Vijf aanbevelingen voor een betere geestelijke gezondheidszorg

Keer de piramide om

Voor verschillende experts is de financiering van de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen een knelpunt. Inderdaad, er zijn te weinig middelen en die zijn dan nog eens ongelijk verdeeld. Psycholoog Roland Sinnaeve haalde in De Morgen terecht aan dat een verdeling waarin meer dan 80% van alle middelen naar de psychiatrische ziekenhuizen gaan en minder dan 5% naar ambulante zorg onhoudbaar is.

‘Residentiële zorg wordt overgefinancierd.’

Het zorglandschap laat zich samenvatten in de figuur van een omgekeerde piramide. Basiszorg wordt beperkt gefinancierd, gespecialiseerde en dure residentiële zorg worden overgefinancierd. Dit is trouwens volledig in strijd met de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie.

In deze budgettair moeilijke tijden is een omkering van deze foute verhouding een eerste stap naar een betere geestelijke gezondheidszorg. Iedereen weet dit. ‘De ziekenhuisdirecties en psychiaters beseffen dit. De betrokken ministers ook’, stelt Roland Sinnaeve. Waarom handelt men dan niet naar deze wijsheid?

Dus neen, beste ministers, we willen niet noodzakelijk meer geld maar wel een herverdeling van het huidige budget. Dit zou een wezenlijk verschil kunnen maken. Goede geestelijke gezondheidszorg is veel ruimer en meer divers dan enkel psychiatrische ziekenhuisbedden.

Ter plaatse trappelen

Met de fameuze “Gidsen” voor de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg gaf de Interministeriële Conferentie een aanzet om de gewenste vermaatschappelijking van zorg te realiseren. Toch is iedereen het erover eens dat we ter plaatse trappelen. Incentives blijven achterwege, de onduidelijkheid over de einddoelstelling werkt remmend.

Vermaatschappelijking van zorg bereik je niet alleen door een beperkt aantal bedden buiten gebruik te stellen en te investeren in mobiele teams. We moeten daarnaast werk maken van een versterking van de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg, van herstelgericht werken en ‘Community Care’ die gericht is op vergaande de-institutionalisering, empowerment, kracht- en contextgericht werken, vraagsturing en respijtzorg.

Trechter

Het zorglandschap moet evolueren naar een trechter. Breed aan de basis en smaller naarmate de zorg meer specialistisch en residentieel wordt.

Zo’n brede toegang wordt onder meer gerealiseerd door de eerstelijnspsychologen. Deze functie moet verder vindplaatsgericht worden uitgebouwd. Laat die eerstelijnspsychologische functie werken vanuit een multidisciplinaire setting, daar waar mensen al komen. Denk aan wijkgezondheidscentra, CAW, OCMW, huisartsenpraktijken, sociaal huis…

‘Vroegdetectie en vroeginterventie krijgen meer kans.’

Die eerstelijnspsychologische functie kan een generalistisch, kortdurend aanbod bieden. Indien goed uitgebouwd, kunnen ze korter op de bal spelen. Ernstige psychische problemen komen sneller aan het licht. Vroegdetectie en vroeginterventie krijgen meer kans.

Alle wetenschappelijke evidentie wijst erop dat – ook voor ernstige psychische problemen – “vroeg begonnen, half gewonnen is”. Een goed uitgebouwde vroege detectie zal er voor zorgen dat mensen meer gepaste zorg krijgen. Kortdurend en dichtbij voor mensen met milde psychische problemen. Een gerichte en snelle doorstroming naar meer gespecialiseerde zorg bij ernstige psychische en psychiatrische problemen.

En ja, in Vlaanderen is men in 2011 gestart met zes projecten. Helaas zijn dit zes jaar later nog steeds dezelfde projecten. Vlaanderen kijkt naar de federale overheid om een verdere uitbouw te financieren. Ons niet gelaten. Maar deze investering moet dringend gerealiseerd worden. De Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg zijn alvast een bondgenoot en staan klaar met hun reeds opgebouwde expertise.

Terugbetaling

Sinds de erkenning van klinisch psychologen en orthopedagogen als autonome beroepsgroep wordt door velen reikhalzend uitgekeken naar de terugbetaling van psychologische zorg als dé oplossing. Een terugbetaling kan helpen in het toegankelijker en betaalbaarder maken van psychologische zorg. Maar het is geen mirakeloplossing.

‘De terugbetaling van psychische zorg is geen mirakeloplossing.’

Een terugbetalingsregeling moet in eerste instantie een middel zijn om de door ons bepleite vroegdetectie en vroeginterventie toegankelijk en betaalbaar te maken. Het moet vorm geven aan een ‘balanced care-model’, wetenschappelijk onderbouwd en breed toegankelijk aan de basis.

Er werd ondertussen voldoende aangetoond dat een louter prestatiegebonden terugbetalingssysteem meer nadelen dan voordelen heeft. Terugbetalingssystemen worden dus best zo opgezet dat ze samenwerking, multidisciplinair overleg, afstemming, intervisie en supervisie stimuleren. Terugbetaling wordt best ook gekoppeld aan voldoende kwaliteitsgaranties.

Herstelgericht werken

 In het grote psychiatrierapport kwam het herhaaldelijk aan bod: de patiënt en zijn familie hebben te weinig inspraak. Het lijkt evident dat we moeten gaan naar een gelijkwaardigheid in de hulpverleningsrelatie en het herstelproces. De praktijk is minder evident.

‘De patiënt en zijn familie hebben te weinig inspraak.’

Herstelgericht werken omvat alle mogelijke activiteiten die anderen kunnen uitvoeren om het herstel bij een persoon te ondersteunen en te faciliteren. De omgeving van een patiënt speelt een cruciale rol bij het scheppen van de ruimte waarin dit herstelproces kan plaatsvinden. De cliënt is de sturende kracht.

Herstelgericht werken vergt een fundamentele cultuuromslag. Het vraagt durf om cliënten het roer in handen te geven bij beslissingen ten aanzien van de begeleiding en behandeling.Dröes, J. en Witsenburg, C. (2012), Herstel en rehabilitatie, Amsterdam, SWP.

Bovendien beantwoordt een herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg beter aan de terechte vraag naar meer evidencebased werken. Wetenschappelijk onderzoek toont duidelijk aan dat hier overtuigende behandelresultaten kunnen worden gerealiseerd.

Durf te handelen!

Ria Van Den Heuvel van het Familieplatform Geestelijke Gezondheidszorg gaf in De Morgen toe dat er door individuen en organisaties veel inspanningen geleverd worden om de psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen bij te sturen. Maar zij alleen krijgen de tanker (of piramide zo u wil) niet gekeerd.

‘Ministers moeten ook knopen doorhakken.’

Het principe van ‘bottom-up’ werken, zoals door de twee bevoegde ministers bepleit, is de meest aangewezen weg. Dat klopt. Maar op cruciale momenten moeten beleidsmakers ook knopen doorhakken, keuzes maken en daar consequent naar handelen.

De tijd van wachten op de goodwill van sommigen en het ‘organisch, van onderuit laten groeien’ is voorbij. Als Maggie De Block en Jo Vandeurzen effectief de nodige veranderingen willen bereiken, dan moeten ze dringend een versnelling hoger schakelen. Dit maakte dit Grote Psychiatrierapport met haar vele, soms schrijnende getuigenissen duidelijk.