Drugs in je wijk?

Zwerfspuiten

De Puzzel is een netwerk van bewoners en buurtorganisaties dat al een aantal jaren acties ontwikkelt rond verschillende sociale problemen in de Brugse Poort.

In 2013 organiseerde de Puzzel een open buurtavond over drugs. Een veertigtal bewoners en professionelen waren van de partij. Op de agenda stonden verhalen uit de wijk, het stedelijk drugbeleid en gesprekstafels over jongeren, overlast, ondersteuning voor de omgeving, gokken, gamen en alcohol.

‘In de Brugse Poort werden veel zwerfspuiten gevonden.’

Zowel de cijfers als de verhalen logen er niet om. Uit de registratie van de Gentse opruimdiensten bleek dat in de Brugse Poort en de nabijgelegen wijk Rabot de meeste zwerfspuiten werden gevonden.

Leerkrachten vertelden dat ze met de kinderen op de pleintjes gingen spelen, maar dat ze telkens moesten controleren of er geen gebruikte spuiten lagen. Deze letterlijk bijna tastbare problematiek was voor ons buurtbewoners voldoende om aan de slag te gaan.

Interesse

Na deze buurtavond werd de werkgroep drugs boven de doopvont gehouden. Tien bewoners vormden de kern, samen met straathoekwerkers uit de wijk en een medewerker gezondheidspromotie van het lokaal wijkgezondheidscentrum. De Oost-Vlaamse spuitenruilcoördinator vervoegde zich bij de bewonersgroep.

Twee vroegere medewerkers van ‘De Eenmaking –El Wahda-Birlesim’ kwamen getuigen. Deze vereniging bood een paar jaar lang laagdrempelige hulpverlening aan gebruikers in de wijk. Ze richten zich onder andere naar de allochtone gebruiker voor wie de stap naar de drughulpverlening soms te groot was. Ze deden ook aan spuitenruil. Hun ervaring bood ons meer inzicht in druggebruik en de nood en waarde van drughulpverlening.

We vonden het als buurtbewoners onbegrijpelijk dat De Eenmaking de deuren moest sluiten nadat de subsidies wegvielen. Tegelijkertijd motiveerde het ons om tot actie over te gaan. Kunnen we geen nieuw spuitenruilproject opstarten? Het werd onze centrale vraag.

Spuitenruil

Bij spuitenruil mag de drugsgebruiker in een apotheek of bij een andere dienst zijn gebruikte spuiten inleveren in een veilige afvalcontainer. In ruil krijgt hij steriele spuiten en een nieuwe, lege container mee.

‘Spuitenruil wil de schade door druggebruik beperken.’

De bedoeling van spuitenruil is de schade door druggebruik beperken, ‘harm reduction’ in het vakjargon. Druggebruik veroorzaakt zowel individuele schade, schade voor de naaste omgeving als maatschappelijke schade. Het gaat hier bijvoorbeeld over de aanwezigheid van gebruikte spuiten op het openbaar domein. Dit kan gezondheidsrisico’s inhouden voor bewoners en opruimdiensten.

Even belangrijk is het risico voor de druggebruiker die mogelijks besmette naalden gebruikt en daarmee zijn eigen gezondheid in gevaar brengt. Het indijken van risico’s op hepatitis-C of hiv-besmetting werkt preventief voor de gebruiker en bespaart kosten voor de gezondheidszorg.

In Gent kunnen druggebruikers voor spuitenruil terecht bij de spuitenruilcoördinator Oost-Vlaanderen. Die heeft een contactpunt in het aan de stad verbonden medisch sociaal centrum (MSOC). Daarnaast kunnen ze voor spuitenruil aankloppen bij zeven Gentse apotheken. Tot voor ons initiatief was er in de Brugse Poort geen apotheek die meedeed.

Kansen

Als buurtbewoners was ons geloof in spuitenruil groot. We zagen veel kansen om in de wijk spuitenruil op poten te zetten. Een eerste idee was dat de spuitenruilcoördinator één of twee halve dagen in de Brugse Poort aanwezig zou zijn.

Al snel hadden we een ruime lijst van mogelijk locaties. We belden en mailden, maar naast een vage sympathie voor het project kwam er niets concreets uit de bus. De meeste eigenaars en organisaties vonden het concept spuitenruil niet verenigbaar met de eigen dienstverlening en wensten ons verder veel succes. Uiteindelijk hebben we deze piste verlaten.

Wijkgezondheidscentrum

Tweede idee was het wijkgezondheidscentrum. Ingeschreven patiënten kunnen er op een laagdrempelige manier terecht voor een huisarts, kinesist of verpleger. Vermits een gezondheidspromotor van het wijkgezondheidscentrum concrete ondersteuning biedt in onze werkgroep, vroegen we ons af of er geen spuitenruil kon plaatsvinden in het wijkgezondheidscentrum.

‘Waarom geen spuitenruil in het wijkgezondheidscentrum?’

Dat zou moeten gebeuren met aangepaste modaliteiten die in de lijn liggen van de dienstverlening van het wijkgezondheidscentrum. De vraag werd gesteld. Binnenkort verwachten we antwoord.

Een derde idee was de installatie van dropboxen. Dat zijn een soort veilige bussen waarin gebruikers hun spuiten kunnen achterlaten. Niet als volwaardig alternatief voor spuitenruil maar wel als aanvulling op spuitenruil bij de apotheek. In de lente werd een eerste dropbox in het park Groene Vallei geïnstalleerd. Dit park is een deel van de wijk.

Traject met buurtapotheken

Naast bovenstaande mogelijkheden hadden we nog de apothekers in de wijk. We hoopten minstens een aantal buurtapothekers te mobiliseren om aan spuitenruil te doen.

“Hoe meer kennis je opbouwt over het concept spuitenruil, hoe meer je overtuigd wordt van het nut.” Het is een uitspraak van een buurtapotheker die uiteindelijk mee stapte. Eerder was een oproep vanuit de stad en welzijnsorganisaties op fel protest van de apothekers gestoten.

‘Dat wij als bewoners aan de kar trokken, was nieuw.’

Dat wij als buurtbewoners en klanten aan de kar trokken, was nieuw. We streefden naar een traject voor en door bewoners en apothekers, waarmee we samen bijdragen aan het spuitenarm houden van het openbaar domein. Dat was ons opzet.

Ervaringsapotheek

We besloten in dialoog te gaan met de dertien apotheken uit de buurt. Als eerste stap kwam er een gesprek in kleine kring. We brachten een buurtapotheker en een ‘ervaringsapotheker’ uit de binnenstad samen. We wilden goed zicht krijgen op hoe spuitenruil verloopt, wat de drempels en weerstanden zijn en hoe we andere buurtapotheken best zouden mobiliseren.

‘De ervaringsapotheker getuigt van weinig incidenten.’

De ervaringsapotheek had een vaste groep ruilers. Hij en zijn vrouw getuigden dat zij sterk inzetten op het opvoeden van hun groep. Die opvoeding bestond uit het telkens weer duidelijk maken van regels en hen binnen de apotheek te behandelen als andere klanten. Ze eisen om veiligheidsredenen dat de container steeds dicht is. Gebruikers moeten net als iedereen in de rij wachten en de registratie wordt gebruikt als een kassamoment zodat het niet erg opvalt dat er ‘iets’ aan de hand is.

Gebruikers doorlopen een leerproces, tonen bij momenten respect en dankbaarheid en zijn doorgaans snel de apotheek uit. Indien nodig spreken de apothekers hen aan op persoonlijke hygiëne en ongepast gedrag. Het koppel getuigde van weinig incidenten. Ze waren echt positief over spuitenruil.

Stof tot nadenken

De eerste buurtapotheker luisterde aandachtig en gaf ons ook stof tot nadenken. Zij zag immers de drugtrafiek in de Brugse Poort voor haar deur. Zij kreeg gebruikers over de vloer die spuiten kwamen kopen en deed ook aan methadonverstrekking.

Bij haar ging dit wel gepaard met incidenten, zenuwachtig gedrag van cliënten, niet komen opdagen op afspraken en overlast voor andere klanten. Deze vrouw staat alleen in haar apotheek en gaf aan af en toe bang te zijn. Ze vroeg zich af waarom dit niet kan gebeuren in een beter omkaderd gegeven, zoals het wijkgezondheidscentrum.

Toch vond ze wel dat spuitenruil zinvol was en zonder zich daarvoor te engageren was ze bereid om mee na te denken.

Klant en buur

Gesterkt door de positieve avond besloten we om de andere buurtapothekers uit te nodigen. We zetten ons ‘klant en buur-zijn’ in als voornaamste troef. Zijn we immers niet allemaal begaan met kinderen die spelen op pleintjes waar er gebruikte spuiten liggen? Konden we samen niet beter een spuitenruilactie opzetten?

De nadruk op het samen dragen van dit project was onze centrale boodschap. Het persoonlijk contact zorgde ervoor dat apothekers en buurtbewoners elkaar leerden kennen. Tot op de dag van vandaag blijven we dit ook volhouden. Alle uitnodigingen en vele gesprekken gebeuren aan de toonbank.

‘Klant en buur waren onze voornaamste troeven.’

Uiteindelijk kwamen vier buurtapotheken naar een nieuwe gespreksavond. Op de agenda stond de getuigenis van de ervaringsapotheker, een toelichting door de spuitenruilcoördinator en ruimte voor hun reacties.

De aanwezige apothekers luisterden met aandacht naar het positieve verhaal van de ervaringsapotheker. Alleen stond niemand te springen om zelf aan de slag te gaan. Redenen waren onder andere de grote aanwezigheid van druggebruikers en drugtoeristen in de wijk. Dit zou een verschil kunnen zijn met wat een apotheek uit het centrum ervaart. Spuitenruil zou hier misschien wel een aanzuigeffect hebben?

Maar men wilde ook het imago van de eigen apotheek niet beschadigen. Men had schrik dat andere klanten negatief zouden reageren. En er was de angst voor agressie.

Ook al vonden de aanwezigen de toelichtingen en het debat heel interessant, we besloten de vergadering met het instellen van een bedenktijd. We werkten ook een proefproject uit. Enkel de realiteit kon ons leren wat er zou gebeuren.

Spuitenruil-PLUS

In april 2015 lanceerden we het project Spuitenruil PLUS. De PLUS staat voor de ondersteuning door de werkgroep drugs, dus door bewoners en buurtorganisaties. Zij gaan op regelmatige basis langs de apotheker om te horen of alles goed gaat. Zo ontstond er een soort buddywerking die tot op de dag van vandaag doorgaat.

‘Op 1 mei 2015 stapten twee apothekers in het proefproject.’

De PLUS betekende ook dat we hoopten dat er verschillende apothekers zouden instappen. Het ging immers om een project van bepaalde duur. De apothekers doen zes maanden aan spuitenruil zonder enige belofte voor engagement nadien. We zouden de proef samen evalueren. Op 1 mei 2015 stapten twee apothekers in dit proefproject.

Na vijf maanden proef kwamen we samen om te evalueren. Uit de verplichte registratie bleek dat er 28 contactmomenten geweest waren, waarin 900 spuiten werden verdeeld en 500 gerecupereerd. Het ging over een handvol gebruikers over de twee apotheken. Dit was heel positief. Er was geen stormloop en er waren geen noemenswaardig incidenten.

De apothekers hadden wel nog wat vragen, zoals wat als de gebruiker de container niet of leeg terugbrengt. Opnieuw werden de vragen vakkundig beantwoord door de spuitenruilcoördinator. Er werden ook feedback en tips aan elkaar gegeven. Beide apothekers beslisten om ook na het proefproject de spuitenruil verder te zetten.

Mobilisatie

Opnieuw gingen we op ronde bij alle buurtapothekers. We vertelden over de positieve evaluatie van Spuitenruil PLUS en nodigden hen uit om te komen luisteren naar hun twee collega’s. Het was ons ondertussen wel al duidelijk wie niet zou meedoen. Anderen bleven tijdens de contacten vriendelijk op de vlakte. Toch bleven we met iedereen communiceren. Uiteindelijk kwamen naar deze nieuwe avond dezelfde apothekers als de eerste keer.

‘Alle deelnemende apothekers zijn vrouwen.’

Ongeveer een maand hierna besloot nog één apotheker na lang afwegen om ook aan spuitenruil te doen. En konden we de teller met een tevreden gevoel op drie zetten. Alle deelnemende apothekers zijn vrouwen. We weten niet of dat toeval is, maar zij toonden alvast zorg voor de buurt.

Terugblik

Als buurtbewoners zijn we erin geslaagd om het vrij breed en complex probleem van druggebruik in de wijk af te bakenen tot een concrete actie. Een groep bewoners is er samen met buurtorganisaties en apothekers in geslaagd om de praktijk van spuitenruil terug in de wijk te brengen.

Dat heeft tijd gekost. We moesten de barrière van klant en buurtbewoner versus apotheker overwinnen. We moesten de apothekers en hun vragen en angsten leren kennen. De geesten hadden tijd nodig om te rijpen. We moesten het thema leren kennen maar ook proefondervindelijk aan de slag gaan. Er was investering en volharding nodig. Alle uitnodigingen, maar ook terugkoppelingen van de vergaderingen en resultaten werden door bewoners persoonlijk afgeleverd. Tussen twee klanten door was dit soms niet evident, maar het zorgde wel voor een permanente dialoog met de buurtapothekers.

‘De succesfactor was de gezamenlijke verantwoordelijkheid.’

Toch was het niet gemakkelijk om meerdere apothekers rond de tafel te krijgen. Allerlei redenen om niet mee te doen, passeerden de revue. Hier en daar was er ook kritiek op het concept. Sommigen hebben het gevoel dat ze met spuitenruil een verslaving in stand houden. Anderen willen gewoon niets met druggebruikers te maken hebben.

Dat er consensus is bij experten dat spuitenruil niet tot méér gebruik of risicogedrag leidt en positieve resultaten heeft, kon hen niet overtuigen. Hoewel de maatschappelijke en individuele baten van spuitenruil bewezen zijn, was de succesfactor van deze actie toch eerder het gezamenlijk verantwoordelijkheidsgevoel voor het spuitenarm houden van de buurt.

Er is meer nodig

We hebben als buurtgroep onze ervaring gedeeld bij de apotheken en buurtorganisaties in de Brugse Poort. Maar we hebben ons verhaal ook buiten de grenzen van de wijk verteld. Het is een stadsbreed verhaal: gebruikers wonen immers overal.

Ons traject is een voorbeeld van hoe je rond een complex thema aan de slag kan gaan met bewoners. We zijn trots dat we kunnen bewijzen dat bewoners, apothekers en buurtwerkers succes kunnen boeken.

‘Spuitenruil is maar één van de oplossingen.’

Zo was het voor ons erg belangrijk om de apothekersverenigingen Kovag en Coop te informeren over ons traject. Ook gingen we in gesprek met de Coop-apotheken. Ons traject werd neergeschreven in een brochure en verspreid bij stadsdiensten, welzijnsorganisaties, opleidingsinstellingen en bewonersgroepen…

Spuitenruil bij apothekers is natuurlijk maar één van de oplossingen voor de drugproblematiek in onze wijk. Er is nog werk aan de winkel rond preventie bij jongeren en gezinnen. En waar blijft dat nieuw laagdrempelig drughulpverleningspunt?