Jongeren die hulp weigeren

Instellingskind

Het is logisch dat er vooral werd ingezoomd op het thema nazorg na meerderjarigheid. Jordy had de aangeboden hulp duidelijk nog kunnen gebruiken. Maar hij aanvaardde ze niet.

‘Hoe wordt iemand een instellingskind?’

De vraag die voor mij onbeantwoord blijft, is hoe iemand een typisch instellingskind wordt, een kind met een groot gebrek aan eigenwaarde en zelfredzaamheid.

Hoe komt het dat Jordy echt niet wist van welk hout pijlen te maken? En hoe komt het dat hij, ondanks zijn afgrijselijke leefomstandigheden, de aangeboden hulp toch bleef weigeren?

Gezinsvervangende jeugdhulp

Zoals verschillende kinderen in de jeugdhulp, behoorde Jordy tot een zeer kwetsbare groep. Het feit dat hij geen warm gezinsleven kende, heeft daar veel mee te maken.

Een gezin vervangen is onmogelijk. Het enige wat een maatschappij hier kan doen, is blijven proberen, met vallen en opstaan.

Voorzieningen die langdurige gezinsvervanging aanbieden voor minderjarigen hebben hier een immense verantwoordelijkheid. Zij worden verondersteld een warm nest te creëren. Zij moeten een artificiële leefsituatie via professionele interventies zo authentiek mogelijk maken. Dat is niet simpel.

Daar wringt ook het schoentje. In hoeverre bleef de jeugdhulp geduldig proberen om het gezin zo goed mogelijk te vervangen? Werden alle kansen benut om zijn gemis aan warmte op te vangen?

Begeleider versus beleid

Als jeugdhulpverlener stel ik vast dat er in de jeugdhulp grote verschillen bestaan. De ene voorziening scoort bijvoorbeeld op het vlak van huiselijke warmte al wat beter dan de andere. Gedreven begeleiders zijn dik gezaaid, in elke voorziening. Zij trachten er steeds het beste van te maken, met de mogelijkheden die ze krijgen toebedeeld van hun directie en staf.

‘Begeleiders trachten er steeds het beste van te maken’

Maar een organisatiebeleid zet soms een rem op die gedrevenheid van begeleiders. De ene organisatie remt harder af dan de andere. Hulpverleners moeten dan toekijken hoe jongeren hiervan het slachtoffer worden.

Afstand houden

Dat beeld is niet uit de lucht gegrepen. Verschillende organisaties in de jeugdhulp vertrekken nog vanuit een té conservatieve visie. De werking van leefgroepen loopt er vaak over van de geschreven en ongeschreven regeltjes.

Op elke overtreding volgt een bijhorende, voorspelbare sanctie. De begeleiders worden er vooral gevraagd hun dienst te doen en hun taken uit te voeren binnen de vaste dagstructuur. Zolang er niets verkeerd gaat, is iedereen tevreden.Lees ook het opiniestuk dat psychologe Tine Van Wouwe schreef in De Morgen: ‘Hulpverlening is meer dan niets verkeerd doen’.

‘Zolang niets verkeerd gaat, is iedereen tevreden.’

Toch zijn deze organisaties ervan overtuigd dat ze professionele hulpverlening bieden. Een belangrijk onderdeel van die professionaliteit is dat begeleiders de nodige afstand inbouwen tegenover de kinderen en jongeren die ze begeleiden. Wetende dat veel geplaatste kinderen hechtingsproblemen hebben, is deze aanpak voor discussie vatbaar.

Dat kan niet de bedoeling zijn

Nabijheid en vertrouwen zijn belangrijke bouwstenen van hulpverlening. Wanneer je als hulpverlener zelf geen vertrouwen kan schenken omdat je de professionele afstand moet bewaren, mag je achteraf niet verbaasd zijn over een geweigerde uitgestoken hand.

Dit neemt niet weg dat er ook in zo’n afstandelijke organisaties gedreven begeleiders werken. Met heel hun hart willen ze het beste voor deze jongeren. Maar opboksen tegen een beleid, vaak gevoerd vanuit een ivoren toren, is zeer moeilijk. Het is niet simpel om een warme sfeer te creëren in een leefgroep wanneer er aan de slaapkamerdeuren alarmsystemen zijn gemonteerd.

Ivoren torens

Zo wordt een kind een instellingskind. Zo worden kinderen getraind om de kantjes ervan af te lopen en aangepaste sancties te ontwijken. Wanneer ze ontsporen, mogen ze dan op therapie bij de psycholoog.

Dat mondt hard of zacht uit in een gevaarlijke combinatie. Worden ze achttien, dan missen ze zelfredzaamheid en hunkeren ze om eindelijk op eigen benen te staan.

Vanaf dan zijn ze niet meer gebonden aan de organisatie die hen belemmert in hun ontwikkeling, maar waaraan ze ‘alles te danken’ zouden moeten hebben.

‘Zo wordt een kind een instellingskind.’

Niet te verbazen dat zij hun buik vol hebben van de hulpverlening en elke vorm van aangeboden hulp weigeren.

Mooie verhalen

Er bestaan anno 2016 nog steeds tehuizen waar kinderen in grote slaapzalen verblijven, tehuizen waar de begeleiders met ‘meneer’ en ‘juffrouw’ moeten worden aangesproken en waar de warmte en huiselijkheid ver te zoeken is.

Maar er zijn gelukkig ook veel plekken waar de gezinsvervanging zijn naam waardig probeert te dragen.

In de jeugdhulp vind je dan ook veel mooie verhalen. Verhalen van vruchtbare trajecten van een kind met een begeleider. Van kinderen die uiteindelijk, ondanks moeilijke omstandigheden, toch op hun pootjes terecht komen. Meestal werden deze geschreven op plaatsen waar die kinderen zich thuis voelden.

Sector onder druk

Na de recente tragische gebeurtenis, wordt de jeugdhulp zwaar onder vuur genomen. Mensen vragen zich af of we de hele hulpverlening nog eens volledig overhoop moeten gooien. Want het systeem zou fout zijn. Enkel een tabula rasa zou leiden naar betere resultaten en minder drama’s.

‘De jeugdhulp moet op adem komen.’

Maar klopt dat wel? De jeugdhulp in Vlaanderen heeft recent veel veranderingen ondergaan. Die omslag heeft tijd nodig. De jeugdhulp moet even op adem komen om haar stabiliteit terug te vinden.

Lessen trekken

Willen we lessen trekken uit Jordy’s dood, dan moeten sommige organisaties de term ‘gezinsvervanging’ eens goed analyseren. Waar heeft een kind zonder thuis echt nood aan? Waar hadden wij nood aan toen we kind waren? Aan een betonnen gebouw met een muurvaste dagstructuur? Aan een alarmsysteem op onze slaapkamerdeur? Aan rigide regels en perfect voorspelbare sancties? Of aan warmte, vertrouwen en een gevoel van thuis komen?

Misschien moeten we het eens aan de kinderen vragen. Zij zijn het eerlijkst… wanneer we hun vertrouwen verdienen.