Buurtwerk meets gehandicaptenzorg

Vermaatschappelijking

In navolging van het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap, wil de Vlaamse regering een krachtig beleid voeren waarbij een warme en inclusieve samenleving het streefdoel vormt. Men schuift daarvoor onder meer de vermaatschappelijking van zorg naar voor.

 

‘Participatie van personen met een beperking is de drijfveer.’

Want de samenleving is een cruciale partner in het vorm en inhoud geven aan ondersteuning. Professionele en niet-professionele ondersteuningsbronnen moeten aangeboord worden. Afstemming en complementariteit vormen de richtinggevende principes van de zorgcirkels, zoals beschreven in de beleidsnota ‘Perspectief 2020. Nieuw ondersteuningsbeleid voor personen met een handicap’.

Maatschappelijke veranderingen

Zo’n zorg en ondersteuning kunnen maar groeien in een warme en inclusieve samenleving die diversiteit waardeert. Inclusie heeft immers alles te maken met verbondenheid en erbij horen.Van Hove G. (2000), Het recht van alle kinderen. Inclusief onderwijs. Het perspectief van ouders en kinderen, Leuven, Acco.

Hoewel we dagelijks getuige zijn van hartverwarmende vormen van mantelzorg, vrijwilligerswerk of burenhulp, is de eindmeet nog niet in zicht.

De samenleving ontvankelijk maken voor gezamenlijke zorg en samenleven met iedereen, vereist een samenspel van maatschappelijke veranderingen waarbij diverse stakeholders een rol spelen.

Ambassadeur

Om deze tendens te versterken, werd in januari 2014 het startschot gegeven voor het ambassadeurschap community building, een pilootproject van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap.

Zonnestraal vzw, nam dit ambassadeurschap op voor de provincie Vlaams-Brabant en Brussel.De voorbije twee jaar zette Zonnestraal actief in op het stimuleren en faciliteren van community building activiteiten. Het streven naar maximale en volwaardige participatie van personen met een beperking is daarbij de drijfveer.

Enkele voorbeelden

Laten we eerst enkele voorbeelden geven om dat begrip ‘community building’ concreet in te vullen. Hoewel wij community building inzetten binnen de gehandicaptenzorg, geven we ook voorbeelden die buiten dat terrein liggen.

Een organisatie voor personen met een beperking engageert zich om een Kialapunt te worden. Dat is een afhaalplek voor online-bestellingen. Cliënten baten met ondersteuning dit Kialapunt uit. Een eenvoudige manier die aansluit bij het dagelijkse leven. De buurt komt binnen in de organisatie.

Bewoners van een woorzorgcentrum maken samen met lokale amateurskunstenaars mooie creaties en stellen die nadien tentoon tijdens de Week van de Amateurskunsten.

De grote tuin van een organisatie in de jeugdzorg wordt opgedeeld in kleinere moestuintjes die ook ter beschikking staan van de buurt. Buurtbewoners en cliënten bewerken samen de grond en genieten nadien beiden van de oogst.

Krachtgerichte benadering

Voor het opzetten van zo’n community buildende activiteiten vertrekken we vanuit een krachtgerichte benadering. Door het benutten van mogelijkheden en talenten van personen met een beperking, kunnen ze sociaal gewaardeerde rollen opnemen in de samenleving.

Daarbij wordt hun ondersteuningsnood niet genegeerd. Het is een expliciete uitnodiging om mensen vanuit uit hun gehele persoonlijkheid te zien en te benaderen.

‘Community building gaat niet over liefdadigheid.’

Slechts door een resolute keuze voor een krachtgerichte benadering, kan er sprake zijn van volwaardige participatie. Community building gaat immers niet over liefdadigheid, maar vraagt dat mensen deelnemen en gewaardeerd worden om wie ze zijn.

Door verbindingen te leggen in de buurt, tussen mensen en organisaties, kunnen dagelijkse dingen toegankelijker gemaakt worden. We realiseren duurzame ontmoetingskansen in de lokale omgeving, waarbij mensen met een beperking effectief deel uit maken van deze sociale groepen.

Theorie en praktijk

Begrippen als ‘volwaardig burgerschap’, ‘inclusie’ en ‘kwaliteit van bestaan’ vonden al langer hun ingang in het orthopedagogische werkveld. Toch is het niet evident om in de praktijk aan de slag gaan met community building.

We zoomen in op enkele handvaten om community building een plaats te geven in de eigen werking en de lokale omgeving.

‘Community building vraagt een voortdurende kruisbestuiving.’

Community building vraagt een voortdurende kruisbestuiving tussen interesses, talenten en dromen van personen met een beperking (de cliëntbril) enerzijds en vragen en noden die leven in de buurt (de buurtbril) anderzijds. In de praktijk zien we echter dat net dit aspect vaak over het hoofd gezien wordt.

Stille dood

Hoewel community building initiatieven aanvankelijk succesvol zijn, dreigen ze na verloop van tijd uit te doven. Vaak zien we in de praktijk dat het belang van één actor toonaangevend is en dat te weinig rekening gehouden wordt met de belangen van anderen.

Het creëren van een win-win situatie vormt dan ook een belangrijk item in het community building proces. Slechts dan kan men de duurzaamheid van een initiatief waarborgen. Het voortdurend balanceren tussen diverse belangen is eigen aan community building en vraagt voldoende empathie.

Samenwerken

Een constructieve samenwerking met en afstemming tussen de diverse betrokken actoren is belangrijk om de slaagkansen van dergelijke verbindingsinitiatieven te vergroten.

Elke community building actie die ondernomen wordt om verbondenheid met een buurt te creëren, gaat best vooraf door een tweeledig voortraject: een buurtanalyse en een vraagverduidelijking van personen met een ondersteuningsnood.

‘Goede kennis van de buurt is noodzakelijk.’

Goede kennis van de buurt is noodzakelijk. Enkel zo kan men beide aspecten voldoende op elkaar afstemmen en voorkomt men dat men over de hoofden van belanghebbenden praat.

De stem van personen met een beperking, buurtbewoners en vrijwilligers zijn prioritair in het ontwikkelingsproces. Enkel zo kan een project op maat vorm krijgen. Alleen dan kan men een draagvlak in de buurt en de organisatie verwerven.

Ontkokering

Inzetten op community building doe je niet alleen. Ondersteunende diensten staan voor de uitdaging om buiten de eigen sectorale koker te breken en de krachten te bundelen met lokale partners. Instituten, verenigingen, lokale economie en zeker ook de gewone man of vrouw in de straat spelen allen een belangrijke rol in het community building verhaal.

Het uitbouwen van lokale netwerken vereist voldoende aanwezigheid en betrokkenheid in de buurt. Het is nuttig om samenwerkingskansen actief te verkennen en te participeren aan lokale overlegplatformen. In de praktijk blijkt het lokale bestuur een sterke partner te zijn die het hele community building proces in een stroomversnelling kan zetten.

‘Het lokale bestuur is een sterke partner.’

Maar ook het ‘gewoon’ actief aanwezig zijn in de straat, een fijne babbel slaan met de buren, de neus even buiten steken, is een eenvoudig maar belangrijk gegeven. Zo gewoon, maar vaak vergeten.

Verduurzaming

Door een draagvlak te creëren binnen en buiten de eigen organisatie, krijgen community building activiteiten een grotere kans op verduurzaming.

In deze context benadrukken pioniers het belang van interessante sleutelfiguren die beschikken over een uitgebreid netwerk en kennis van de buurt. Dergelijke sleutelfiguren kunnen nieuwe deuren openen in het zoeken naar een match tussen de cliënt en de buurt. Ze kunnen zowel in de organisatie als daarbuiten aanwezig zijn.

Wees dus alert voor deze spontane bruggenbouwers in het sociaal netwerk van de cliënt, het eigen sociaal netwerk of binnen het netwerk van de organisatie.

Out of the box

Om een goede match te realiseren tussen cliënt en buurt, is het noodzakelijk om out of the box denken. Indien we blijven vasthouden aan de traditionele hokjes zoals ze aanwezig zijn in de samenleving, zal weinig vooruitgang geboekt worden op vlak van community building.

‘Lef en doorzettingsvermogen zijn vereist.’

Buiten de lijntjes kleuren, vraagt lef en doorzettingsvermogen. Community building heeft dan ook alles te maken met ‘durven’ en ‘doen’.

Gemiste kansen

Niet alleen cliënt en buurt zijn van tel, ook de betrokkenheid van de professional is belangrijk in dit proces. Vanuit gelijkwaardigheid proberen partners een zicht te krijgen op vragen, wensen en dromen van de cliënt. Door allianties uit te bouwen met diverse maatschappelijke partners, kan men er ook effectief mee aan de slag te gaan. Kennis van de buurt is opnieuw essentieel.

In het dagelijkse leven ontstaan vaak spontane ontmoetingskansen tussen cliënten en de buurt. Jammer genoeg worden deze kansen vaak niet gezien en dus ook niet gegrepen.

‘Ontmoetingskansen worden niet altijd gegrepen.’

Community building vraagt om die reden een voortdurende alertheid vanwege iedereen die werkt in een sector die zich richt op de ondersteuning van personen met noden.

Ogen open

Slechts door de oren en ogen open te houden kunnen potentiële verbindingsmogelijkheden optimaal benut worden.

In de praktijk botsen we wel eens op de realiteit waarbij community building voornamelijk geïnterpreteerd wordt als een opdracht van de jobcoach, de vrijetijdscoördinator of een andere enkeling in de organisatie.

Maar bouwen aan een warme buurt is een opdracht van elke opvoeder of begeleider. De professional vormt immers vaak de brug tussen de cliënt en de lokale omgeving.

Terughoudendheid gevraagd

Vanuit een coachende houding kan de professional het volledige community building proces begeleiden. Het eigenaarschap van dit proces ligt steeds bij diegene wiens kwaliteit van bestaan rechtstreeks beïnvloed wordt door de te ondernemen acties.

Dit vraagt om een gepaste terughoudendheid. De koers van het proces wordt immers bepaald door de cliënt en de betrokken buur, vriend, familielid, vereniging of lokale handelaar.

Als professional worstelen we dagelijks met het zoeken naar een evenwicht tussen het perspectief van de cliënt en dat van de professional.

‘De professional is vooral een facilitator.’

Deze evenwichtsoefening is eigen aan community building. Het gaat hier om de sprong van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ waarbij de professional steeds vaker de rol van facilitator en coördinator opneemt. Tijd en ruimte voor voldoende reflectie over deze rol binnen het teamgebeuren is een must.

Meer dan een project

Vaak worden ‘community building’ en ‘project’ in één adem genoemd. Deze enge opvatting brengt jammer genoeg enkele risico’s met zich mee.

Een project mondt vaak uit in een werkgroep, waarbij een select groepje enthousiastelingen rond een specifiek thema aan de slag gaat. Resultaat: éénmalige acties of evenementen met beperkte slagkracht.

‘Community building is meer dan een project.’

In de praktijk gestalte geven aan community building, vereist meer duurzame acties op niveau van de cliënt, het team en de organisatie. Indien men inzet op één niveau of de verbinding niet maakt tussen verschillende niveaus, zal de organisatie niet doordrongen worden van de filosofie van community building.

Daarom maakt community building onmiskenaar deel uit van de visie van een organisatie.

Leernetwerken

De rol van de leidinggevende in het creëren van de juiste randvoorwaarden is cruciaal. Professionals hebben een mandaat nodig om met dit gedachtegoed aan de slag te gaan. Het voorzien in de nodige handvaten en tools kan dit proces positief beïnvloeden.

In dat kader pleiten we voor het oprichten van regionale leernetwerken community building. Organisaties krijgen dan de kans om te leren van elkaars succes- en faalervaringen.

Echter, het klakkeloos kopiëren van andermans succesverhaal, houdt risico’s in. Telkens weer moet men de denkoefening maken of een initiatief voldoende inspeelt op vragen en noden van de cliënt en de buurt.

Met vallen en opstaan

Gedurende de werking van het ambassadeurschap community building zocht Zonnestraal vzw naar diverse factoren die het community building proces positief beïnvloeden. Vandaag kunnen we nog steeds geen kant- en klaar recept voorschotelen dat succes garandeert. De vraag is of dit ooit zal kunnen.

Veranderingen worden vaak gekenmerkt door een langdurig proces van trial and error. Ook het community building verhaal is er één van vallen en opstaan, waarbij duurzame veranderingen niet binnen een vooraf bepaalde timing tot stand kunnen gebracht worden.

‘Rode draad is het verbinden van mensen.’

Heel wat enthousiastelingen die deze missie in de praktijk omzetten, kruisten ons pad de laatste jaren. Op een haalbare manier, in kleine en grotere initiatieven, met als rode draad het verbinden van mensen. We werden getuige van heel wat kleine en mooie hartverwarmende verhalen als resultaat van boeiende processen. En hoe graag we het misschien ook zouden willen, het was jammer genoeg niet altijd een ‘hoera-verhaal’.

De moeite waard

Tijdens onze zoektocht kregen we de kans om personen met een ondersteuningsnood te ontmoeten en hun ervaringen met community building te delen. Vooral zij wisten alle betrokken organisaties en professionals meermaals dat broodnodige duwtje in de rug te geven om verder te gaan.

Succesverhalen, klein of groot, kunnen hopelijk energie opwekken om door te gaan. Elke actie leidt tot reactie. Geen enkele initiatiefnemer geeft aan dat acties zonder resultaat blijven of niet de moeite waard zouden blijken. Dat is een stimulerende en waardevolle conclusie.

Aan het einde van onze rit zijn we rotsvast overtuigd van de meerwaarde die community building biedt. We pleiten er dan ook voor om community building in elke organisatie hoog op de agenda te plaatsen.