‘Jonge mensen sluit je niet op in de gevangenis’

Vurig supporter

Ik ben al een tijdje actief als sociaal werker. Na mijn studies begon ik als opvoeder in de jeugdhulp. Daarna ging ik aan de slag in de gevangenis, als trajectbegeleider van meerderjarige delinquenten. Tien jaar later keerde ik terug naar de jongeren, als bemiddelaar in opdracht van parket en jeugdrechtbank.

‘Een constructieve aanpak kiest voor herstel.’

Met goede praktijken en kleine successen probeer ik samen met collega’s voor jonge mensen het verschil te maken. Om te voorkomen dat we enkel goed dweilen met open kraan, zoeken we ook naar meer structurele verandering door beloftevolle initiatieven te laten doorgroeien naar beter algemeen beleid.

Ik zag bij jongeren en jongvolwassenen de beperkingen van detentie en de mogelijkheden van herstel. Daarom sloot ik mee aan bij de initiatieven van vzw De Huizen. Die pleit al sinds 2012 voor de uitbouw van kleinschalige detentievoorzieningen.

Transitie- en detentiehuizen

Kille opsluiting in de gevangenis blokkeert nieuwe perspectieven. De effecten van detentie werken herstel en de focus op een positieve toekomst niet in de hand. Vooral voor jonge gedetineerden is dat nefast.

Een stap in de goede richting was het derde Masterplan ‘Gevangenissen en internering’ van Federaal minister van Justitie Koen Geens in 2016. Dat plan gaf het startschot voor transitiehuizen. Dat zijn kleine wooneenheden waar gedetineerden zich in de laatste maanden voor hun vrijlating voorbereiden op hun leven in de maatschappij. Op dit moment zijn er twee transitiehuizen operationeel: één in Mechelen en één in Edingen.

Het Mechelse initiatief kwam recent nog uitgebreid aan bod in een reportage op Sociaal.Net. Deze bijdrage beschrijft hoe vertrouwen, kleinschaligheid en maatwerk nieuwe deuren openen voor een beperkte groep gedetineerden.

Wie zijn die jonge gedetineerden?

Die transitiehuizen komen niet uit de lucht gevallen: ook vzw De Huizen trekt al langer diezelfde kaart van kleinschalige initiatieven. Zij schuiven detentiehuizen naar voor als meer waardevol en werkzaam alternatief voor de huidige detentie.

Die initiatieven zijn ook een hoopvol perspectief voor de vele jongvolwassenen die met detentie te maken krijgen.

Ik beschrijf kort het traject van de meeste 18 tot 25-jarigen die ik in de gevangenis heb ontmoet. Ze hebben in vele gevallen een moeilijk en complex leven achter de rug. Ze groeiden op in gebroken gezinnen, gekleurd door armoede, onzekerheid.

Iedereen probeert er op zijn manier het beste van te maken. Met een portie humor, via het aanvaarden van hulp maar ook door het helemaal zelf te willen doen. Soms loopt dat goed af, soms loopt het mis.

Prachtige initiatieven

Binnen de jeugdhulp zien we prachtige initiatieven om een moeilijke toekomst toch positief te doen kantelen.

Creatieve organisaties komen via laagdrempelige acties in contact met jongeren. Ook voor jongeren die ernstige misdrijven plegen, proberen gedreven jeugdhulpverleners met aanklampende begeleiding het verschil te maken. En ook het nieuwe jeugddelinquentierecht gaat de constructieve weg op door te kiezen voor herstel en verantwoordelijkheid.

En dan loopt het mis

Maar zodra je achttien jaar bent, ben je wettelijk meerderjarig. Vanaf dat moment stopt in de meeste gevallen ook het jeugdhulpaanbod. Ondanks de vele initiatieven om die overgang vlot te laten verlopen, blijft het moeilijk.

‘Al eindigt de jeugdhulp, toch lopen problemen door.’

Want al eindigt de jeugdhulp, toch lopen problemen door. Sommige jongeren zijn blij en opgelucht: eindelijk zijn ze verlost van al die jeugdhulpverleners. Maar heel wat jongeren voelen dat ze nog niet klaar zijn om op eigen benen te staan. Ze moeten belangrijke keuzes maken, maar twijfelen of dat de juiste zijn. Ze missen een klankbord en warm advies. Ze moeten lang zoeken naar een betaalbare woning. Wie die niet vindt, komt terecht in de dakloosheid.

Kortom: ze leven in precaire omstandigheden.

Naar de gevangenis

Te veel jongeren uit die kwetsbare groep, belanden uiteindelijk in de gevangenis. Een aanzienlijk deel van de mensen die opgesloten zijn in Belgische gevangenissen, is jonger dan 25 jaar. Dat stemt tot nadenken.

De wereld van jeugdrechters, consulenten en jeugdhulpvoorzieningen lieten ze achter zich. Het jeugddelinquentierecht maakt plaats voor het strafrecht.

‘Jongeren moeten ruimte krijgen om te werken aan hun toekomst.’

De gevolgen van een eerste aanraking met dat strafrecht vallen meestal mee. Wegen de feiten niet te zwaar, dan legt de strafrechter een straf onder voorwaarden op.

Maar bij de kleinste nieuwe misstap belanden deze jonge mensen alsnog in de gevangenis. Die opsluiting duurt in de meeste gevallen niet lang want ze maken gebruik van hun mogelijkheid tot vervroegde vrijlating en moeten geen uitgebreid re-integratieplan voorleggen.

Alle moed verloren

Pas na meerdere straffen van samen meer dan drie jaar, verschijnen ze voor een strafuitvoeringsrechtbank. Daar moeten ze wel een plan voorleggen dat duidelijk maakt hoe ze opnieuw zinvol kunnen functioneren in de samenleving. Vaak hebben ze op dat moment alle moed al verloren en is de kans op succes klein.

Daarbij komt dat de wet op strafuitvoering zal veranderen doordat vanaf januari 2022 ook de straffen onder de drie jaar zullen worden uitgevoerd. Dit zal ervoor zorgen dat er nog meer jongeren in detentie terechtkomen. Dit hoeft niet noodzakelijk zo slecht te zijn want dat voorkomt de opeenstapeling van straffen. Dan is het wel cruciaal om die tijd samen met deze jongvolwassenen nuttig in te vullen.

Klaarstomen voor leven na detentie

Hier biedt het idee van loopplankhuizen een sterk antwoord. Voorlopig bestaan zo’n huizen nog niet in Vlaanderen. Maar het is al wel duidelijk met welke stenen ze gebouwd moeten worden.

De bedoeling is dat in deze kleinschalige detentiehuizen jongeren de ruimte krijgen om te werken aan hun toekomst. Ze kunnen zich klaarstomen voor een leven na detentie waarbij ze hun opleiding afwerken of op zoek gaan naar werk. Kortom, een traject waarbij ze hun leven weer op een positieve manier in handen nemen.

Het gaat om een wisselwerking: jongeren worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid om de kansen te grijpen, en de omgeving heeft de taak om hen kansen aan te bieden.

‘Loopplankhuizen zijn kleine huizen voor jonge gedetineerden.’

Loopplankhuizen zijn dus geen grote gevangenissen, maar wel kleine huizen voor jonge gedetineerden tussen 18 en 25 jaar. Het zijn spin-offs van de detentiehuizen die een fundamenteel andere vorm van strafuitvoering nastreven.

Huis tussen de huizen

Een loopplankhuis is een huis tussen de huizen. Het ligt niet afgelegen maar maakt deel uit van de samenleving. Het is tenslotte daar waar de jongvolwassenen terug naartoe moeten na hun detentie.

Loopplankhuizen werken buurtgericht. Ze bieden jongeren de kans om iets te betekenen voor de buurt. Zo kan bijvoorbeeld structureel samengewerkt worden met een bedrijf in de buurt of met een nabijgelegen school of opleidingscentrum.

De focus van hun werking ligt op de toekomst. Na een periode van herstel, moeten deze jonge mensen immers opnieuw hun plaats vinden in de samenleving. Niet eenzaam en gefrustreerd, maar betrokken en vol geloof om hun dromen te realiseren.

Echt nodig?

Sommigen vragen zich af of zo’n nieuw initiatief echt nodig is? Er is hulpverlening aanwezig binnen onze gevangenis.

‘De gevangenis is de grootste hindernis op de weg van re-integratie.’

Het ‘strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden’ probeert de brug te maken tussen straf en zorg, tussen binnen en buiten. Maar ondanks alle goede intenties stellen zowel onderzoekers als terreinwerkers vast dat de gevangenis de grootste hindernis is op de weg van re-integratie.

Betere toekomst

Een grondige omslag is noodzakelijk. Willen we jonge mensen aan boord houden van de samenleving, dan moeten we inzetten op loopplankhuizen.

Lees ook

Op bezoek in het transitiehuis

In elke stad een loopplankhuis. Dat zou mooi zijn. Om dat te realiseren, moeten de lokale overheid en welzijnsorganisaties samen het voortouw nemen. De boodschap aan jongeren wordt dan duidelijk: We tolereren niet de feiten die je pleegde, maar werken wel aan herstel en hopen dat je deze nieuwe kans grijpt.

De jongeren kunnen zich bewijzen door hun leven in handen te nemen. Een nieuwe start voor hopelijk een betere toekomst voor ons allemaal.