Vermarkting is niet neutraal

Onzekerheid

De trefdag was voor mij geslaagd in de drie betekenissen van het woord. Het was een dag van getroffen worden door wezenlijke verhalen en doorleefde getuigenissen. Het was een dag van warm treffen, van zo veel mensen ontmoeten die niet langer willen meegaan in ‘the show must go on’. Tenslotte waren er treffende uitwisselingen in de ‘open spaces’.

‘Het marktmodel neemt uiteindelijk de overhand.’

Wat me opviel, was dat er tussen de strijdvaardigheid en verontwaardiging ook een onzekerheid zat die verwarring en verlamming bracht.

Geen neutrale beleidsoptie

De strijd van SWAN is een strijd tegen vermarkting van het sociaal werk. En er wordt veel gezegd over die vermarkting als fenomeen, maar veel minder over de strijd zelf. Daardoor lijkt vermarkting een neutrale beleidsoptie te zijn met voor- en tegenargumenten die als basis kunnen dienen voor een evenwichtig compromis. Maar dat klopt niet.

Die manier van spreken miskent de context waarin deze vermarkting wordt doorgeduwd. Het discours dat marktwerking verdedigt, is het discours van een neoliberaal economisch systeem. Een kapitalistisch systeem dat steeds gretiger om zich heen grijpt en alles annexeert wat het tegenkomt.

Peter Raeymaeckers (Universiteit Antwerpen) stelde het voor ons vast: ook in de hybride financieringsmodellen die subsidies en marktwerking combineren, neemt het marktmodel uiteindelijk de overhand. Dit kwam ook terug in het verhaal van Chris Kesteloot (KU Leuven). Hij baseerde zich op de analyse van de Amerikaanse crisis van de jaren 1930 door Karl Polanyi: houd arbeid, land, geld en kennis volledig uit de markt, zoniet onstaan er systeemfouten.

Illusie

Het evenwichtig compromis is een illusie. Maar die illusie doorkruist het inhoudelijke debat over kwaliteitsvol sociaal werk. Hoe interessant zo’n debat ook kan zijn, in de bestaande machtscontext is het naïef om te denken dat we het evenwichtig compromis kunnen handhaven ‘als we de kwaliteit van ons werk zouden kunnen verbeteren’.

‘Er is meer politieke strijd nodig.’

Dit komt overeen met een sectorale vertaling van het individueel schuldmodel. We vragen ons af wat we anders kunnen doen, zoals werkzoekenden zichzelf massaal afvragen wat zij verkeerd doen bij het solliciteren.

Maar zo’n houding helpt ons niet vooruit. Integendeel, het versterkt de onderliggende gedachte dat een kwaliteitsvolle werking vanzelfsprekend meer macht en middelen genereert. Of dat er geen politieke strijd nodig is maar een optimalisatieproces.

Fouten uit verleden

Hoeft het sociaal werk dan niet kritisch te kijken naar fouten uit het verleden? Uiteraard zijn er fouten gemaakt. Want sociaal werk is fouten maken.

En misschien heeft de strijd die het sociaal werk voert wel iets te maken met het verdedigen van het fouten mogen maken, zeker in deze steeds cleaner wordende maatschappij. We moeten plaats bieden aan het feit dat iedereen wel eens struikelt, dat niet ieder probleem op te lossen valt met een persoonlijk actieplan.

‘Hoe moet het dan?’

Laten we juist daarom het optimalisatieproces laten voor wat het is. Laten we samen zoeken naar werkbare en menselijke manieren om de strijd aan te gaan. Want net daar zit de verwarrende en verlammende onzekerheid die in alle discussies terugkomt: hoe moet dat dan?

Als we van de overheid een meer inclusief beleid vragen, hoe zetten we die eis dan kracht bij vanuit onze dagelijkse werkingen? Koen Hermans (KU Leuven) stelde luidop de vraag waarom er nu pas tegenstand komt, terwijl zaken zoals tendering al jaren bezig zijn. Een vraag die volgens mij oneer doet aan een aantal vruchteloze pogingen van mensen die onder de radar gebleven zijn. Laat me daarom Hermans parafraseren: “Van waar komt nu opeens verzet dat een verschil maakt?”

Alledaags

Vermarkting is niet alleen een fenomeen dat van buitenaf komt. Het is een context waarin we vandaag al werken, misschien zelfs een manier van kijken die al deels in ons hoofd zit.

Dat maakt het verzet tegen die vermarkting ook heel alledaags. Acties, betogingen, piketten… ze zijn maar het topje van de ijsberg. Het grootste stuk van de strijd gebeurt elke dag in onze werking, in vergaderingen, in gesprekken met cliënten.

‘Hoe bied je elke dag weerstand?’

Maar dat maakt de strijd ook zo complex: Hoe bied je die weerstand elke dag opnieuw? Waar begin je? Met wie zoek je samenwerking en op welke manier? Hoe bescherm je cliënten voor systemen en structuren die uitsluiten, zonder zelf ten onder te gaan?

Beroepsvereniging

Niet toevallig klonk op de trefdag de vraag naar een beroepsvereniging of een stadsgilde. Want hoe bied je weerwerk zonder machtsbasis?

Laten we het daar eens over hebben. En over concrete manieren om de strijd zinvoller, aantrekkelijker en meer haalbaar te maken, zodat veel meer mensen bereid en voorbereid zijn om mee te doen. Vrij naar de woorden van sociaal werker Sylvia Hubar op de trefdag: “Ik wil wel naar Brussel gaan betogen, maar niet alle dagen, en alleen als ik goed weet wat ik daar ga doen. Anders blijf ik liever bij mijn gasten.”

Het Antwerps dossier van inloopcentrum De Vaart is daarbij absoluut een symbool. Want meer dan over kwaliteitsvol werken in een inloopcentrum, toont dit dossier iets over het nut van actie voeren en strijden. Er is iets verschoven, er zijn vraagtekens geplaatst.

Lessen trekken

Welke lessen kunnen we hieruit trekken? Ik zie alvast een combinatie van elementen als diepe verontwaardiging (over de droge vergelijking met een commerciële firma), een duidelijk alternatief (een warme inloopwerking), een authentiek verlangen naar structurele antwoorden (want hoe hard je vandaag ook werkt, morgen valt er opnieuw iemand tussen de mazen van het net) en last but not least de krachtige verbinding tussen cliënten en medewerkers.

Zonder twijfel valt daar nog veel meer over te zeggen. Prima voer dus voor een nieuwe trefdag. Ik zal er zijn.