Sociaal werk in tijden van social distancing

Roeien met de riemen die we hebben

In tijden van een crisis moeten we roeien met de riemen die we hebben. De coronapandemie treft ons allen, maar duwt vooral zij die systematisch al jaren minder hebben, dieper in fysiek en mentaal isolement. Het breekt offlinewerkingen van sociaal werkers abrupt af en treft hun doelgroep.

Als coach annex maatschappelijk werker bij de meisjeswerking van voetbalclub City Pirates is het enorm aanpassen. Het cement van onze werking is weggevallen, er is namelijk geen voetbal meer. Voor jongeren valt hun uitlaatklep weg en voor mij en de collega’s is het zoeken naar hoe we van op een afstand begeleiding kunnen aanbieden. We bevinden ons in een nieuwe en uitzonderlijke realiteit.

De vraag is: hoe gaan wij als sociaal werkers om met deze nieuwe realiteit? Hoe kunnen wij werken in een setting van social distancing? Nu onze belangrijkste werkinstrumenten wegvallen: nabijheid en het creëren van een veilige context? Met deze vragen trok ik naar mede sociaal werkers, op een coronaveilige afstand weliswaar.

De sfeer is veranderd

Uit de meeste antwoorden is het duidelijk: de sfeer is veranderd. Zo goed als alle werkingen zijn gesloten of werken met uitzonderlijke maatregelen. Werkingen waar de deuren normaal wagenwijd open staan om jong en oud te ontvangen zijn gesloten.

‘Niets doen is geen optie.’

Dit is een grote aderlating voor velen. Net nu er extra nood is aan hulp, doet de pandemie deze veilige havens, waar mensen even op adem kunnen komen om mentaal herop te laden of materiële hulp te krijgen, op slot. Voor hulpverleners en hun organisaties is dit een reusachtige uitdaging. Ze weten dat niets doen geen optie is.

Collega’s uit de pleegzorg geven aan dat kinderen die tijdens hun weekend en vakanties een pleeggezin als uitvalbasis hebben plots thuis moeten blijven. Dat is zwaar voor kinderen en ouders en kan leiden tot zeer zware crisissen.

Contact vermijden

In de jeugdhulp zijn externe bezoeken verboden en de toegang van de leefgroepen gesloten. Met toestemming van de jeugdrechter, verblijft een deel van de jongeren in hun netwerk buiten het opvangcentrum. Binnen is men constant bezig met het ontsmetten van computers, telefoons, deurklinken… Er hangen ook overal bordjes over hoe goed je handen te wassen. Contact wordt vermeden. Tijdens het eetmoment wordt er voldoende ruimte gelaten tussen de jongeren.

‘In de jeugdhulp zijn externe bezoeken verboden.’

Vanaf het moment dat een jongere het virus heeft, wordt die overgeplaatst naar een ander gebouw of quarantainekamer. Bij werkingen met voldoende plaats wordt een gebouw voorbehouden voor jongeren met het virus.

De grote vraag is: wat met social distancing bij dit soort kwetsbare groepen?

Met z’n allen online

De meeste werkingen zijn net als die van ons zo volledig mogelijk overgeschakeld op online hulpverlening. WhatsApp, Zoom, chatten, Skype: sociaal werkers grijpen alles wat contact vergemakkelijkt aan.

Mijn werk bestaat nu naast administratieve zaken op punt zetten, vooral uit online opvolgen van het welzijn van speelsters. We proberen er mee voor te zorgen dat ze ondanks een nieuw ritme toch hun schoolwerk afwerken. De meesten geven aan dat ze enorm veel taken krijgen. We bellen en houden online groepsgesprekken. Via mijn collega’s en partners worden laptops voorzien of kan er geprint worden. We zoeken naar manieren om de jongeren betrokken te houden, bijvoorbeeld via online quizjes en voetbaluitdagingen.

‘We mogen echt niet onderschatten wat een plotse switch doet met jongeren.’

We mogen echt niet onderschatten wat een plotse switch doet met jongeren. Voor veel jongeren zijn werkingen zoals die van City Pirates en andere jeugdhuizen veilige havens maar ook stukje familie. En vooral die verandering van een actieve levensstijl naar eentje van veel binnen zitten heeft ongetwijfeld impact op hun welzijn.

Creatieve oplossingen

Een van de sociaal werkers die ik sprak is een buurtwerkster in Antwerpen. Ook hier zoekt men creatieve oplossingen. “Wij proberen het contact met steunfiguren te onderhouden. Niet fysiek, maar gelukkig bestaat er telefoon en sociale media. Internet kan de pijn wel een beetje verlichten, maar zal het niet voor lange tijd kunnen dragen.”

Werkingen die gesloten zijn, houden rekening met kwetsbaren die geen printer, laptop of internet hebben. Via de brievenbussen kunnen cliënten documenten indienen. Taalbarrières worden overwonnen door collega’s in te zetten die de moedertaal van cliënten spreken.

‘Internet kan de pijn wel verlichten, maar niet voor lange tijd.’

Uit de getuigenis van een OKAN-leerkracht is duidelijk te merken hoe online grenzen bereikt worden en hoe ver heel wat sociale professionals willen gaan voor hun cliënten: “Via WhatsApp krijg ik mijn leerlingen te pakken. In mijn klas is er één leerling zonder internet. Ik ga haar straks de voucher voor gratis internet van Telenet brengen.”

“Ik geef soms spreekoefeningen en merk dan dat het er thuis soms druk aan toegaat. De meesten willen veel huiswerk. Ze zijn heel ambitieus en willen volgend jaar naar een reguliere school. Ik weet dat andere klastitularissen huiswerkbundels aan huis brengen. Het abrupt afbreken van sommige trajecten van psychische zorg of zelfs gewoon de logopedist heeft grote gevolgen voor onze leerlingen. De leerlingbegeleiding heeft daarom een hulplijn in het leven geroepen.”

Sommige hulpverleners geven aan dat als het echt dreigt mis te lopen, ze toch afspreken. Weliswaar met de nodige anderhalve meter afstand. Dat is wel heel uitzonderlijk.

Scheiding privé en werk

De druk van online hulpverlening blijkt best hoog te liggen. Het is intensief en je hebt soms meerdere gesprekken tegelijkertijd lopen. “WhatsApp, videochat, zijn veel intensiever dan face-to-face-afspraken en kennen een bredere tijdspanne. Soms duren ze eindeloos. Dat is ook een uitdaging. Waar is de lijn tussen hulpverlener blijven en je persoonlijk leven niet volledig opgeven?”

Hiernaast werk je steeds vanuit je thuisomgeving. Het is in deze situatie voor sociaal werkers een zware opgave om privé en werk te scheiden. Want wanneer is je shift werkelijk gedaan? Waar trek je de grens als je, dag in dag uit, online verbonden bent?

‘Waar trek je de grens als je, dag in dag uit, online verbonden bent?’

De meeste hulpverleners lossen dit op door ’s avonds hun werktelefoon slechts één keer te checken. Op dringende vragen antwoorden ze en op minder dringende vragen reageren ze kort dat ze er de volgende dag verder op in zullen gaan.

Nog een mogelijke oplossing is een crisislijn installeren en werken met beurtrollen om die lijn te bemannen. Zo hebben alle collega’s voldoende nachtrust. Dit is echter niet waterdicht want bij dringende gevallen zullen jongeren toch hun vertrouwenspersoon opbellen.

“Het blijft een uitdaging, werken in deze tijden van corona”, verwoordt een sociaal werker het. “Je merkt dat fysieke contacten erg belangrijk zijn in de hulpverlening maar we moeten het nu doen met wat we mogen en kunnen.”

Opereren vanuit de loopgraven

Sociaal werkers opereren steeds vanuit de loopgraven van de samenleving, nu ook. We trekken aan alarmbellen en fungeren als een brug tussen overheid en zij die hulp nodig hebben.

Als de situatie van vandaag tot mei doorloopt, zullen heel wat kwetsbaren in de samenleving het niet overleven. Niet iedereen heeft genoeg aan enkel onlinehulp.

‘Innovatieve geesten in het werkveld zullen nu opstaan.’

Innovatieve geesten in het werkveld zullen nu opstaan. Vandaag zie je die veerkracht al. Straathoekwerkers, die door heel wat stadsbesturen werden afgeschreven, redden nu levens. Ze trekken de straten op om dak- en thuislozen te informeren. Daarbij zetten ze hun eigen gezondheid op het spel.

Ik zie het duidelijk: sociaal werkers zetten zich extra in voor de meest kwetsbaren in de samenleving. “We laten niemand vallen”, klinkt het uit alle hoeken. Toch hopen we met z’n allen dat we zo snel mogelijk terug fysiek contact kunnen hebben met de mensen.