Seksualiteit in het woonzorgcentrum

Sexy senioren

Seksualiteit bij ouderen is mogelijk één van de laatste seksuele taboes. We associëren seks nog steeds met jonge en strakke lichamen. Bij seks op oudere leeftijd kunnen we ons nauwelijks iets voorstellen. Onderzoek toont aan dat mensen tot op hoge leeftijd seksueel actief blijven. Zo blijken 65-plussers gemiddeld een keer per twee weken seks te hebben.Elaut, E., Caen, M., Dewaele, A., Van Houdenhove, E. (2013), ‘Seksuele gezondheid in Vlaanderen’, In: Buysse, A. e.a. (red.), Sexpert. Seksuele gezondheid in Vlaanderen, Gent, Academia Press, 41-118.

‘Mensen blijven tot op hoge leeftijd seksueel actief.’

Het stereotype denken over seksualiteit op oudere leeftijd blijft bestaan. Het heeft ook een impact op de attitudes die hulpverleners en omgeving hebben ten opzichte van seksualiteit bij ouderen. Ouderen gaan deze stereotype denkwijzen ook internaliseren. Hierdoor gaat men ervan uit dat intimiteit en seksualiteit niet hoort, ook al voelt men de behoefte nog. Of men schaamt zich voor de seksuele behoeften die men heeft en durft dit niet aan te kaarten met verzorgenden of de omgeving.

Een betere opleiding van hulpverleners rond omgaan met seksualiteit en een grotere openheid voor de manier waarop het thema in beeld wordt gebracht, kunnen veel problemen en misverstanden voorkomen.Swinnen, A. (2011), Seks van ouderen. Een multidisciplinaire benadering. Amsterdam, University Press; Messelis, E. (2009), Mannen willen seks, vrouwen willen intimiteit. Wat 50-plussers er in de werkelijkheid zelf over denken, Mechelen, Standaard Uitgeverij.

Niet evident

Seksualiteit hoort bij het leven. Het heeft dan ook een plaats in het woonzorgcentrum. De dagelijkse realiteit is echter heel anders. Seks bij ouderen is zo goed als onbespreekbaar. Medewerkers van een woonzorgcentrum worden er geregeld mee geconfronteerd. Een oudere man die een erectie krijgt tijdens het verzorgen. Een koppel op de afdeling dat op dezelfde kamer wil slapen. Een vrouw met dementie die zich in het openbaar ontkleedt.

Hulpverleners hebben nood aan handvaten om met seksualiteit en intimiteit bij oudere bewoners of patiënten om te gaan. In Groot-Brittannië bestaan er richtlijnen die verpleegkundigen en verzorgenden daarbij helpen. Er wordt een evenwicht gezocht tussen het recht op privacy van individuen en controle met het oog op zorg en observatie. Relaties en seksualiteit moeten er als onderdeel van het zorgproces beschouwd worden.Heath, H. (2011), Older people in care homes: sex, sexuality and intimate relationships. An RCN discussion and guidance document for the nursing workforce, London, Royal Collage of Nursing.

In Vlaanderen ontbreken zo’n richtlijnen. Rond omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag in de ouderenzorg zijn er wel richtlijnen beschikbaar.Van Houdenhove E., Messelis, E. en Van Velthoven, J. (2016), Seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorg, Brussel, Politeia. Dezelfde auteurs werken aan een publicatie met richtlijnen rond omgaan met seksualiteit en intimiteit bij bewoners. Deze publicatie wordt verwacht in het najaar van 2016.

Onderzoek

Samen met consultancy bureau JVV Q in Zorg verrichtten docenten van de opleiding psychosociale gerontologie van hogeschool Odisee in 2015 bij medewerkers van Vlaamse woonzorgcentra een onderzoek rond de thema’s seksualiteit en intimiteit. Ze wilden in kaart brengen hoe deze medewerkers omgaan met seksualiteit en intimiteit bij ouderen.

‘Seks bij ouderen is zo goed als onbespreekbaar.’

Is er een beleid in het eigen woonzorgcentrum rond seksualiteit en intimiteit bij bewoners? Krijgt men ondersteuning? Heeft men behoefte aan vorming rond deze thema’s?

Er werden 766 Vlaamse woonzorgcentra gecontacteerd met het verzoek een vragenlijst te verspreiden bij hun medewerkers. In totaal vulden 393 medewerkers de vragenlijst in rond attitudes tegenover en manier van omgaan met seksualiteit en intimiteit van bewoners. Het ging om heel uiteenlopende functies, zoals zorgkundige, verpleegkundige, kinesist, ergotherapeut of administratief medewerker. De meerderheid van de respondenten was vrouw (82%), ouder dan 40 jaar (54%) en in het bezit van minimaal een diploma hoger (beroeps)onderwijs (78%).

Praten over seks

De meerderheid van de deelnemers (84,8%) erkent dat ouderen seksuele en intieme noden hebben. 77,6% staat positief tegenover het feit dat ouderen in hun woonzorgcentrum seksueel actief zijn. En 87,5% is akkoord met de stelling: “Seksualiteit en intimiteit horen bij het leven, dus ook in een woonzorgcentrum.” Een kleine 70% van de deelnemers wordt in hun werkcontext geconfronteerd met seksualiteit van bewoners. Ongeveer één op vier weet vaak niet wat te doen in een dergelijke situatie.

‘Eén op drie voelt zich onwennig.’

Praten over seksualiteit blijkt niet eenvoudig voor medewerkers van woonzorgcentra. Iets minder dan één op drie geeft aan zich hierbij onwennig te voelen. Toch vindt de helft van de deelnemers dat het begeleiden van ouderen met seksuele noden een deel van hun taak is. 65% vindt dat ouderen vragen rond intimiteit en seksualiteit met hen kunnen bespreken.

Onvoldoende ruimte

Daartegenover staat dat slechts 40% van de deelnemers aangeeft dat ze binnen hun woonzorgcentrum voldoende ruimte hebben om met ouderen te praten over hun seksuele noden en behoeften. Jongere medewerkers geven minder vaak aan dat ze hiervoor voldoende ruimte hebben dan oudere medewerkers. Bij medewerkers tussen 18 en 29 jaar gaat het om 24,5%, bij medewerkers ouder dan 50 jaar gaat het om 49%.

De meerderheid van de medewerkers geeft aan dat de thema’s seks en intimiteit bij ouderen wel bespreekbaar zijn met collega’s. Toch stelt meer dan 40% dat er onder collega’s vaak lacherig gedaan wordt over deze thematiek.

Weinig aandacht

De helft van de bevraagde medewerkers gaat akkoord met de stelling dat het woonzorgcentrum waar ze werken te weinig aandacht besteedt aan seksualiteit en intimiteit van ouderen. Ongeveer 60% is van oordeel dat deze thema’s meer aandacht moeten krijgen in hun woonzorgcentrum.

‘Seksueel gedrag van bewoners wordt afgeremd.’

Opvallend is dat ongeveer één op drie rapporteert dat er in hun woonzorgcentrum soms maatregelen worden genomen om seksueel gedrag van bewoners af te remmen. Wat deze maatregelen precies inhouden en bij welke doelgroep deze worden toegepast, kon niet worden afgeleid uit het onderzoek. Dit verdient verdere uitdieping in toekomstig kwalitatief onderzoek.

Geen duidelijke afspraken

Vaak ontbreekt in de woonzorgcentra een duidelijk beleid rond seksualiteit en intimiteit. Slechts één op vier geeft aan dat er duidelijke mondelinge afspraken zijn rond omgaan met verschillende situaties van seksualiteit. Duidelijke schriftelijke afspraken werd door amper 12% van de deelnemers gerapporteerd.

Ongeveer de helft van de deelnemers gaf toe een duidelijk seks- en intimiteitsbeleid in hun woonzorgcentrum te missen. Zo’n 60% vindt dat bewoners beroep moeten kunnen doen op een sekswerker wanneer ze dit wensen. Slechts één op vier geeft aan dat deze mogelijkheid in hun woonzorgcentrum ook effectief bestaat.

60% van de medewerkers zegt dat bewoners in hun woonzorgcentrum te weinig fysieke privacy hebben. In slechts 29% van de situaties hebben bewoners de mogelijkheid om een ‘niet storen’ bordje aan hun kamer te hangen of om zich terug te trekken in een aparte relaxatie- of snoezelruimte, wanneer ze dat zouden wensen.

Nood aan vorming

Meer dan de helft van de deelnemers (60,7%) voelt zich competent genoeg om met seksueel gedrag van oudere bewoners om te gaan. Toch blijkt er een grote nood te zijn aan vorming. Minder dan één op drie gaf aan dat de thema’s seksualiteit en intimiteit bij ouderen in hun opleiding aan bod kwamen. Bij de jongste leeftijdsgroep (18-29 jaar) is dit vaker het geval. Dit lijkt erop te wijzen dat opleidingsinstellingen zich meer bewust worden van de noodzaak om deze thema’s te behandelen tijdens de lessen.

‘Medewerkers willen graag weten hoe te reageren.’

De meerderheid van de deelnemers (70,7%) zou graag meer kennis hebben over seksualiteit bij ouderen. Ze willen weten hoe te reageren bij de confrontatie met een vrijend koppel of een masturberende bewoner.

Deze nood wordt nog te weinig erkend door woonzorgcentra. Slechts 12% van de deelnemers gaf aan dat er in hun woonzorgcentrum geregeld vormingen gegeven worden over omgaan met seksualiteit en intimiteit bij bewoners.

Beleid gevraagd

Dit onderzoek toont duidelijk aan dat medewerkers van woonzorgcentra over het algemeen positief staan tegenover seksualiteitsbeleving van bewoners. In de praktijk moet er nog veel gebeuren om deze beleving te optimaliseren.

‘We willen het taboe doorbreken.’

Woonzorgcentra moeten een duidelijk en positief beleid formuleren met betrekking tot seksualiteit en intimiteit van bewoners en meer inzetten op vorming en training van hun personeelsleden om met deze thematieken bewust om te gaan.

We pleiten ook voor meer kwalitatief onderzoek. Zo krijgen we een duidelijker beeld van de manier waarop medewerkers van woonzorgcentra in de praktijk omgaan met seksualiteit van bewoners. Seksualiteitsbeleving van ouderen is één van de laatste seksuele taboes, die we graag doorbroken willen zien.