Vechtscheiding door de ogen van een kind

Waarom het spaak liep

Twaalf jaar geleden leerden Kathleen en Tom elkaar kennen. Snel en onverwacht kwam er een kindje aan, Seb. Tom had toen ook een horecazaak geopend, waardoor het koppel verhuisde om iets dichter bij de zaak te wonen. Voor Kathleen werd de afstand naar haar werk dan weer te groot, waardoor ze haar job opzegde.

‘In het begin liep alles goed.’

Kathleen vond moeilijk haar draai. “Tom had lange dagen en uren. Hij was heel vaak van huis weg. Ik zat voornamelijk alleen met de baby en dat was enorm zwaar. Zeker omdat ik ook zo ver weg was van mijn familie. Ik voelde mij eenzaam.” Uiteindelijk besliste Kathleen om een eind te maken aan de relatie. Ze verhuisde met Seb naar de gemeente waar ook haar ouders woonden. Seb was toen een jaar oud.

Zeven rechtszaken

In het begin liep alles goed, ook al was er weinig communicatie. Er was een regeling opgesteld in functie van Tom’s werk. Seb ging in het weekend of op woensdagmiddag naar zijn vader. Kathleen was jarenlang gewoon om haar ding te doen en zelf de beslissingen te nemen. “Er waren nog weinig grote beslissingen en Tom liet het tot dan aan mij over.”

Toen Seb vijf jaar was, veranderde de situatie. Beide ouders stapten in een nieuwe relatie.

“Dan zijn die verwachtingen heel anders. De partner van Tom wou graag meer betrokken zijn, en wou dat Seb vaker bij hen was. Ik verhuisde met mijn nieuwe partner en besliste dat Seb dan beter daar naar school kon gaan. Ik had wel verteld aan Tom dat Seb van school zou veranderen, maar ben daar nooit dieper op ingegaan. Ik was gewoon om zelf mijn ding te doen en beslissingen over Seb te nemen, waardoor het voor Tom leek alsof ik het gewoon deed zonder dat te bespreken,” vertelt Kathleen.

Tom vult aan: ”Op een gegeven moment ontstonden er dan meningsverschillen, viel de communicatie weg en daardoor ook het wederzijds vertrouwen. Je komt in een patstelling te zitten die uitzichtloos lijkt”, vertelt Tom.

Tom startte een rechtszaak tegen de verandering van school. Er volgde een jarenlange strijd in de rechtbank. “Jammer genoeg bestaan er weinig tussenoplossingen en zit je snel in een juridische strijd verwikkeld. Je bent dan al snel vertrokken voor een hele tijd, die zich voornamelijk vult met negatieve energie.” Seb was vijf bij de eerste en elf jaar bij de meest recente rechtszaak.

Effect op Seb

Kathleen en Tom probeerden om Seb buiten het conflict te houden. “Ik heb die rechtszaak voor Seb verborgen gehouden. Ik wou hem daar niet mee opzadelen. Dan kwam er een sociaal onderzoek en moest ik hem toch uitleggen wat die persoon kwam doen. Ik denk dat dat toch wel stress meebrengt, zelfs al wordt er niet openlijk over gesproken. Er is een bepaalde spanning die je kind ook wel aanvoelt,” vertelt Kathleen.

‘De ouders probeerden hun kind buiten het conflict te houden.’

Na een tijd was duidelijk merkbaar dat Seb zich niet goed voelde bij de situatie. Het uitte zich bij hem vooral fysiek. Seb heeft autismespectrumstoornis en hij uit niet snel zijn emoties.

“Hij was heel vaak ziek. Door ouder te worden, besefte hij ook beter wat er aan de hand was. Dat begon zwaar te wegen. Tot op een moment dat hij zich echt depressief voelde, dat hij thuis in zijn bed kroop, de deur sloot en niet meer uit zijn kamer wou komen. Hij zei toen dat hij zijn leven helemaal niet meer leuk vond. Dan kan je wel zeggen dat je kind heel veel last heeft,” aldus Kathleen.

Kinderen uit de knel

In de laatste rechtszaak werd uiteindelijk een vonnis uitgesproken: de ouders moesten het programma ‘Kinderen uit de knel’ volgen. Dat is een project waarbij hulp geboden wordt aan ouders en waarbij het welzijn van het kind centraal staat in de scheiding.

In het vonnis staat dat beide ouders contact moeten opnemen met de dienst. Eenmaal dat gebeurd is, vindt er een intakegesprek plaats met beide ouders, zonder de kinderen. Dat gesprek vindt altijd plaats met twee therapeuten. Kathleen en Tom kwamen zo in contact met hulpverleners Karolien en Lieve.

Spannend moment

Karolien licht toe: “In het eerste gesprek geven we eigenlijk alleen maar informatie. We geven aan wat hen te wachten staat, hoeveel sessies er zijn en wat er op welke dag gepland wordt. Er wordt bewust nog niet ingegaan op het verhaal. Het is een heel spannend moment omdat het vaak jaren geleden is dat ze nog samen in een ruimte hebben gezeten. Daarom kan je nog niet meteen op de inhoud ingaan, want dan escaleert het sowieso.”

‘De focus ligt op het probleem van de ouders.’

Daarna wordt er een tweede intake gepland, deze keer wel met kinderen erbij. Er zijn dan ook twee kindertherapeuten bij. “Die gaan even met de kinderen apart zitten om wat uitleg te geven, maken met hen een oefening of doen een spelletje. De bedoeling is om de druk bij de kinderen weg te nemen, er wordt van hen niets verwacht. De focus ligt op het probleem van de ouders, het zijn vooral zij die aan de slag moeten.”

De ouders krijgen ook de kans om apart te zitten met een therapeut. “Op die manier kunnen zijn dingen overbrengen die van belang kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld traumatische ervaringen.”

Voorwaarden

Vooraleer er verder aan de slag kan gegaan worden, moeten beide ouders hun engagement geven. “Het is niet omdat ze verplicht worden door de rechtbank dat ze ook effectief actief deelnemen. Zonder dat engagement kunnen wij niet aan de slag,” licht Karolien toe.

‘Zonder engagement kunnen wij niet aan de slag.’

Daarnaast moeten ook alle lopende procedures worden stilgelegd. “Dat blijkt telkens een heel gevoelig punt. Er zijn veel mensen die nog steeds aan het strijden zijn. Maar je kunt natuurlijk geen goede sessie doen met mensen, als zij daarna thuiskomen en in de brievenbus papieren van een rechtszaak krijgen. Daarom is het belangrijk om op z’n minst voor even de strijd te staken.”

Kathleen zag het na deze eerste gesprekken alvast zitten. “Hoewel ik niet wist waaraan ik mij moest verwachten, was ik wel blij met dit aanbod. Het feit dat de procedures ook moesten stoppen, gaf mij een gevoel van rust. Er werd ook geen druk gelegd op Seb. In het verleden was hij al bij een psycholoog geweest maar dat hielp niet. Het probleem lag ook niet bij hem.”

Ook Tom bekeek het positief. “Door Kinderen uit de Knel ontstonden er vaste verplichten momenten waarop de communicatie tussen Kathleen en mij terug op gang kwam. Vanaf dat moment zijn we ook terug samen ouder van Seb geworden, waardoor de druk bij hem wegviel. Dat waren de eerste stappen naar een duurzame oplossing.”

Twee netwerken die scheiden

In een scheiding zijn niet alleen de twee partners betrokken, maar spelen ook familie en vrienden een belangrijke rol. Daarom wordt er ook een netwerksessie georganiseerd. Elke ouder vraagt hiervoor aan minstens twee en maximum zes personen uit zijn of haar omgeving om deel te nemen.

Karolien: “Het zijn eigenlijk twee netwerken die scheiden van elkaar. De strijd wordt soms ook aangewakkerd door het netwerk. Met de beste bedoelingen, maar als je netwerk niet mee is met wat je hier komt doen, is het natuurlijk moeilijk werken. Het kan ook soms heel zwaar zijn, dus die mensen kunnen ondersteuning geven.”

Tom vroeg zijn vrouw en ouders om deel te nemen, Kathleen haar pleegdochter, haar man en haar moeder.

Door de ogen van het kind

Na de intakegesprekken en de netwerksessie gaan er groepssessies van start. De beleving van het kind staat in alle sessies centraal. Door de strijd waarin ouders verwikkeld zijn, zien ze vaak niet meer helder wat dit met hun kind doet. “Eén ding hebben alle mensen die hier komen gemeen: ze zien hun kinderen echt wel graag. Ze zitten alleen dikwijls in een tunnel, in een gevecht, waarbij ze zelf nog oogkleppen op hebben,” aldus Karolien.

‘De beleving van het kind staat centraal.’

Er zijn acht sessies van twee uur, om de twee weken. “We zetten vooral in op het leren herkennen van destructieve communicatiepatronen. Er zijn verschillende communicatiepatronen en we kijken dan in welk patroon koppels zitten. We gaan dan zoeken hoe ze er uit kunnen geraken. Het is vooral belangrijk dat mensen hun eigen aandeel zien. Ze kunnen vaak heel goed zeggen in welk communicatiepatroon de ex-partner zit, maar heel moeilijk in welk ze zelf zitten,” vertelt Karolien.

Kinderstoeltjes

Een rode draad doorheen de sessies is het gebruiken van kinderstoeltjes. Ouders moeten effectief op die stoeltjes zitten en letterlijk de positie van het kind innemen. “We laten mensen roepen naar elkaar over de stoeltjes heen, zodat de ouder op het stoeltje kan aanvoelen hoe dat voor een kind is. Dat klinkt misschien kinderachtig, maar het heeft een grote impact op mensen,” zegt Karolien.

‘Ouders moeten op kinderstoeltjes gaan zitten.’

Er wordt ook gevraagd aan de ouders om een brief te schrijven aan hun kinderen waarin ze uitleggen waarom mama en papa niet meer samen zijn. Die brief moet zo geschreven zijn dat de andere ouder in de ruimte kan blijven zitten en het kan aanhoren.

“Ook dan zitten de ouders op de kinderstoeltjes. Ze schuiven die naar voor als ze vinden dat een kind dit kan aanhoren. Ze schuiven met hun stoeltje naar achter als ze vinden van niet. Dat heeft iets heel krachtigs, dan zie je wat het teweeg brengt bij een kind als je bepaalde dingen zegt over mama en papa. Dat kwetst kinderen natuurlijk heel hard,” aldus Karolien.

Confronterende pauzes

Tijdens die sessies zitten de kinderen in groep in een andere ruimte. Daar kunnen ze spelen en contact leggen met elkaar. Bij elke sessie is er een kwartiertje pauze. In die pauze gaan alle ouders en kinderen samen in gemeenschappelijke ruimte, zonder dat er hulpverleners bij zijn.

‘Tijdens de pauzes gebeurt er heel veel.’

“Daar gebeurt heel veel,” zegt Karolien. Kathleen en Tom vullen aan: “Ik herinner me nog goed de eerste pauze. Toen waren wij de enigen die aan dezelfde tafel zaten. Verder leek de ruimte opgesplitst in twee kanten en stonden de ex-partners liefst met de rug naar elkaar toe. Na een minuutje kwamen de kinderen aan in de ruimte. Je hoorde ze enthousiast praten en lachen op de gang. Tot ze aan de deur van de pauzeruimte kwamen. Ineens stonden ze daar allemaal stokstijf. Dan zag je ze heel voorzichtig doorlopen, naar links en naar rechts kijken om te zien naar waar ze toe konden of mochten. Je zag letterlijk hoe die kinderen kant moesten kiezen in de kamer. En dat is voor hen dagelijks zo.”

Grote impact

Het programma had snel een grote impact op Tom en Kathleen. “De communicatie is nu een stuk beter. Er wordt meer vriendschappelijk met elkaar omgegaan. De spanningen zijn voor een groot stuk weg. We hebben er wel voor gekozen om nog verder in bemiddeling te gaan. Om te voorkomen dat we in hetzelfde patroon hervallen als er weer een zwaarder onderwerp aan bod komt of een beslissing genomen moet worden.”

Ook voor Seb heeft het een enorm verschil betekend. Tijdens de momenten in de kindergroep maken de kinderen iets, dat ze dan in de laatste sessie voorstellen aan hun ouders. Seb had een tekening gemaakt. Op de tekening staat ‘Ik ben blij’. De letters stellen Seb en zijn ouders voor, die hem omarmen. Samen met een andere jongen had hij ook een rapliedje gemaakt.

Kinderen evalueren

Karolien stelt vast dat het gedrag van de kinderen aangeeft hoe de ouders het doen in de sessies. “De kindertherapeuten komen ons dan zeggen welke ouders vooruitgang gemaakt hadden aan de hand van hoe de kinderen zich gedragen. Het is heel opvallend hoe groot het effect op de kinderen is als er bij de ouders een verschuiving in het gedrag is. Kinderen bloeien open en ze vinden meer rust. Ze durven al eens iets te vertellen als ‘mama en papa hebben een sms gestuurd naar elkaar’ of ‘mama en papa hebben gebeld zonder dat er geschreeuwd werd’.”

Bij Seb was het snel merkbaar aan zijn gezondheid, zegt Kathleen. “Vroeger ging hij niet graag naar school. Nu wel. Je ziet het eigenlijk aan alles. Hij voelt zich vrijer en blijer.”

Seb verblijft nu bij elke ouder twee vaste dagen in de week. De woensdag en het weekend wisselt elke week af. “Zo is er nooit een hele week dat hij de andere ouder niet ziet, want dat zou Seb niet leuk vinden” besluiten Kathleen en Tom.

Meer inzet nodig

‘Kinderen uit de knel’ is een project dat kwam overgewaaid uit Nederland. In Limburg werd het opgestart met beperkte projectmiddelen, met steun van de Vlaamse overheid. Maar op dit moment zijn er geen middelen om het uit te breiden.

‘Er zijn nu al wachtlijsten.’

Karolien pleit er hard voor om hier meer op in te zetten. “Het is duidelijk dat er nood aan is. Er zijn nu al wachtlijsten. We merken dat het bij twee op de drie koppels ook resultaten behaalt. Alleen zijn de huidige middelen tijdelijk en hebben we dus nog geen toekomstperspectieven om het project verder te zetten.”

Ook sensibilisering is volgens haar van groot belang, maar zeker ook de nodige hulpverlening voor alle fases van een echtscheiding. “Jammer genoeg is het vaak pas op het punt dat de strijd tussen ouders zo groot is, dat je hen goed kan duidelijk maken wat het met hun kind doet. En dan is een project als dit nodig om die kinderen uit de knel te krijgen.”