Manifest voor moedige mensen

Naar de integratie van gemeente en OCMW

Sinds de Vlaamse regering op 16 januari 2015 de conceptnota van minister Homans over de integratie van het OCMW in de gemeente goedkeurde, gonst het in kringen van de lokale besturen van de drukte rond dit thema. Een conceptnota is nog geen regelgeving, dus waar blijft het wettelijk kader, vragen velen zich af.

‘Een conceptnota is nog geen regelgeving.’

Meer dan een jaar na de bewuste conceptnota woedt nog steeds de juridische discussie of de Vlaamse regering wel bevoegd is om deze integratie door te voeren. Volgens sommigen is dit een federale bevoegdheid. Zolang dat pleit niet beslecht is, kan de Vlaamse regering niet zo gek veel doen.

Andere besturen wachten niet op een wettelijk kader en beginnen er zelf aan. In heel wat gemeenten werkt men volop aan meer concrete samenwerking tussen gemeente en OCMW. Dat gaat van gemeenschappelijke ondersteuningsdiensten, een gemeenschappelijk management, huisvesting in één gebouw, unieke loketten, tot en met de uitbouw van een gemeenschappelijk organogram en de profilering als één organisatie. Het juridische sluitstuk zal wel volgen, redeneert men.

Consultatieronde

De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) heeft als koepel van de Vlaamse lokale besturen vrijwel onmiddellijk het initiatief genomen om over de verhouding gemeente-OCMW bij zijn leden een consultatieronde te houden. Bijna 1.200 mandatarissen en personeelsleden van gemeente en OCMW maakten van deze kans gebruik.

Uit deze bevraging blijkt een duidelijke drievoudige boodschap. Vooreerst bevat de conceptnota van de Vlaamse regering te veel een louter bestuurlijk concept en te weinig een inhoudelijk concept over lokaal sociaal beleid. Men vindt de inhoud (een goed lokaal sociaal beleid) belangrijker dan de bestuursvorm waarbinnen dit beleid vorm moet krijgen.

Ten tweede stellen ze zeer uitdrukkelijk het belang van de (kwetsbare) burger voorop als richtsnoer voor een sterk lokaal sociaal beleid. Ten derde is er een breed draagvlak bij de lokale besturen voor een meer geïntegreerd lokaal sociaal beleid met een sterkere gemeenteraad die de strategische keuzes maakt voor alle beleidsdomeinen.

Trefdag Sociaal

Deze bevraging was voor de VVSG het signaal om een initiatief te nemen rond een meer geïntegreerd lokaal sociaal beleid. De #TrefdagSociaal (Antwerpen, 26 april 2016) is een wake-upcall aan gemeenten en OCMW’s om een sterk sociaal beleid te voeren.

Zo’n 1.000 deelnemers uit alle geledingen van het lokaal bestuur tekenen present: politieke mandatarissen van OCMW en gemeente, leidinggevenden en medewerkers van OCMW, gemeente, politiezones, OCMW-verenigingen en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (sociale diensten, diensten kinderopvang, woonzorg, thuiszorg, werkgelegenheid, cultuur en vrije tijd, integratie, sociale economie, burgerzaken, veiligheid, ruimtelijke ordening…).

‘De inhoudelijke boodschap staat in dit manifest.’

De inhoudelijke boodschap van deze trefdag staat in een ‘Manifest voor moedige mensen’. Een manifest, een statement vanuit de VVSG, dat de discussie wil aanzwengelen. Met duidelijke keuzes die het debat stofferen. Voor moedige mensen, omdat pleiten voor een sterk lokaal sociaal beleid ook soms tegen de stroom oproeien is.De Integrale tekst van het ‘Manifest voor moedige mensen’ is te verkrijgen bij Uitgeverij Politeia.

Versterken, verbinden, voortstuwen

De vele uitdagingen van vandaag vragen om een sociaal beleid dat mensen versterkt door ze te steunen vanuit hun mogelijkheden. Een sociaal beleid dat verbindt door partners bijeen te brengen en samen te werken. Een beleid dat voortstuwt door de lokale dynamiek te stimuleren en dat gedragen is door moedige beleidsmakers die, samen met burgers, ervoor zorgen dat iedereen mee is.

De wereld verandert snel. Dit tijdsgewricht, met de globalisering en de schier eindeloze technologische mogelijkheden, biedt veel kansen. We leven alsmaar langer en we hebben het in dit lange leven nog nooit zo goed gehad als nu. We zijn gezonder en beter opgeleid dan alle generaties voor ons.

‘De wereld verandert snel.’

Ook andere statistieken gaan in stijgende lijn. Armoede neemt toe. Werk is er niet voor iedereen ook al trekt de arbeidsmarkt weer aan. Steeds meer mensen kunnen hun schulden niet aflossen. Er zijn te weinig degelijke en betaalbare woningen, te weinig plaatsen in scholen en kinderopvang. De wachtlijsten in de zorg groeien snel aan.

Veel mensen zoals alleenstaanden, ouderen met een klein pensioen of mensen met een migratieachtergrond wankelen op de rand van de bestaansonzekerheid.

Oude zekerheden op losse schroeven

Oude zekerheden staan op losse schroeven. Mensen trekken zich terug, het onbegrip voor en het ongeduld met de meest kwetsbare medemensen groeit. We zien dat het maatschappelijke draagvlak om armoede en sociale uitsluiting op een structurele manier aan te pakken onder druk staat, dreigt af te brokkelen. Ook al is er een tegenbeweging die aan kracht wint.

Lokale besturen zoeken antwoorden op deze complexe uitdagingen op een moment dat het debat over wat de overheid zelf kan en moet doen, volop woedt.

De financiële situatie van de lokale besturen is dikwijls niet rooskleurig en we staan dus voor een dilemma: de knip moet op de beurs, maar als we niet investeren in alle inwoners dreigt onze samenleving te splijten.

‘Wij kiezen voor een beleid dat iedereen meetrekt.’

Wij kiezen voluit voor een beleid dat iedereen meetrekt. We kiezen voluit voor een sterk sociaal beleid. En we hebben bondgenoten. Veel burgers, organisaties en bedrijven zijn solidair. Ze zamelen creatief geld in voor de Warmste Week of bezoeken geïsoleerde ouderen, leren vluchtelingen Nederlands, houden de bibliotheek of de sportclub mee draaiende, helpen kinderen veilig tot aan de schoolpoort.

Op deze humuslaag van solidariteit kunnen we een sterk sociaal beleid laten wortel schieten dat iedereen aan boord hijst en houdt. Lokaal beleid is voor ons altijd sociaal beleid.

Op de eerste rij

Lokale besturen zien wat borrelt in de samenleving. Lokaal komt alles samen, de moeilijkheden en de mogelijkheden. Een gemeente is de plek waar mensen leven, liefhebben, werken, sporten, zich amuseren, hun kinderen naar school sturen. De plek waar ze zich, alleen of in organisaties, inzetten. De plek waar mensen willen investeren, in zichzelf en in anderen.

Lokale besturen staan daar op de eerste rij. We kennen de wijken en buurten als onze broekzak. Omdat wij onze burgers dicht op de huid zitten, kunnen we meer doen dan pleisters op wonden plakken en brandjes blussen. We kunnen problemen voorkomen en dynamiek ondersteunen.

‘We kennen de wijken en buurten als onze broekzak.’

Zowat alle dienstverleners die vroeger tot in het kleinste dorp een kantoor hadden, sturen mensen nu naar virtuele loketten met assistenten van bits en bytes. Lokale besturen zijn wél nog fysiek nabij, aanwezig en aanspreekbaar, soms tot bij de mensen thuis, en dit in elk van de 308 Vlaamse gemeenten.

Wij verbinden alle domeinen die een mensenleven raken. We hebben een brede dienstverlening. Die is niet alleen individueel, maar ook collectief. Dat gaat van financiële steun, schoonmaakhulp en thuiszorg, over budgetbeheer, kinderopvang tot de begeleiding van vluchtelingen, beheer van woonzorgcentra of het creëren van een breed en toegankelijk vrijetijdsaanbod en de zorgvuldige inrichting van de publieke ruimte.

Als de burger met een vraag, een probleem of een frustratie zit, is het lokale bestuur de eerste overheid waar hij aanklopt. Wij zijn het bestuur van de eerste lijn. Ook al zijn we niet voor alles en altijd bevoegd, dan zijn we nog het best geplaatst om (te helpen) oplossingen en antwoorden aan te reiken.

Sociale grondrechten

Iedereen heeft recht op een menswaardig bestaan. Zo staat het in de Grondwet en in de OCMW-wet van 1976. Wij willen daar garant voor staan.

‘Grondrechten zijn de richtsnoeren van lokaal sociaal beleid.’

De sociale grondrechten zijn de richtsnoeren van ons sociaal beleid: recht op arbeid en sociale zekerheid, recht op bescherming van de gezondheid en op sociale, medische en juridische bijstand, recht op degelijke huisvesting en op een gezond leefmilieu, recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing en op onderwijs.

Wij geloven dat een sterk sociaal beleid armoede helpt uit te roeien en gelijke kansen garandeert voor iedereen, zonder te discrimineren of uit te sluiten. Wij combineren daarbij een breed aanbod dat beschikbaar en toegankelijk is voor alle inwoners om het draagvlak voor sociaal beleid zo stevig mogelijk te maken, met extra ondersteuning voor mensen die niet uit eigen kracht aansluiten bij de samenleving.

Het sociaal beleid van het lokale bestuur is het sluitstuk van de sociale zekerheid, het laatste vangnet voor mensen die, door welke omstandigheid ook, toch uit de boot van de sociale voorzieningen vallen. Maar we doen zoveel meer dan mensen die het financieel moeilijk hebben geld in de handen duwen.

Een sterk sociaal beleid draait om maatschappelijke integratie en trekt voluit de kaart van de emancipatie: iedereen mee.

Sociale cohesie

We voelen als lokale besturen de temperatuur van de samenleving. We zien de toenemende polarisering tussen arm en rijk, wit en gekleurd, laag- en hoogopgeleiden. Te veel mensen leven naast elkaar, in de cocon van de eigen groep en het eigen gelijk.

‘Te veel mensen leven naast elkaar.’

Sociale cohesie draait om verbondenheid met een groter geheel. Maar dat gaat niet vanzelf. Om je verbonden te kunnen voelen, moet je eerst en vooral kunnen en mogen meedoen en voor vol worden aanzien op school, in de jeugdbeweging, op de sportclub, het werk en in de buurt.

Wij waken er als lokale besturen over dat niemand wordt uitgesloten. We bevorderen de sociale cohesie door leefbare, (verkeers)veilige en propere buurten te stimuleren met een gezonde sociale mix, met voorzieningen die mensen naar wijken trekken en houden.

We creëren gastvrije gemeenten waar mensen elkaar spontaan vinden en creëren de voorwaarden voor een vrijetijdsaanbod en een verenigingsleven. Wij geven iedereen het gevoel dat ze welkom zijn.

Wij erkennen en respecteren verschillen, maar we vermijden dat verschillen onbegrip aanwakkeren. We overbruggen ze net door het onderlinge vertrouwen en de solidariteit te voeden en er zo voor te zorgen dat mensen zich samen verbinden met de plek waar ze leven.

Sterk sociaal beleid is toegankelijk

Wij bieden diensten aan die bereikbaar, beschikbaar, betrouwbaar, betaalbaar, bekend en bruikbaar zijn. Wij zitten niet met gekruiste armen te wachten tot mensen naar onze loketten stappen.

We zoeken toegangspoorten om mensen tot onze dienst- en hulpverlening en onze activiteiten te brengen. We organiseren ze daar waar mensen wonen en elkaar ontmoeten, met buurtantennes, mobiele loketten of een dienstencentrum of met een cultuuraanbod in de publieke ruimte.

‘Wij slopen drempels.’

Wij maken het aanbod in en rond de gemeente duidelijk en overzichtelijk en informeren er proactief over. Wij zoeken met en voor onze inwoners uit welke hun rechten zijn en hoe ze die kunnen laten gelden, wat ze echt nodig hebben en welk antwoord we daar samen op kunnen vinden.

Wij slopen de drempels die de toegang tot het leven in onze gemeente en in het algemeen remmen: de schaamte die mensen doet aarzelen om op onze hulpverlening een beroep te doen, de financiële remmen die hen weghouden van jeugd-, sport- en cultuuractiviteiten, de gebrekkige mobiliteit die hen aan huis kluistert, het tekort aan kinderopvang dat hen van de arbeidsmarkt houdt.

We wachten niet af tot mensen zelf aangeven dat ze het alleen niet meer redden, maar we zoeken ze zelf op wanneer we vermoeden dat ze een steuntje nodig hebben. We kloppen aan bij mensen die na de dood van hun partner zorg nodig hebben, we werken samen met scholen rond onbetaalde facturen om kinderarmoede in beeld te krijgen.

Participatief

De burger heeft niet op ons gewacht. Op veel plaatsen bloeien nieuwe ideeën die het leven in buurten verbeteren. Mensen slaan aan het consudelen en samenhuizen of stampen alternatieve zorgmodellen uit de grond.

‘De burger heeft niet op ons gewacht.’

Ze treden zo in de voetsporen van verenigingen en hun vrijwilligers die al decennialang de hand aan de ploeg slaan. Al deze nieuwe en ‘oude’ vrijwilligers schuwen waarden als duurzaamheid, solidariteit en gemeenschapszin niet.

Dat zijn ook onze waarden. Wij moedigen hen dus aan om zich te organiseren en zelf met alternatieven te komen. We zetten onze schouders mee onder deze initiatieven zonder er de zeggenschap over te claimen, omdat we uitgaan van de kracht van onze inwoners, omdat zij ook eigenaar zijn van de publieke zaak.

We waken er wel over dat iedereen betrokken wordt, ook die mensen die moeilijk te bereiken zijn. We durven ons beleid in vraag stellen en peilen naar de behoeften en ervaringen van inwoners. We investeren in overleg dat werkt en zien kritiek als een kans om het beleid steeds te verbeteren.

Verbindend

We hoeven niet elke keer het warm water uit te vinden. Op lokaal vlak krioelt het van organisaties, verenigingen en bedrijven die, elk op hun manier en vanuit de eigen rol, mensen proberen mee te trekken. Een sterk sociaal beleid is voortdurend op zoek naar dergelijke partners en bondgenoten.

We hebben een zicht op al wie in de gemeente actief is, in welke domeinen en op welke manier. Omgekeerd zijn we bereikbaar en aanspreekbaar voor personen, groepen en organisaties die mensen ondersteunen en met mekaar verbinden.

‘De ideale draaischijf voor een lokaal netwerk.’

Samen kunnen we netwerken opzetten, mensen en groepen mobiliseren en verleiden, zowel binnen één domein als over de domeinen heen. We kunnen als een bootje de verschillende eilandjes verbinden en ze tot uitwisseling brengen om een samenhangend sociaal beleid te versterken.

Wij zijn voor dit fijnmazige netwerk de ideale draaischrijf. Zo helpen we te voorkomen dat er parallelle circuits ontstaan, dat te veel organisaties hetzelfde doen, terwijl elders blinde vlekken liggen. We moeten onze partners overtuigen van de meerwaarde van afstemmen en samenwerken en hen geruststellen. We willen hen niet alles uit handen nemen, we willen hen steunen voluit te kunnen gaan.

Innovatief

De samenleving verandert razendsnel. Complexe vraagstukken schreeuwen om nieuwe antwoorden die vastgeroeste denkpatronen doorbreken.

Een sterk sociaal beleid bestendigt niet gewoon wat bestaat. Wij staan open voor nieuwe behoeften en nieuwe ontwikkelingen en kijken over de gemeentegrenzen heen. We verbergen ons niet achter wetten en regels of achter andere beleidsniveaus om bij het status quo te blijven.

‘We zijn publieke sociale ondernemers.’

We geloven in eigen kunnen, in de inzet en de talenten van velen in onze gemeente. We zijn publieke sociale ondernemers die zelf sociale voorzieningen en diensten beheren. Daar waar ook private spelers actief zijn, kijken we samen naar wat we nog meer kunnen doen zonder ten onder te gaan aan bemoeizucht en regeldrift.

We knopen aan bij de historische voortrekkersrol die gemeenten en geëngageerde burgers altijd hebben gehad. Net omdat we zo dicht bij onze burgers staan, hebben we altijd snel ingespeeld op nieuwe ontwikkelingen. We moeten de moed hebben om vernieuwende ideeën van onderuit, hoe onhaalbaar ze aanvankelijk ook klinken, op te pikken, te stimuleren en, indien nuttig of nodig, er zelf mee aan de slag te gaan.

Mensen sterker maken

Een sterk sociaal beleid is ook een vluchtheuvel voor mensen die, door welke omstandigheid ook, er (tijdelijk) niet in slagen om zich op eigen kracht staande te houden.

Wij zien deze mensen niet als lijdend voorwerp. We geloven in de veerkracht van mensen, ook na forse tegenslagen. We vertrekken van hun capaciteiten en mogelijkheden en versterken ze. We vergroten hun autonomie zodat ze hun leven weer zelf in handen kunnen nemen.

‘We geloven in de veerkracht van mensen.’

Dit vergt inspanningen langs beide kanten: we geven kansen en verwachten dat mensen deze kansen grijpen. We laten niemand los.

Omdat we zo dicht bij mensen staan, weten we maar al te goed dat problemen nooit één oorzaak hebben. Een zelfstandige die zijn zaak failliet ziet gaan, een ex-gedetineerde die opnieuw zijn plek moet vinden in de samenleving, een alleenstaande moeder bij wie het water aan de lippen staat. Elk verhaal vergt een aanpak op maat, die de mens niet in één hokje duwt.

Onze medewerkers zijn specialisten en generalisten, mensen met een brede kijk die beseffen dat alles met alles verweven is en dat een oplossing er alleen komt als je naar het totale plaatje kijkt. Zij begeleiden mensen vanuit dit perspectief.

Zij zijn bruggenbouwers die weten dat ze over muurtjes heen moeten kijken om problemen aan te pakken. We benaderen mensen niet als individu maar als deel van een netwerk. We spreken niet alleen professionele hulpverleners aan, maar ook de familie, de buren, de school of de huisarts om problemen duurzaam op te lossen.

Oproep aan moedige mensen

Wij zien, als lokale besturen, elke dag de effecten van beslissingen van andere overheden. We knarsetanden omdat we niet altijd zelf de hefbomen hebben om het sociaal beleid te sturen zoals wij dat willen.

Maar wij willen de paraplu niet opentrekken en alleen vragend in de richting van Brussel kijken. We willen zelf ambitieus zijn, niet passief leunen op het initiatief van anderen, maar de grenzen aftasten van wat een lokaal bestuur kan doen.

‘We zoeken politici met daadkracht.’

We doen een beroep op politici met visie, voor wie politiek meer is dan een rist ideetjes om de waan van de dag te bezweren. We doen een beroep op beleidsmensen die weten waar ze op de lange termijn heen willen en die daarvoor doortastende keuzes maken die passen in een verhaal dat iedereen meetrekt. We willen graag samenwerken met daadkrachtige politici die niet bang zijn om een beleid door te duwen dat soms tegen de stroom oproeit.

Wij vragen dat lokale besturen de ruimte krijgen om in overleg met de vitale krachten in de lokale samenleving hun rol van regisseur en publieke sociale ondernemer te spelen.

Vlaanderen, bepaal niet voor ons wat er lokaal moet gebeuren en hoe. Schroef de regels en de betutteling terug en laat lokale besturen zelf de behoeften in hun gemeente bepalen, de taken verdelen en de afspraken over de uitvoering maken en bewaken. Maar laat ons ook niet los. Laten we vooral samenwerken. En besef dat een menswaardig inkomen een basisvoorwaarde is voor een rechtvaardig sociaal beleid. Anders blijven wij dweilen met de kraan open.

Zuurstof

Als lokale besturen pleiten we voor licht maar krachtig leiderschap, dat de deskundigheid van zijn medewerkers erkent en voedt en dat via een cultuur van samenwerken, dialoog, overleg en zelfkritiek voortdurend de kwaliteit verbetert.

Dat over de beleidsdomeinen heen werkt aan gemeenschappelijke sociale doelstellingen die alle diensten mee vormgeven. Dat medewerkers aanspoort om een positieve basishouding te hebben en steeds de mens op de eerste plaats te zetten. Dat vernieuwers niet met een kluitje in het riet stuurt maar goede ideeën zuurstof geeft.

Welke structuren het sociaal beleid dan moeten vormgeven is niet de echte inzet van deze reflectie. Wel: hoe komen we tot een sterker sociaal beleid en welke rol spelen het lokale bestuur en zijn partners daar in? Een sterk sociaal beleid heeft slechts één uitgangspunt: de concrete problemen en kansen en hoe die te kneden tot een samenleving waar iedereen zijn plek vindt.

‘Kom op voor dit sterk sociaal beleid!’

Wij vragen lokale besturen om bondgenoten te zoeken onder de vele organisaties en verenigingen, bedrijven en goedmenende individuen in hun gemeente. Om aanspreekbaar en toegankelijk te zijn voor hen. Om klantvriendelijk te zijn, maar te beseffen dat een lokaal bestuur geen winkel is, dat onze burgers niet gewoon klanten zijn, maar mensen voor wie we ook een verantwoordelijkheid dragen.

Wij roepen iedereen op om op te komen voor dit sterk sociaal beleid. Wij vragen de Vlaamse en federale overheid om de lokale besturen de ruimte en het vertrouwen te geven om dit alles te doen. Wij vragen lokale besturen om luid en duidelijk te stellen dat het aan boord hijsen en houden van alle burgers ieders verantwoordelijkheid is. Want een samenleving met minder ongelijkheid, die alle burgers omarmt, komt iedereen ten goede.