© 123rf
Wat als
Burn-out, de verzameling symptomen die aangeven dat er duidelijk iets moet veranderen in je leven, laat zich door de massale uitval niet langer ontkennen. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block wil burn-out erkennen als beroepsziekte. Is dat goed nieuws? Ja en nee.
Die erkenning is een goede zaak omdat het bedrijven verplicht aan preventie te doen. Ze moeten actief opsporen welke systemen en euvels binnen hun bedrijf de kans op burn-out vergroten. Maar dat burn-out hierdoor gewoonweg ‘een ziekte’ wordt, is een kortzichtige gemakkelijkheidsoplossing.
‘Burn-out is niet gewoonweg een ziekte.’
Wat als… symptomen van burn-out nu eens veroorzaakt werden door een upgrade van ons immuunsysteem dat zich verzet tegen de niet-aflatende stroom van holle prikkels? Wat als… het even efficiënt als een flinke niesbui komaf maakt met systemen die onze persoonlijke groei verhinderen? Wat als… het geen ziekte an sich is maar net een remedie tegen de ziekte van de tijd?
Wordt het dan niet echt rampzalig wanneer we haastig de symptomen al dan niet farmaceutisch gaan behandelen en de mensen zo snel mogelijk weer in exact dezelfde situatie dwingen die nefast voor ze was?
Nieuw?
Is burn-out overigens wel zo’n nieuw verschijnsel? Dit onbetwist pijnlijke, vertragingsmechanisme met de nodige introspectieve gevolgen valt natuurlijk niet te rijmen met onze happy-cultuur.
De klassieke literatuur staat er echter bol van: er komen met vallen en opstaan of liever met compleet uiteenvallen en weer beter doorgaan. Wie het zich nog permitteert, wordt chemisch bijgestuurd en smakt – als dat niet helpt – mits de middelpuntvliedende kracht tegen de rand van de maatschappij.
Onze angst voor het verlies van gemoedsrust, zelfs als noodzakelijke fase binnen de persoonlijke ontwikkeling, wordt stilaan echt grotesk. Zou het kunnen dat wat we als ziek beschouwen en willen behandelen, eigenlijk een talent is?
Grensgeval
Onze maatschappelijke onzekerheid moet wel heel groot zijn, als je ziet hoe angstvallig we elk individueel falen proberen te verijdelen.
Terwijl we nog niet zo lang geleden onze primussen het belang van de klassieke queeste à la Vergilius’ Aeneis nog inlepelden, dringt het onderwijssysteem jongeren op om steeds vroeger onwrikbare keuzes te maken. In het actuele watervalsysteem heeft elke uitschuiver meteen onomkeerbare gevolgen. Gaan we zo niet voorbij aan de essentie van elk leerproces: trial and error?
‘Elke uitschuiver heeft meteen onomkeerbare gevolgen.’
De opgedrongen economische realiteit verhindert mensen nog langer de lange weg tot zichzelf te bewandelen. Bovendien zet als zorg verkochte betutteling ons gevangen tussen steeds nauwer wordende grenzen van het toelaatbare. Met als gevolg dat wie vroeger origineel, excentriek, bijzonder, hoogbegaafd of gevoelig uit de hoek kwam, nu met de term grensgeval flirt.
Zou het kunnen dat niet wij en onze naar zelfverwerkelijking hunkerende natuur zijn veranderd, maar gewoonweg de samenleving? Het snoeien van alles en iedereen die zijn hoofd boven het maaiveld uitsteekt, is vandaag een legitieme bezigheid.
Hoe verklaren we anders de explosie van psychiatrische diagnoses die een normaal kind zonder label verdacht maakt? Terecht, want wanneer we de eigenschappen van een als normaal beschouwd mens in kaart brengen, komen we niet verder dan saaie conformiteit.
Positieve desintegratie
Wie gisteren nog gedreven, perfectionistisch en idealistisch was en vandaag een burn-out heeft, zou wel eens een crisis kunnen doormaken die Kazimierz Dabrowski ‘positieve desintegratie’ noemt. Nog nooit van gehoord? Inderdaad, de theorieën van deze Poolse psycholoog en psychiater uit vorige eeuw zijn totaal ondergewaardeerd en veel te weinig bekend. Alleen wie met hoogbegaafdheid worstelt, komt zijn stellingen wel eens tegen.
‘We doen ons te kort qua persoonlijke ontwikkeling.’
Waar Dabrowski het over een hoog persoonlijk ontwikkelingspotentieel heeft, verengt de psychologie dit tot hoogbegaafdheid en een IQ boven de 135. Je hoeft echter geen geniale kernfysicus te zijn om te kampen met de nevenwerkingen van een gezonde honger naar zelfverwerkelijking.
Desintegratie klinkt als een destructief concept maar Dabrowski stelde dat deze desintegratie positief kan zijn, het leven kan verrijken en een enorme creativiteit in mensen kan aanboren. Een beetje zoals het ‘no pain, no gain-principe’ dat we in de sport wel moeiteloos omarmen. Ook al gaat dit onafwendbare zelfonderzoek gepaard met existentiële angsten en depressies.
Volgens Dabrowski getuigen deze symptomen vaak van emotionele groei. (Daarmee ontkent hij niet dat er vormen van psychopathologie bestaan die funest zijn en ernstige gevolgen kunnen hebben wanneer men er alleen niet uitraakt.) Het zou ons te ver leiden om hier heel zijn theorie uit de doeken te doen, maar het is zeker goed om zijn basisgedachte in overweging te nemen.
Enigma
Deze wat vergeten of gemakkelijkheidshalve genegeerde stellingen reiken wellicht een sleutel aan die het enigma rond de bore- en burn-out kan ontsluiten. Doen wij ons op grote schaal niet te kort qua persoonlijke ontwikkeling? Vooral nu onze levensloop een rekbaar begrip blijkt en we langer actief en wendbaar moeten zijn.
‘Omarm het innerlijk conflict.’
Waarom kiest de maatschappij voor het dwangmatig kneden van individuen naar een ‘handelbare’ norm, voor het creëren van een participatieplicht ten koste van hun persoonlijke groei? Helaas. Het is tijd voor de herwaardering van de queeste en het omarmen van het innerlijk conflict.
Het is altijd verrassend wie het uiteindelijk haalt bij de survival of the fittest. Het zouden wel eens de mensen kunnen zijn wiens lichaam en geest plots ‘Fuck You!’ roepen tegen de ratrace. Misschien zijn het onze klokkenluiders die ons er op wijzen dat niet zij, maar onze gemaakte wereld aan verbouwing toe is. Wie weet wordt burn-out ooit omschreven als spontaan opbranden om beter uit je as te verrijzen.
Reacties [33]
Persoonlijke ontwikkeling vraagt tijd, is emotioneel, kost je geld én is een proces waar je alleen doorheen gaat. ” Omarm het innerlijk conflict” vind ik mooi gezegd, ook al is het pijnlijk én vermoeiend van het te voelen, horen, zien,… luister naar je lichaam. Laat je begeleiden door ervaringsdeskundigen, onderwijs jezelf of zoek mensen op die je kunnen aanleren hoe je beter naar je eigen lichaam leert luisteren. Onder medicatie wordt dit proces bemoeilijkt. De pharmaceutische industrie doet ook veel goed, ik heb er jaren voor gewerkt, toch in dit geval is mijn visie dat medicatie niets zal oplossen bij bore en/of burn out, in tegendeel, je stelt dé kans die je lichaam biedt naar “wakkerder door dit leven te gaan” of anders gezegd ” wat kom ik hier eigenlijk doen op deze wereld” compleet uit.
Burn-out is inderdaad geen ziekte. Het is net zoals andere labels met name ADHD en Autisme … een teken dat de maatschappij ziek is. Het zijn allemaal kinderen en mensen die met een grote vlaggestok waaien en roepen STOP aan het fucked up systeem. Een Burn-out geeft je vaak ook de kans om onverwerkte trauma’s te helen. Alleen zijn er weinig die de moed hebben dit echt in te zien. Hopelijk komt daar verandering in … want als je trauma’s opkuist ga je stralen en kan je alleen nog kiezen voor wat echt bij je past.
Ja, ook ik ken het fenomeen burn-out. Tot 2x toe zelfs. De eerste keer véél te vlug terug gaan werken, want wie was ik zonder mijn werk ? en … misschien zou ik mijn werk wel verliezen ?
De tweede keer ben ik de blik naar binnen gaan richten, op zoek naar de diepere oorzaken in mezelf. Want dat is m.i. het enige dat we in de hand hebben: onszelf en noch ‘de maatschappij’ waar wij deel van uitmaken, noch de werksituatie.
Ik ben er na heel wat ploeteren ‘rijker’ en gelukkiger uitgekomen.
Mijn bijdrage naar de maatschappij bestaat erin om via lezingen mensen meer te sensibiliseren rond burn-out. In de hoop dat ‘een verwittigd man/vrouw er 2 waard is’ en tijdig op de rem gaat staan om erger te voorkomen.
O zo juiste analyse! Ik sta hier helemaal achter. De meritocratie van onze samenleving verprutst de groeikansen waar ons menselijk ras zo nood aan heeft. Iedereen die hiermee akkoord is zou moeten opstaan tegen elke vorm van niet accepteren van zelfzorg. Zeker op de werkvloer en zelfs in het onderwijs waar de eisen naar flexibiliteit alleen maar toenemen zonder dat daar iets tegenover staat.
burn out kent vele gezichten en wordt meestal door “patient” niet herkend of geaccepteerd; een bijna onmogelijke situatie voor familie ,gezinsleden en vrienden . Vooral als betrokkene zelf in de zorgsector zit. Een heel problematische ,trieste en frusterende periode.Vaak is een shock-aanpak /confrontatie aangewezen wat zeer pijnlijk is voor alle betrokkenen.
Dit is zo waar. Stress is de meest kostbare levensles vanaf de dag dat je ze leert lezen, ze begrijpt en weet hoe het in je voordeel kan gebruikt worden. En mislukken omarmen is één van de belangrijke inzichten! Learn, unlearn and relearn
Het brein en onze bijhorende overlevingsreacties (lees stress) zijn een nieuwe toekomst waardig. De dag dat je de stem van je brein en haar stress begrijpt gaat er een nieuwe wereld open.
Dit is het meest waardevolle artikel dat ik de laatste tijd heb gelezen!!!
Dankjewel wel lieve collega Isabelle hoebrechts om het te delen
Kom naar een workshop Wim hof methode en leer terug prioriteiten stellen in je hoofd, stress moet je compenseren met rust en dat zijn we verleerd, met simpele ademhaling en een koude douche terug naar je natuur. Rust in je hoofd is goud waard.
Geweldig ! Zo denk Ik er ook over.
Een flinke niesbui om komaf te maken met ziekmakende systemen.
Ons immuunsysteem is perfect. We hebben dokter Maggie niet nodig.
De mensheid heeft een hoger ontwikkelingspotentieel dan het niveau waarop we nu beland zijn. Mens, herrijs uit je as !
Zelden zo een goed artikel gelezen ! Dank je.
IK hoop dat het veel gelezen wordt.
Als ervaringsdeskundige die herstelde van een Burn out en die een IQ heeft van zo’n 135 vind ik dit een zeer mooi stuk. Wat ik vooral geleerd heb is dat, als mijn lichaam me zegt dat het nu wel goed geweest is, dat ik dan zeg GENOEG. En als men daar niet blij mee is heeft men tijd om blij te worden. En, for the record, ik ben nog kabinetsadviseur geworden na mijn burnout dus ik kan wel tegen een stootje. Alleen heb ik geleerd om nee te zeggen.
Hoewel ik het met de systeemkritiek eens ben, vind ik het – als ervaringsdeskundige- toch een en/en verhaal. Ik ervaar het wel als een ‘falen’, meer bepaald dat ik niet (meer) over de capaciteiten beschik om de ratrace aan te kunnen, terwijl anderen blijkbaar dat wel aankunnen. Ik veroorzaak ook een maatschappelijke kost (uitkering, hulpverlening) en dus ben ik aan mezelf verplicht een maatschappelijke bijdrage te leveren, wat ik ook doe. Maar die bijdrage geraakt dan weer niet voldoende gevalideerd en ik krijg ook geen formeel mandaat. Maw, er moet een tussenweg komen tussen ‘invalide’ (letterlijk: ongeldig) en arbeidsgeschikt (dus economisch rendabel). Ik kan binnen de huidige structuren geen rendabele arbeid leveren, maar wel een maatschappelijke bijdrage. Ik zou daarvoor ook erkend en gewaardeerd willen worden. Ik beschouw de verantwoordelijkheid dan ook als een en/en verhaal: een individueel aandeel en een collectief aandeel…
Vandaag de moed gehad de onbetaalde rekeningen eens op te tellen… uitstelgedrag van een week. Valt beter mee dan ik dacht: ‘maar’ 2000 Euro, met 1000 Euro ziekte-uitkering die nu al niet volstaat om nog gezond te eten, laat staan iets leuks te doen. Ik kan me die burn-out niet eens permitteren, maar ach, het is niet nieuw. Eigenlijk kan ik al 10 jaar niet meer leven, alleen overleven… Maar dan is het goed te lezen dat Chris Van Camp een gevoelige vinger op rauwe wonden weet te leggen
Amen! Dank je voor deze woorden!
Klopt dat elke ‘crisis’ je de kans geeft om te groeien. Mooi dat je de Theory of Positive Disintegration van Dabrowski aanhaalt in deze context.
Ik ben klinisch psycholoog en ik deed onderzoek aan de VUB (2002-2008) ivm de theorie van Dabrowski. Ik bracht hiermee als eerste in Vlaanderen deze theorie in de aandacht.
U schrijft dat de ‘psychologie’ Dabrowski’s concept ‘Developmental potential’ verengt tot hoogbegaafdheid en dat klopt niet.
Het is wel zo dat hoe groter het ‘groeipotentieel’ is, hoe groter de hoogbegaafdheid of omgekeerd. Het groeipotentieel wordt namelijk bepaald door 3 factoren: intelligentie, hoogsensitiviteit in de vorm van 5 ‘overexcitabilities’ en de drive om te zoeken en te groeien als mens.
Het groeipotentieel maakt het verschil tussen hoogintelligentie en hoogbegaafdheid. Voor beiden ligt de grens qua IQ op 130-132 en niet op 135 zoals u aangeeft.
Alice Braham
Kennis-en begeleidingscentrum
Hoogbegaafdheid, Hoogsensitiviteit, Hechting
Schitterende insteek!
Mooie woorden gezegd, balsem op de ziel van wie een burn-out ervaart.
De holistische geneeskunde ziet elke ‘ziekte’ als een poging van het lichaam om te genezen of zich aan te passen aan een situatie. Het is een manier van overleven. En inderdaad, een serieuze ‘ziekte’ kan het begin zijn van een groeiproces. Klassieke geneeskunde ziet de symptomen als iets abnormaals dat moet bestreden, onderdrukt of weggesneden worden.
Zeer interessant! Zo’n discours is een medicijn tegen het idee van persoonlijk falen als men niet slaagt in het happiness spel. Daarom belangrijk dat je dit artikel niet moet lezen alsof de burn-out zelf een ‘persoonlijk falen’ is: het is de consequentie van de angst voor – want afkeuring voor – wat wordt gedacht dat persoonlijk falen is. Zoals hier goed wordt uitgelegd, kan dat wat in de maatschappij als falen wordt gezien, juist een noodzakelijke stap voor groei zijn. Ik vind de symboliek van de fenix hoopgevend. Maar: hoe kunnen we de diagnose van de systemische ziekte van het neoliberalisme dat welig tiert stellen en daarin serieus genomen worden? Genezing kan alleen door juist inzicht en gezamenlijke steun en actie. De happy-industrie verdient te goed aan wat ik zou noemen ‘nutteloosheids-bashen’: je bent egoistisch als je niets doet (of consumeert). Om daar ver vanaf te blijven offert het individu zich op voor de ander – het gezin, de werkgever, de klant, de economie…
Ik vind het niet persé slecht om burnout als beroepsziekte te benoemen. Niet om ze als ziekte benoemd te zien maar eerder als groot risico binnen bepaalde beroepsgroepen. Zoals de arbeiders een fonds voor beroepsziekten hebben, waardoor er ook aan preventie gedaan kan worden en er bij herintrede aangepast werk aangeboden wordt. De individuele verantwoordelijkheid wordt dan minder groot omdat het een inherent risico van een beroep is. Een burn-out wordt nog te veel en onterecht als een individueel falen ervaren. Het aantal mensen dat geen tijdige ondersteuning vindt of kan betalen is ook een behoorlijk grote groep.
Volg al een poosje een jonge vrouw uit Amsterdam die een duur betaalde baan in de advocatuur heeft opgegeven vanwege een burnout…. en nu na een jaar van intens zelfonderzoek, een bedrijfje heeft opgestart: ” I love my burn-out”.
Wie weet is het mogelijk om krachten te bundelen?
Kijk eens op http://www.fromjanawithlove.nl ?
?
Hoogsensitieve mensen – die extra gevoelig zijn voor burnout – noemen ze ook wel de kanariepietjes in de mijnen. Dat deze mensen, met een sensitiever brein, eerder en nu zo massaal omvallen, kun je zien als een teken dat er iets flink mis is in de maatschappij. De alarmbellen gaan af! Waar is de ruimte voor de diepere verwerking, de reflectie, de overpeinzingen, de nuance en het genieten van al het moois?
Al op heel jonge leeftijd met een burn-out te maken gehad. Ik was begin twintig. De vooroordelen vliegen je om de oren, maar het is voor mij een kantelpunt geweest. Ik moest leren kiezen voor mezelf. Het blijft nog steeds vechten voor mezelf in de huidige maatschappij. Maar het doet goed dat er ook dit soort artikels zijn. Een burn-out is een signaal van je lichaam dat je niet het leven leeft dat goed is voor jou, dat je niet jouw talenten inzet op de goede manier. Het is zeker geen ziekte, maar een alarmbel om weer dichter tot jezelf te komen en je eigen pad te gaan bewandelen.
Natuurlijk is burn-out een signaal aan de muur. Je stapt echter maar niet zo uit de ratrace zonder gestraft te worden. Preventieplannen, ik heb ze al zo dikwijls zien passeren in mijn hoedanigheid van HR-medewerker ( jawel, Human RESSOURCES = grondstof ) of beter personeelsmedewerker. Die worden opgesteld, gepubliceerd in het arbeidsreglement en daar stopt het dan. Assesments, evalutaties, competentiebeleid…breek mijn mond niet open en onze High Potentials ( nog zo een woord à gaat er maar in mee onder het mom dat het goed is voor de werknemers. Het spijt me te moeten melden dat er veel wordt over geschreven en gesproken maar weinig wordt aan gedaan.
burn-out zie ik als een gezonde reactie van een mens op een ongezonde situatie. Je zou daarom beter het etiket ‘ beroepsziekte’ kunnen veranderen naar ‘ bedrijfsziekte’. Mensen die in ziekte-statuut terechtkomen hoeven zich niet schuldig te voelen: zij moeten werken aan hun talenten, wat hun goesting geeft. In de eerste plaats moeten de verantwoordelijken in het bedrijf zich de vraag stellen: wat maakt dat werknemers in ons bedrijf opgebrand raken? Wat zijn slecht werkende structuren of communicatiepatronen? Wat wil dit symptoom zeggen over ons bedrijf? Hoe kan ik hierin mijn verantwoordelijkheid nemen en hoe kan ik van deze crisis een opportuniteit maken om ons bedrijf door te lichten en verbeteringen aan te brengen, zodat ziekmakende toestanden kunnen verminderen of stoppen? Zo zou er naast een absentiecontroleur ook best een bedrijfs/systeem/controleur komen, die nagaat: ‘wat leren beide partijen uit dit ‘personeelsinfarct’? wat gebeurt ermee?’
Natuurlijk is burn-out niet zo maar een beroepsziekte, een falen van een fragiel lichaam. We smijten er wat ziekte-uitkering tegenover en daarmee heeft Miss Maggy het probleem weerom geklasseerd en in nevel en rook opgelost. Veel meer dan we willen geweten hebben heeft burn-out met maatschappelijke en culturele aberraties te maken. Met wat ik ‘overleven in overdriving times’ genoemd heb. Anders valt de hausse ervan niet te verklaren.
Om daar cryptisch iets over te zeggen:
Allemaal zijn we een beetje instrumenSen geworden: gedegradeerd tot uitvoerders van plannen die hoog boven onze hoofden bedisseld worden, zodat we niet meer in onze kracht, ons ambacht, onze geraaktheid, onze bezieling, onze intrinsieke motivatie, onze goesting kunnen komen.
En allemaal wordt ons het rationeel-economisch paradigma van ‘snel en efficiënt’ ingepeperd en opgedrongen, terwijl succes in de menselijke materie vooral een kwestie is van ‘traag en effectief’.
En dat wringt een normale mens dus al eens…
We zijn allen ook zo ver verwijderd van de natuur, en van ons eigen natuurlijk ritme. Het resoneert niet meer met wie we zijn als mens. We worden van jongs af aan geforceerd om zo snel mogelijk deze consumptiemaatschappij te dienen, tot in het absurde! De media is het grote voorbeeld geworden voor vele jonge mensen , we moeten allen knap en succesvol zijn, dus zo snel mogelijk veel geld verdienen om een luxeleven te kunnen permitteren, of tenminste doen uitstralen, want het opgeblazen imago veel is belangrijker geworden dan ooit.
Ik doe er niet meer aan mee, en ben blij dat meer en meer mensen STOP zeggen tegen deze evolutie.
Blij dat er eindelijk een positief licht op wordt geplaatst! Ik heb een burn out idd als een verrijking ervaren en geef anderen de raad om hem eerst te laten zijn, toe te laten, plaats te geven en te erkennen. Pas dan kan je er mee aan de slag gaan. Ik ben toen een start To run aangegaan. Met succes.
Ik noem het geen burn-out meer, maar mijn barometer. Zoals je artikel zegt: een upgrade van je immuunsysteem.
Ik heb de indruk dat het voor mannen moeilijker is. De omgeving aanvaardt dit veel minder van een man dan een vrouw. Mijn batterij is plat. Je zit met een enorm schuldgevoel tgo je omgeving die wel gaat werken. Het haalt je energie nog meer naar beneden.
Ik vind het een mooie uitspraak: spontaan opbranden om beter om beter uit je as te verrijzen.
Ik ben nog aan het branden en hoop dat tijd raad brengt en geeft…
Maken we onszelf niet te vaak wijs dat we mee moeten in de ratrace? Moeten we niet vaker ‘neen’ zeggen, op het werk, in onze relatie/gezin, tegen vrienden én tegen onze eigen drang om met alles mee te zijn (informatie maatschappij, sociale media, …)?
Ik heb 5 jaar geleden ook een burnout gehad, die inderdaad als opportuniteit bekeken en heel wat in mijn leven veranderd. Met hulp van een psycholoog, de huisdokter, de medische dienst van mijn werk, vrienden. Vooral die eerste stap was ingrijpend, ik loste mijn eigen problemen op. Tot de muur veel te hoog werd en dan moet je dat aanvaarden en je open stellen voor externe hulp. In de maatschappij en het bedrijfsleven van vandaag is die stap gelukkig kleiner en meer aanvaard. Ook nu nog ga ik af en toe langs bij die psychologe, en gelukkig, op tijd.
Dus burn-out als remedie: ja, absoluut!
Chris, schoon artikel. Merci. x
Zeer herkenbaar.
Knap werk. Anderhalf jaar na de desintegratie zeer herkenbaar. Ik had wel een dokter die direct wandelen en een psycholoog als remedie voorzag.
Caro daarom schrijf ik ook al meteen…
“Die erkenning is een goede zaak omdat het bedrijven verplicht aan preventie te doen. Ze moeten actief opsporen welke systemen en euvels binnen hun bedrijf de kans op burn-out vergroten. Maar dat burn-out hierdoor gewoonweg ‘een ziekte’ wordt, is een kortzichtige gemakkelijkheidsoplossing.”
Ik denk dat we het roerend eens zijn
Aan die fuck you tegen de rate race gaat een gans proces vooraf!
Onder die noemer rate race zitten andere elementen verscholen waar mensen eerst tegen opbotsen!
Systemen , structuren die steeds verder en verder afstaan van de basis. Geen voeling meer hebben met wat er daar gebeurd, leeft en welke impact dit heeft op zowel het menselijk als professioneel functioneren van iemand!
De grote uitdaging is die structuren de mensen die daar deel van uitmaken terug met elkaar te verbinden! Dit is een werk waar we allen samen moeten doen! Naast het persoonlijk proces dat mensen met burn- out ook moeten mogen gaan!
Het is geen of of maar een en en verhaal !
Zeker lezen
Evi Hanssen: ‘Palliatieve zorgverleners zijn de vroedvrouwen van de dood’
‘AI biedt enorme kansen voor sociaal werk’
Monsterbrouwsel Fentanyl: ‘Ik wil het niet zien, maar kan niet stoppen met kijken’
Functionele cookies Altijd actief
Voorkeuren
Statistische cookies
Socialemediacookies