Dringend gevraagd: durfregering voor welzijn en gezondheid

Frustratie

De burger heeft extreem gestemd. Klimaat? Migratie? Die thema’s hebben zeker een rol gespeeld, maar ook voor welzijn en zorg kunnen we lessen trekken. Want dat er in Vlaanderen veel frustratie bestaat, is duidelijk.

‘Sommige overlegorganen bestaan enkel om te bestaan.’

Dan volgen de oproepen tot luisteren en verbinden. Terecht, maar al snel met een moraliserende toon die allesbehalve luisterend en verbindend is. Laat ons allen de eigen ervaring delen en het onderlinge geruzie overstijgen. Want volgens mij zijn er redenen waarom de verkiezingen deze verrassende resultaten opleverden, zonder dat we het moeten zoeken in extreme hypotheses.

Gemiste kansen

Bij de start van de vorige regeerperiode waren de verwachtingen voor welzijn en zorg hooggespannen, zowel Vlaams als federaal. Een prachtig federaal regeerakkoord over de gezondheidszorg, en een ambitieus groenboek voor welzijn en gezin in Vlaanderen.

Maar als we even naar de ziekenhuizen kijken, stellen we vast dat we vandaag niet verder staan dan directeurs, raden van bestuur, arts-specialisten en zorgpersoneel die het noorden kwijt zijn. Er zijn netwerken, maar het ontbreekt aan een coherente visie, doelstellingen en de juiste sturing.

En ja, er verschoof heel wat. Vlaanderen tekent nu haar ouderenzorg, revalidatie en delen van geestelijke gezondheidszorg zelf uit. Maar scenario’s voor doortastende verandering, intersectoraal werken, nieuwe vormen van financiering of output-gedreven werken, werden snel van tafel geveegd. Niet alleen omdat het operationeel complex is, maar ook omdat de achterban het in zorg en welzijn liever traag en behoudsgezind aanpakt. Dit ten nadele van zorggebruikers en voortrekker-zorgondernemers.

Bovendien leek het alsof de ziekenfondsen, via hun zorgkas, de pen vasthielden bij die overdracht van bevoegdheden naar de gemeenschappen. Ze hebben hun eigen ‘machine’ naar Vlaams niveau gekopieerd. Intussen is in Vlaanderen het aantal structuren en overlegorganen vermenigvuldigd. Ik zit nu in zes overlegorganen, vroeger in twee. Het technisch kafka-niveau wordt dominanter.

Sommige overlegorganen bestaan enkel om te bestaan, zonder enige inhoudelijke zin en met al te vaak stille zalen. En dat terwijl iedereen roept om meer visie en strategie.

Wij versus zij

Vijandbeelden alom, waar de politiek vanuit een silovisie in mee stapt. Wij zijn de goeden, de anderen zijn onze tegenstanders. De arts, het ziekenfonds, het ziekenhuis, de werkgever, de vakbond, de profit en de industrie als boeman. Zoals we ook tijdens de campagne zagen, is het gemakkelijk om de bal bij een ander te leggen en de eigen verantwoordelijkheid af te schuiven.

‘Politici hebben de kiezer onderschat.’

Wanneer het wel over gedeelde verantwoordelijkheden ging, bleef een sanctionerende en geen  stimulerende houding overheersen. Zo bleef het debat over responsabilisering bij arbeidsongeschiktheid steken op een ongezien niveau van zwartepieten. Zijn we dan verbaasd dat dit beeld bij de burger blijft hangen?

Oppervlakkigheid

Welzijn en zorg komen nauwelijks aan bod in de media. Niemand deed ook moeite om de logica van structurele hervormingen grondig aan de burger uit te leggen, laat staan dat de win-win duidelijk werd gesteld. Veelal was de win in het ene partijprogramma het verlies in een ander programma. Meer efficiëntie, maar ten koste van investeringen. Meer zekerheid, maar ten koste van ambitie.

Sommige plannen van politieke partijen waren eerder wenslijsten gericht op groep x en y van het eigen kiezerspubliek. Nochtans staan kiezers op voor structurele oplossingen, zeker jongere kiezers. Politici hebben de kiezer onderschat en die ervaart dat ook zo.

Non-participatie

De burger wil meer direct participeren aan het beleid, ook in zorg en welzijn. Het middenveld van fondsen en koepels van zorggebruikers komt hier onvoldoende aan tegemoet.

‘De burger wil meer participeren aan het beleid.’

Op overleg, congressen of rondetafelgesprekken is het verschil tussen een middenveld-vertegenwoordiger en een patiënt, cliënt of familie die hun verhaal doen messcherp. En als er al eens een grote conferentie wordt georganiseerd, hoor je bijna altijd dezelfde personen en stemmen. Zonder dekking van het werkveld.

Burgerparticipatie blijft schraal. Dan zie je dat burgers, zorggebruikers en sociale professionals hun toevlucht nemen tot sociale media, waar feit en fictie totaal vermengd zijn. Extremen trekken de aandacht. Maar daar hebben mensen de illusie dat ze gehoord worden.

Ideologische nonsens

Tegelijk zijn we als burgers de speelbal van visies en ideologieën die ingehaald zijn door de wetenschap.

De solo-arts die oprecht denkt dat hij heroïsch goed bezig is en elke verandering als een bedreiging ziet. Of de sociaal werker die meent dat elke vorm van marktwerking des duivels is. Zo zijn er talloze voorbeelden. Opgepompte en niet-onderbouwde tegenstellingen blokkeren vooruitgang, maar zijn blijkbaar erg verleidelijk om jezelf mee te identificeren.

Waan-verwachtingen

In aanloop naar deze verkiezingen, kopieerden bijna alle partijen populistische boodschappen. (Vanzelfsprekend werden ze daarin telkens geklopt door de extremen.) De miljarden vlogen ons om de oren, ook in zorg en welzijn en dat zonder enige zin voor realiteit.

‘Iedereen pleitte voor verandering, behoud en zekerheid.’

Iedereen pleitte voor verandering, behoud en zekerheid. Daar klopt iets niet. Elke positieve hervorming, hoe moeilijk die ook is, vinden we de dag nadien evident. Tegelijk zijn we bijzonder ontevreden over al de rest. We focussen meer op verlies dan op winst.

De burger en zorgprofessional willen dat de politiek de wereld verandert, maar zonder impact op de eigen context. Iedereen wil overconsumptie van zorg meer doortastend afremmen, maar o wee als we dit in de praktijk zelf ondervinden. Zijn we dan verbaasd dat ook de politiek aan cherrypicking doet, met bijvoorbeeld een ‘alles is gratis’ boodschap?

Stappen vooruit

Ondanks dit alles zijn we de afgelopen jaren vooruitgegaan, ook in welzijn en zorg. Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen heeft in de gehandicaptenzorg met veel moed de persoonsvolgende financiering gelanceerd. Federaal minister van Volksgezondheid Maggie De Block heeft de verpleegkundig-specialist op de kaart gezet. En samen hebben ze (eindelijk!) de interneringsproblematiek aangepakt. Het kan dus.

‘Mis geen kansen en formuleer een krachtige ambitie.’

Ook het werkveld zet stappen vooruit. Het kan beter, maar we moeten niet pessimistisch zijn. Al blijft de weg nog lang, de tegenstellingen in welzijn en zorg nemen af.

Lessen

De politiek en het middenveld moeten dan ook lessen trekken uit deze verkiezingen: mis geen kansen en formuleer een krachtige ambitie met duidelijke doelstellingen en een strategisch plan van aanpak. Stick to the plan. Zet in op resultaten. Werk veel transparanter en objectiever.

We hebben een verbindende durfregering nodig die het anders aanpakt. Een regering die de noodzakelijke hervormingen doortastend en met volharding doorvoert. Een regering  die medestanders mobiliseert, over denkbeeldige kloven heen. Veranker het engagement met voldoende snelheid zodat je binnen vijf jaar kan bewijzen dat je verschil kan maken.