volwaardig innovatief alternatief. Na ons gedurfd experiment van ruim een jaar geleden, is het nu tijd voor bestendiging en groei.

De uitdaging voor Open Hiring en ons 12Work-project zit hem in verschillende zaken zoals meer diverse vacatures en dus meer bedrijven en organisaties als partner. En voor de werkzoekenden meer keuze en kansen. Niet enkel voor uitvoerende ‘low profile jobs’ maar ook voor jobs die doorgaans voorbehouden worden voor mensen met een bachelor- of masterdiploma.

Welkom aan boord

Maar onze wens gaat ruimer. We hopen dat door ons model de HR-wereld zichzelf en het hele sollicitatietheater meer in vraag stelt. Dat het niet langer blind of doof blijft voor het eigen aandeel in het al dan niet bieden van kansen. Dat het besef groeit dat een aanwerving de toekomstige werkrelatie al vormgeeft en dat gelijkwaardigheid en vertrouwen daar een belangrijk element in zijn.

‘We hopen dat door ons model de HR-wereld zichzelf en het hele sollicitatietheater meer in vraag stelt.’

De zogenaamde rugzak van kwetsbare werkzoekenden wijst ook op een potentieel. Deze mensen tonen zich dikwijls, noodgedwongen, al heel hun leven weerbaar en creatief. Ze zijn keer op keer bereid om zich te bewijzen.

Hopelijk vernemen wij van meer en meer cliënten dat het antwoord op “Ik kan en ik wil dit werk” klinkt als: “Fijn! Welkom aan boord! Jou hadden we net nodig.”