Bandwerk muilkorft sociale professional

Oude garelen

Begin vorige eeuw kwam Frederick Taylor, werktuigbouwkundig ingenieur, op het idee om de productieprocessen via rationeel-wetenschappelijke methodes te standaardiseren en specialiseren. Doel was meer winst. Het ‘scientific management’ en ‘de lopende band’ waren geboren. Het voetvolk moest zwijgen en volgen.

‘Winst wordt naadloos gekoppeld aan goesting.’

Begin 21^ste eeuw verschijnen geavanceerde robotten op de werkvloer. De profitsector ontdekt dat de menselijke meerwaarde ligt in betrokkenheid en creativiteit. Steeds meer wordt er ingezet op de stuwende kracht van gemotiveerde medewerkers en op het samenwerken in zelfsturende teams.

Hier wordt winst maken naadloos gekoppeld aan duurzaamheid en goesting. ‘De revolutie van het nieuwe werken’, zo werd dat verleden jaar in een Canvas-reportage genoemd.

Nieuwe keurslijven

Ook de socialprofit maakte een drastische omslag. Maar dan in omgekeerde richting. Plots bepaalde het dogma van instrumentele kwaliteitszorg de marsrichting.

Achterhaalde ideeën die honderd jaar geleden goed waren om massa’s ‘Fordjes’ van de band te laten rollen, werden van onder het stof gehaald. Deze aftandse visie werd geïmplementeerd in productvreemde, immateriële settings als de gezondheidszorg, het welzijnswerk en het onderwijs.

Onder het garantielabel ‘Evidence Based Practice’ overspoelden handleidingen en reglementeringen, procedures en protocollen, stappenplannen en checklisten, metingen en registratieschema’s, formaliseringen, juridiseringen en standaardiseringen het werkveld. Allemaal vakkundig ingeblikt in kwaliteitshandboeken, de ultieme garantie van goed bestuur.

Belangrijkste resultaat? Gedreven en bedreven sociale professionals worden gedegradeerd tot uitvoerders van plannen die van bovenaf bedisseld zijn. Basiswerkers kunnen steeds minder in hun kracht en hun ambacht komen. Ze verliezen een pak betrokkenheid en intrinsieke motivatie, met stip de belangrijkste kwaliteitsmakers in zorg en welzijn.

Tool en doel

Ik stel het scherp, te scherp ongetwijfeld. Gelukkig verzandde Vlaanderen nog niet in Nederlandse scenario’s. Maar ook hier vallen de verliezen niet langer te negeren. Het aantal zorgwekkende zorgverleners groeit. Ze branden procedurerend hun roeping op.

‘Het aantal zorgwekkende zorgverleners groeit.’

Instrumentaliteit accordeert misschien met zorgvuldigheid, maar staat mijlenver van zorgzaamheid. Als de tools geen doel dienen buiten zichzelf, dan worden ze veeleer versmachters dan geleiders van contact en goede zorg.

Volgens het boekje

Het gaat hier over het cruciale verschil tussen ‘de dingen goed doen’ en ‘de goede dingen doen’. Als sociale professional moet je tegenwoordig vooral bewijzen dat je taken goed -lees efficiënt- uitvoert. Keurig volgens het boekje, liefst met de nodige bewijzen voor het geval dat…

Maar of je ook de goede dingen gedaan hebt, of je de cliënt ook de goede zorg geboden hebt, vraagt heel andere vaardigheden. Om echt het verschil te maken, kom je onvermijdelijk uit bij wat lector Agnes Verbruggen zo mooi ‘De ziel van de stiel’ noemde. Minder hapklaar, minder zo maar te vatten en te meten, maar zo veel meer effectief en kwaliteitsvol.

Noorden kwijt

Ondertussen bouwen de Torfsen en Colruyten van deze wereld hun bedrijven succesvol uit vanuit ethisch-relationele principes als verbondenheid, zorgzaamheid en duurzaamheid. De socialprofit volgt een andere richting.

De sector van het immateriële leven gaat steeds meer de individualistische toer op. Ze zoekt haar houvast in rationeel-instrumentele trukendozen. In simpele, stapsgewijze, doelgerichte rechtlijnigheid. Die zoveel beloftes in zich draagt, maar haaks staat op het kwetsbare en grillig-onberekenbare wezen dat de mens altijd zal blijven.

‘De maakbaarheidsdrift zit diep ingebakken in onze samenleving.’

Dat we het noorden kwijt zijn, heeft ongetwijfeld te maken met het diepgeworteld westers paradigma van ‘bemachtigen en  beheersen’. Controlisme en maakbaarheidsdrift zitten ondertussen stevig ingebakken in onze samenleving. Als een onzichtbare hand sturen zij ons doen en laten. Het toeval willen we uitschakelen. Het noodlot willen we negeren. Onze beperktheden willen we overrulen.

Georganiseerd weerwerk

In zo’n wereldbeeld krijgen procedures en stappenplannen meer waarde toegedicht dan ze op het werkveld kunnen waarmaken. Maar zoals biologische genen, zijn ook culturele bakvormen moeilijk te veranderen.

‘Weerwerk is nodig.’

Om het instrumentalisme in welzijnsland terug te dringen naar de plaats die het verdient, is georganiseerd weerwerk nodig. Op de eerste plaats van hen die er dagelijks mee moeten omgaan.

Als de sociaalwerkconferentie 2018 goed sociaal werk wil promoten en beveiligen, dan moet ze ook de excessen van de welzijnsregelneverij en de instrumentenbrij tegen het licht gaan houden. Zowel zorgverleners als zorgvragers zullen ermee gediend zijn.