Goede praktijk
In de Anderlechtse wijk Kuregem blinkt Kuumba vzw uit in het werken in nabijheid met buurtbewoners en de Belgisch-Afrikaanse gemeenschappen in Brussel. Ik leerde de organisatie kennen tijdens het veldwerk voor mijn doctoraatsonderzoek over het Belgisch-Marokkaanse, -Turkse en -Congolese middenveld in Brussel.
Ze lieten een indruk op mij na. Meermaals keerde ik naar hen terug. Voor rondleidingen en gesprekken met sociaalwerkstudenten. Voor een bezoek met deelnemers van een praktijkdag over Brusselse burgerinitiatieven. Voor een onderzoeksproject over het versterken van het mentaal welzijn van jongeren in achtergestelde buurten. Telkens weer staat Kuumba als goede praktijk hoog op mijn lijst van belangrijke gesprekspartners.
‘Het voortbestaan van een waardevolle sociaalwerkpraktijk in een van de moeilijkste buurten in Brussel komt in het gedrang.’
Net daarom schrok ik toen het nieuws mij bereikte dat de Vlaamse overheid Kuumba niet langer zal subsidiëren. Het voortbestaan van een waardevolle en nodige sociaalwerkpraktijk in het hart van een van de moeilijkste buurten in Brussel komt zo in het gedrang. Er blijft maar 20 procent over van het totale werkingsbudget. Alle medewerkers verliezen waarschijnlijk hun baan.
Hoog tijd dus voor een gesprek met coördinator Aline Nyirahumure. Ze neemt ons in dit interview mee in de geschiedenis van Kuumba, in hun visie en manier van werken in een buurt die enkel in het nieuws komt wanneer het mis loopt. Ze kijkt ook naar de toekomst.
Aline aan het woord
“Wat wij bieden, is ruimte. Niet altijd oplossingen, maar wel tijd en aandacht. Als iemand zijn verhaal wil doen, luisteren wij. En soms is dat genoeg. Dat soort kleine menselijke momenten brengen rust. Die nabijheid is niet alleen een aanpak, het is een houding.”
‘Wat wij bieden, is ruimte. Niet altijd oplossingen, maar wel tijd en aandacht.’
“Vroeger kende je de bakker in je straat. Als je kind een brood kwam kopen, maar zijn geld vergeten was, zei de bakker gewoon: ‘Laat je moeder morgen maar betalen.’ Die vanzelfsprekende alledaagse solidariteit proberen wij terug te brengen in de buurt. Wij zijn er voor de mensen, met kleine gebaren, met een luisterend oor. En dat maakt verschil.”
Vlaams-Afrikaans huis
“We bestaan nu een goede vijftien jaar. Vandaag heten we Kuumba, maar we zijn begonnen als het ‘Vlaams-Afrikaans Huis’. Het idee is ontstaan bij twee vrienden die vaak samen op café gingen in Matonge, de Afrikaanse wijk in Elsene. Daar praatten ze over de worstelingen die hun kinderen ervaarden met hun dubbele identiteit: hoe beweeg je je als Vlaming binnen de Belgische samenleving, terwijl je ook een Afrikaanse kant hebt? Een Afrikaanse kant die enerzijds heel zichtbaar is, maar er niet of veel minder mag zijn.”
“De vrienden besloten een plek te creëren waar mensen Vlaming mogen zijn in Brussel en tegelijk ook de rijkdom van hun Afrikaanse roots kunnen beleven en ontdekken. Een plek waar het oké is om zowel van de Vlaamse als de Afrikaanse cultuur te genieten. Want dat hoeft geen tegenstelling te zijn – beide kunnen naast elkaar bestaan.”
‘Het idee ontstond bij twee vrienden op café.’
“Aanvankelijk waren we gevestigd in Matonge. In de beginperiode zette het Vlaams-Afrikaans huis in op de promotie van de wijk. Met gegidste wandelingen wilden ze de mooie kanten van de wijk zichtbaar maken en tegelijk ook de historische band tussen België en Congo, en de geschiedenis van de Congolese gemeenschap in België belichten.”
Een groep volgt een rondleiding in Matonge.
© Kuumba
Verhuis naar Anderlecht
“In de voorbije zes jaar hebben we de werking verder uitgebouwd. Naast de culturele en ludieke activiteiten, wilden we een organisatie zijn die zich inzet voor de positie van de Afrikaanse gemeenschappen in België. Daar hebben we bewust naartoe gewerkt.”
‘Onze doelgroep woont hier letterlijk naast en boven ons.’
“De verhuis naar Kuregem in Anderlecht was in dit opzicht belangrijk. Want we merkten dat de Centraal-Afrikaanse diaspora niet langer massaal in Matonge woont. Ze beschouwen de wijk meer als een ontmoetingsplek dan als woonwijk. Ze komen er naartoe voor hun boodschappen of om mensen te ontmoeten, maar wonen elders.”
“In Kuregem zien we een andere dynamiek. Onze doelgroep woont hier letterlijk naast en boven ons. Dat zorgt voor een veel nauwere band. In Matonge moesten we mensen van buiten de wijk aantrekken voor onze activiteiten. Hier is er veel meer spontane interactie en betrokkenheid. De historische band met Matonge willen we wel blijven onderhouden via rondleidingen en samenwerkingen.”
Een diverse groep vrijwilligers
“Onze vrijwilligers, een groep van ongeveer 45 mensen, vormen de basis van onze werking. Zij verzorgen niet alleen de logistiek, maar begeleiden ook wandelingen, organiseren culturele evenementen en animeren workshops. Zij komen uit verschillende Afrikaanse diasporagemeenschappen. Oorspronkelijk hadden de meesten Congolese roots, maar vandaag hebben we vrijwilligers van onder andere Senegalese, Marokkaanse, Tunesische, Algerijnse, Ghanese en Nigeriaanse herkomst.”
‘Jongeren uit de buurt kwamen vragen of ze hier tijdens de examens mogen studeren.’
“Net als de vrijwilligers is ook ons publiek superdivers. Grofweg zijn er drie groepen. In de eerste plaats zijn we een laagdrempelige ontmoetingsplek voor de buurt. Jongeren uit de buurt kwamen bijvoorbeeld zelf vragen of ze hier tijdens de examens in onze lokalen mogen studeren. Ook onze activiteiten zoals voetbalwedstrijden of conferenties over dekolonisatie trekken veel buurtbewoners aan.”
“Daarnaast werken we vaak samen met Vlaamse scholen, hogescholen en universiteiten, maar ook met sociaal-culturele verenigingen zoals Okra of Avansa. Zij komen een workshop volgen of boeken een gegidste wandeling over ‘dekolonisering’ in Matonge of het Afrikamuseum. En tot slot is er veel interesse vanuit het buitenland. We ontvingen al groepen uit Duitsland, Denemarken, Zwitserland, Zweden en zelfs de Verenigde Staten.”
Toegankelijkheid en laagdrempeligheid
“Wat Kuumba onderscheidt van andere organisaties in de buurt, is de extreem lage drempel. Niemand hoeft zich vooraf aan te melden of aan specifieke voorwaarden te voldoen. Iedereen is welkom, ongeacht leeftijd, achtergrond of hulpvraag. Je kan gewoon binnenstappen.”
“Onze werking is niet gebonden aan één thema zoals huisvesting, tewerkstelling of welzijn. Het is eerder een open ontmoetingsruimte waar mensen geholpen worden door vrijwilligers. Er ontstaan spontaan netwerken van hulp en ondersteuning, die soms zelfs uitgroeien tot echte burgerinitiatieven.”
“De problemen waar onze achterban mee worstelt zijn uiteenlopend. Zo beschikken de mensen vaak over beperkte financiële middelen. Wat voor sommigen een kleine uitgave is, betekent voor anderen voeding voor een hele week. Een ander probleem is dat veel mensen de weg niet vinden in de Belgische instellingen, of ze zijn niet mee met de digitalisering van dienstverlening. Zulke problemen zijn onderbelicht in het maatschappelijke debat. Wij kunnen ze niet allemaal oplossen, maar we proberen wel een plek te zijn waar zorgen gehoord worden en mensen elkaar kunnen helpen.”
“We vormen voor onze bezoekers ook een brug tussen hen en instellingen die onbereikbaar of onbetrouwbaar aanvoelen. We fungeren vaak als cultureel bemiddelaar. Een grote troef daarbij is onze meertaligheid. We spreken niet alleen Nederlands, maar ook Frans, Engels, Arabisch, Lingala, Swahili, Berbers en andere Afrikaanse talen. Dat zorgt ervoor dat mensen zich begrepen voelen.”
© Kuumba
Blijven, ook als het moeilijk wordt
“In een buurt waar wantrouwen tegenover instellingen groot is, is het van onschatbare waarde dat er plekken zijn waar mensen zich gehoord voelen. Onze deur blijft open. Ook als de rest sluit.”
‘Tijdens de schietincidenten in Kuregem sloten we onze deuren niet.’
“Tijdens de schietincidenten in Kuregem de voorbije maanden trokken veel organisaties zich bijvoorbeeld tijdelijk terug. Activiteiten werden opgeschort, deuren gingen dicht. Maar Kuumba deed dat niet. Waarom? Omdat wij hier thuishoren. We kennen de wijk, we weten wat we doen. We zouden nooit iemand in gevaar brengen, maar we willen ook niet vluchten. Dit is onze realiteit. We kunnen niet zomaar verhuizen naar een rustig dorp.”
“Toen een buurjongen werd doodgeschoten, openden we onmiddellijk onze deuren. We boden een rouwruimte, opvang, en gesprekken. Dat is wat wij doen. Jongeren begeleiden, ouders ondersteunen, mensen laten ventileren. Niet omdat iemand het vraagt, maar omdat het moet.”
Safe space voor jongeren
“Ik zie soms jongeren die te maken krijgen met geweld of institutionele uitsluiting, en dat laat diepe sporen na. Dan is een plek waar ze gewoon mogen zijn wie ze zijn belangrijk. Hier worden ze niet als probleemgeval gezien, maar als mensen met een verhaal, een identiteit. Dat is essentieel voor hun zelfbeeld en ontwikkeling.”
‘Wanneer een jongere voelt dat hij telt, dat iemand in hem gelooft, dan ontstaat er iets.’
“Die veilige ruimte, of ‘safe space’, creëren we samen met de jongeren. Wij doen dat met liefde, met zorg en zonder oordeel. En ook al zijn onze middelen beperkt, onze inzet is groot. Verandering begint op het niveau van de relatie. Wanneer een jongere voelt dat hij telt, dat iemand in hem gelooft, dan ontstaat er iets.”
Van safe space naar strijdvaardige ruimte
“In een tijd waarin maatschappelijke tegenstellingen zich steeds scherper aftekenen, blijft Kuumba vastberaden inzetten op dialoog, verbinding en bewustwording. ‘Vertel het me, ik wil het leren begrijpen.’ Dat is de open houding waarmee we gesprekken aangaan.”
“Kuumba is daarbij meer dan een ontmoetingsplek. Het is ook een plek van bewustwording, educatie en actie. In gesprekken, lezingen en ontmoetingen willen we bewustzijn creëren over structurele ongelijkheden en koloniale erfenissen. Betere kennis leidt tot betere verbinding. Dat is onze overtuiging.”
“Wij engageren ons als collectief, niet als individu. De veiligheid van de groep stelt mensen in staat om kritische gesprekken aan te gaan – met respect voor verschil, maar zonder hun stem te verliezen. Ook als we van mening verschillen, blijft onze mening waardevol.”
“Wij bieden een veilige tussenruimte, wat we recent een ‘brave space’ zijn gaan noemen. Hier kunnen mensen zich voorbereiden op meerstemmige gesprekken in de bredere samenleving. En na zo’n ontmoeting kunnen ze terugkeren naar deze veilige plek, om te ventileren, te delen, of gewoon om zich te herbronnen.”
Dubbele identiteit is een kracht
“Assimilatie is zo’n thema waar we open gesprekken over voeren. In het integratiedebat heeft iedereen er de mond van vol, maar het blijft erg onduidelijk wat er dan precies van mensen met een migratieachtergrond wordt verwacht. Moet ik elke zondag pistolets eten om gezien te worden als volwaardige Belg?”
“We spreken Nederlands, we proberen alle geschreven en ongeschreven regels te volgen, maar soms lijkt het alsof het nooit genoeg zal zijn. Er is geen heldere definitie van wat een ‘goede migrant’ is. Maar we voelen wel de teneur: ‘Jullie zijn welkom, maar wees liefst niet te zichtbaar anders.’ Alsof we pas echt aanvaard zouden worden als we onze huidskleur veranderen.”
‘Moet ik elke zondag pistolets eten om gezien te worden als volwaardige Belg?’
“Onze dubbele identiteit afwerpen, willen we ook niet. Onze achtergrond is geen last, het is een kracht. Religie, taal en tradities geven houvast in een wereld vol onzekerheden. Erken dus die dubbele identiteit. We zijn niet óf Vlaming, óf Congolees. We zijn beide. Alleen als die complexiteit aanvaard wordt, kunnen mensen zich echt thuis voelen. En alleen dan zal die zogenaamde integratie ook werken.”
Geen geld voor ons goed werk
“De samenleving verhardt. De sfeer wordt grimmiger. In die context willen we werken aan vrede binnen onze gemeenschap en bruggen bouwen naar buiten. Toch stellen we vast dat ons werk steeds minder wordt erkend, laat staan ondersteund.”
“’Jullie doen goed werk’, zeggen beleidsmakers, maar het blijft bij woorden. De ene Vlaamse regering waardeert ons en investeert. De volgende zegt ons ook te waarderen, maar toch verliezen we in één klap al onze subsidies, zogezegd om te besparen. Hoe kan je nu zeggen dat ons werk belangrijk is, maar tegelijk weigeren om het te erkennen en financieren?”
“We worden niet gezien als een volwaardige partner. Het schrappen van subsidies voor een organisatie als de onze is geen toeval, het is een patroon. Subsidies voor organisaties die hun expertise putten uit medewerkers met migratieroots worden steeds meer in vraag gesteld. We durven thema’s aankaarten zoals racisme, discriminatie en dekolonisatie.”
“Met het wegvallen van die middelen, verdwijnen deze medewerkers ook uit het landschap. Het zijn vaak mensen met een biculturele achtergrond. Mensen die de leefwereld van hun doelgroep kennen en begrijpen. Mensen die de brug kunnen slaan tussen beleid en praktijk. Met het verdwijnen van deze medewerkers, verdwijnt kennis, nabijheid en vertrouwen.”
“Ondanks de felle tegenwind zijn we vastberaden. Ik ga op zoek naar ander werk, ja, want vrijwilligerswerk alleen betaalt de rekeningen niet. Maar Kuumba laat ik niet los. We gaan op zoek naar andere financieringskanalen. Wat er ook gebeurt, organisaties zoals de onze zullen blijven bestaan. Als veilige havens, als kritische stemmen, en als bruggenbouwers in een verdeelde samenleving.”
Reacties [1]
Wat jammer om te horen dat Kuumba geen subsidies meer ontvangt. Wij zijn er een paar weken geleden met onze opleiding Sociaal Werk op bezoek geweest en waren echt onder de indruk van het werk dat zij doen. Zo’n plek is van groot belang voor verbinding, cultuur en gemeenschapsvorming. Veel respect voor iedereen die blijft doorgaan ondanks de moeilijke omstandigheden. Veel moed gewenst!