‘Wie vandaag een werkloosheidsuitkering krijgt, is in paniek’

Scarlett

Half september viel bij Scarlett (24) een brief in de bus van de Rijksdienst voor Arbeidsbemiddeling (RVA) met de boodschap dat ze vanaf 1 januari haar inschakelingsuitkering verliest.Scarlett is een pseudoniem.Dat is een uitkering die werkzoekende schoolverlaters kunnen ontvangen nadat ze een wachttijd hebben doorlopen.

‘Er is momenteel een kindje onderweg en niemand wil mij aannemen.’

De regering-De Wever besliste namelijk om de werkloosheidsuitkeringen te beperken tot één jaar. Daarboven is een maximale verlenging met twaalf maanden mogelijk, afhankelijk van hoe lang iemand al gewerkt heeft. Ook de maximale looptijd van de inschakelingsuitkering werd teruggeschroefd van drie naar één jaar.

“Wat het extra moeilijk maakt voor mij”, vertelt Scarlett, “is dat er momenteel een kindje onderweg is en niemand mij wil aannemen.” Scarlett studeerde zorg in het buitengewoon secundair onderwijs, maar haalde uiteindelijk geen diploma.

Moeilijke zoektocht naar werk

Haar zoektocht naar werk verliep moeilijk. Ze had enkele kortdurende contracten, maar vond geen vast werk. Ondertussen was haar mama ziek geworden. “Ze had kanker. Toen ze palliatief was, ben ik gestopt met werk zoeken en fulltime voor haar gaan zorgen. Vorig jaar is ze overleden.”

Opnieuw zocht Scarlett werk. Enkele jobaanbiedingen met shiftenwerk op moeilijk bereikbare locaties moest ze afwijzen omdat ze zonder auto niet op het werk geraakte. “En nu ik zwanger ben, is het nog lastiger. Toen een interimkantoor me onlangs belde voor een job in een fabriek en ik dat vermeldde, werd het stil aan de lijn en dan klonk het: ‘Sorry, dan gaat het niet’.”

Kwaad wordt ze ervan, want ze bevalt pas in mei en heeft het gevoel dat ze nu nog perfect kan werken. “Het is kleinerend voor zwangere vrouwen. Ik kan bij wijze van spreken werken tot de dag voor de bevalling.” Bijna had ze een job als busbegeleider op een schoolbus voor kinderen met een handicap. Maar ook dat kon niet doorgaan. “Die job houdt blijkbaar risico’s in voor de baby.”

Wakker liggen

Stilzitten doet Scarlett niet. Zo is ze actief bij jongerenvereniging Betonne Jeugd en ze doet al enkele jaren vrijwilligerswerk bij jongerencentrum Kavka. “Ik startte er als onthaalmedewerker, werd daarna barmedewerker en groeide uiteindelijk door tot productieverantwoordelijke. Maar ik heb het gevoel dat naar deze ervaring niet gekeken wordt in mijn zoektocht naar werk. Ze zien me vooral als iemand uit het buitengewoon onderwijs, iets waar ik me trouwens niet voor schaam.”

‘Ik ben bang om zonder geld te vallen.’

Januari kruipt alsmaar dichterbij. Daar ligt Scarlett wakker van. “Ik ben bang om zonder geld te vallen. Want wat voor moeder zal ik dan zijn? Binnenkort ga ik samenwonen met mijn partner, een verpleegkundige. Met enkel zijn loon komen we niet rond. Momenteel zie ik geen andere mogelijkheid dan naar het OCMW stappen voor een leefloon. Maar ik weet niet zeker hoeveel ik zou krijgen en of dat zal volstaan.”

184.000 mensen verliezen uitkering

De beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd zal gefaseerd ingevoerd worden. Tegelijk met Scarlett kregen ruim 4.000 andere Vlamingen het bericht dat hun uitkering begin januari stopt. Iets meer dan de helft zijn jongeren zoals Scarlett. De overige groep zijn mensen die alles samen al meer dan 20 jaar een werkloosheidsuitkering kregen, daarom niet ononderbroken.

‘Mensen staan in één keer voor een muur en weten niet wat ze kunnen doen.’

Vanaf maart verliezen mensen die langer dan acht jaar werkloos zijn hun uitkering, in april gaat het om mensen die meer dan twee jaar werkloos zijn. Alles samen gaat het om zo’n 184.000 Belgen die tegen juli 2027 getroffen worden door de maatregel, liet minister van Werk David Clarinval (MR) becijferen. Zowat de helft van die groep komt uit Wallonië, een derde woont in Vlaanderen en ruim een vijfde komt uit Brussel.

Wie getroffen wordt door de nieuwe regelgeving zit vanzelfsprekend met veel vragen. De verschillende vakbonden hielden de afgelopen weken infosessies voor hun leden die het RVA-bericht kregen dat hun uitkering in januari stopgezet wordt. “Je merkt dat de mensen in één keer voor een muur staan en niet weten wat ze kunnen doen”, vertelt Martine Klaasen, die bij ABVV Antwerpen als directeur Dienstverlening infosessies organiseerde.

Mensen in complexe situaties

Tijdens de infomomenten zag Klaasen voornamelijk mensen die wat ouder zijn en mensen met een medische problematiek. “Dat zijn allemaal mensen die in complexe situaties leven. Het klopt dat ze een lange periode van werkloosheid achter de rug hebben, maar daar zit een heel verhaal achter. Want je bent niet zomaar zo lang werkloos. Naar dat verhaal wordt nu niet meer geluisterd. Vaak draaide het systeem van begeleiding naar werk voor hen in de soep. Dat had niet mogen gebeuren, maar het is schrijnend dat zij hier nu als individu de prijs voor moeten betalen.”

‘Het klopt dat ze een lange periode van werkloosheid achter de rug hebben, maar daar zit een heel verhaal achter.’

“Veel van hen zijn erg verward over de beslissing. Omdat ze bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen en het gevoel hebben dat ze met die zinvolle tijdsbesteding toch een bijdrage leveren aan de samenleving. Of omdat ze vroeger in alternatieve werktrajecten met behoud van uitkering zaten en al die jaren nu plots meetellen als werkloze jaren.Klaasen geeft het voorbeeld van het vroegere ‘PWA-werk’, wat hervormd werd tot wijk-werken.Terwijl die jobs wel een betekenis hadden voor deze mensen.”

“Andere mensen zijn verward omdat de VDAB hen labelde als ‘niet-toeleidbaar naar werk’. Daarmee zegt de VDAB zelf dat ze niet meer weten hoe ze deze mensen nog naar werk kunnen toeleiden. ‘Hoe kan ik nu dat label hebben en dan toch de boodschap krijgen dat mijn dop wegvalt’, vragen mensen zich af.”

Te snelle uitrol

In de infosessies nodigt ABVV de mensen in de eerste plaats uit om actief na te denken of ze nog ruimte zien om te werken. Verder informeert de vakbond hen over hoe je naar het OCMW kan gaan voor een leefloonaanvraag, wanneer je over je pensioen kan beginnen nadenken en wat je kan doen als je medische problemen hebt. “Heel eerlijk: ik ben niemand tegengekomen die niet wil werken. Ik ben vooral mensen tegengekomen die me zeggen: ‘Ik zou niet weten hoe ik het nog moet doen.’ Dat is een belangrijk verschil”, benadrukt Klaasen.

Lees ook

Beperking werkloosheidsuitkering: ‘Dit is een sociaal experiment met 180.000 mensen’

Het verrast dus niet dat de vakbond de beperking van de werkloosheidsuitkering een foute beslissing vindt. Klaasen ziet nog een probleem. “De overheid duwt deze hervorming zo snel door dat alle diensten die hierbij betrokken zijn, geen tijd kregen om zich aan te passen. Moest je in een opleiding change management een proefwerk indienen over deze systemische uitrol, zou je gebuisd zijn. Zeker als je weet dat vooral kwetsbare doelgroepen getroffen worden.”

Fatima

Arbeidsbemiddelingsdienst VDAB nam de afgelopen maanden al contact op met de mensen wiens uitkering in het voorjaar stopgezet zal worden. Dat is hoe Fatima (55) te weten kwam dat ze in april haar uitkering zal verliezen omdat ze die al langer dan twee jaar krijgt. Fatima is een pseudoniem.Net als Scarlett ligt ze wakker, vertelt ze. “Sinds ik het weet, moet ik slaapmedicatie nemen. Ik heb zoveel stress.”

‘Zullen mijn kinderen moeten stoppen met studeren en gaan werken als mijn dop stopt?’

Fatima is gescheiden en heeft vier kinderen, waarvan er drie nog thuis wonen. “Ik heb één zoon met een zware beperking die door de week in een instelling verblijft. Hij heeft veel zorg nodig want hij heeft een zware vorm van autisme en epilepsie. Spreken lukt ook niet. Er moet altijd iemand bij hem zijn.”

De twee andere kinderen die nog thuis wonen studeren voltijds. “Zullen zij moeten stoppen met studeren en gaan werken als mijn dop stopt? Want iemand moet wel de huur en het eten betalen.”

Aangepast werk

Het is moeilijk voor Fatima om werk te vinden, vertelt ze. Omdat haar Nederlands niet zo goed is en ze een hoofddoek draagt, maar vooral ook omdat ze gezondheidsproblemen heeft. Voltijds werk is erg moeilijk. Vroeger werkte ze als poetsvrouw, maar dat lukt niet meer. Ze heeft aangepast werk nodig, zo zegt ook haar arts. Daarom wordt ze opgevolgd door GTB, het Gespecialiseerd Team Bemiddeling, dat mensen met een beperking of gezondheidsproblemen begeleidt in de zoektocht naar aangepast werk.

Lees ook

De echte krapte op de arbeidsmarkt: duurzaam werk op mensenmaat

Sinds een jaar werkt ze twee dagen per week als naaister in het textielatelier van De Werkzaak, een wijkonderneming van SAAMO Antwerpen. Door lokale noden aan lokale talenten te koppelen, wil SAAMO op verschillende plekken in Vlaanderen aantonen dat mensen zoals Fatima wel langdurig aan het werk kunnen blijven.

“Het is goed om dit werk te doen en ik voel me hier thuis”, zegt Fatima. Helaas: door het wegvallen van haar uitkering, is de toekomst van Fatima bij dit textielatelier onzeker. De Werkzaak is voorlopig een experiment en voor de deelnemers is het vrijwilligerswerk, al pleit SAAMO er bij de overheid voor om deelnemers een loon te mogen aanbieden bovenop hun uitkering.

Weinig vertrouwen in oplossing

Fatima ging vorige maand op gesprek bij VDAB en wacht op een vervolgafspraak voor extra hulp bij haar zoektocht naar werk. “Ik blijf doorgaan met zoeken naar een job die past bij mij. Maar het is niet makkelijk. Eigenlijk zou de uitkering moeten doorlopen tot er een job gevonden wordt”, vindt Fatima.

‘Ik wil graag iets doen dat past bij mij.’

Ze heeft er weinig vertrouwen in dat er snel een oplossing voor haar uit de bus komt. “Mensen zeggen me dat ik naar het OCMW moet gaan voor een leefloon, maar dan moet mijn uitkering eerst stoppen. En ik weet nog niet of ik een leefloon zou krijgen. Ik ben heel bang voor de toekomst. Alles is onduidelijk.”

Mensen maken zich zorgen

Sociale professionals op het terrein merken dat veel mensen zoals Fatima en Scarlett plots heel zenuwachtig en ongerust zijn. “Wie vandaag een werkloosheidsuitkering krijgt, is in paniek”, zegt Chris Haesendonckx, opbouwwerker van SAAMO Antwerpen en trekker van het project Sterk Werk. “Mensen weten niet goed wat hen overkomt, begrijpen niet wat er in de brief van RVA staat. Of ze hebben een vader, zus of buur die een brief kreeg en maken zich zorgen: ga ik ook zo’n brief krijgen?”

“Wij merken in onze verenigingen ook veel verraste reacties door hoe er eerder via de media gecommuniceerd werd over de maatregel”, vult Sanne Coremans aan. Zij is beleidsmedewerker Werk en Sociale Economie van het Netwerk tegen Armoede, dat de verenigingen waar mensen in armoede het woord nemen groepeert. “Zo heeft men het over de beperking tot twee jaar werkloosheidsuitkering, terwijl het eigenlijk blijkt te gaan over één jaar basisperiode, aangevuld tot maximaal twee jaar afhankelijk van je beroepsverleden.”

‘Er zijn veel verraste reacties door hoe er eerder via de media gecommuniceerd was.’

Er is ook veel onduidelijkheid over de uitzonderingen. Coremans: “Er werd lang verteld dat 55-plussers beschermd zouden worden, maar wij zien nu dat er toch een groep 55-plussers geraakt wordt omdat je 30 jaar moet gewerkt hebben om beschermd te zijn. En heel wat jongeren die een inschakelingsuitkering ontvangen, hadden niet door dat ook deze ingekort wordt tot maximaal één jaar. Ook bij hen slaat de angst toe.”

Naast de paniekreacties, zijn er ook mensen die de kat uit de boom kijken. “Oef, ik heb nog tot maart.” Niet abnormaal, zegt Coremans, want mensen in armoede overleven vaak van dag tot dag. “Maar wij horen nu enkel iets van de mensen die al een brief kregen én lazen. Er is ongetwijfeld een grote groep mensen die het nieuws compleet ontgaan is. Ze openden de brieven niet of begrepen ze niet.”

Ingewikkelde materie

Om mensen te informeren en duidelijkheid te scheppen over wat er staat te gebeuren, sloegen SAAMO en het Netwerk tegen Armoede de handen in elkaar. Met een infografiek zetten ze alles op een rij. En omdat de regelgeving best ingewikkeld is, organiseerden ze een webinar voor hun medewerkers.

“Mensen komen plots met allerlei vragen binnenwaaien, waar collega’s op het terrein niet altijd een antwoord op hebben”, zegt Haesendonckx. “Met het webinar wilden we onze medewerkers handvaten geven om de ingewikkelde materie te kunnen vertalen op maat van de doelgroep. Naar wie kan je stappen? Waar ga je eerst naartoe? Welke documenten neem je mee?”

‘Het antwoord op de vragen van de mensen is niet altijd eenduidig.’

Coremans: “Het antwoord op de vragen van de mensen is niet altijd eenduidig, want afhankelijk van de situatie zijn er andere mogelijkheden. Ligt een gezondheidsprobleem aan de basis van je werkloosheid, dan kan je je tot je huisarts en de mutualiteit wenden. Denk je misschien een uitzondering te kunnen krijgen, wend je dan tot de vakbond. Kan je wel werken, maar vind je geen werk en heb je geldproblemen, dan kan je een leefloon proberen aan te vragen. Al komt niet iedereen daarvoor in aanmerking.”

Non-take up voorkomen

“We willen vermijden dat mensen door de mazen van het net vallen”, zegt Coremans. “Want eens de uitbetaling stopt, worden de mensen letterlijk losgelaten. Eigenlijk zou er bij zo’n stopzetting automatisch een warme doorverwijzing moeten gebeuren: in jouw situatie kan je je best naar deze instelling wenden voor hulp. Het zou goed zijn als er overal lokaal samengewerkt wordt met de verschillende betrokken diensten om samen te kijken hoe niemand vergeten kan worden.”

‘De overheid heeft informatiecampagnes over van alles en nog wat, waarom niet hierover?’

“Ik begrijp niet goed dat de overheid dit razendsnel doorvoert en vervolgens wild loslaat op het terrein”, voegt Haesendonckx toe. “Verschillende instellingen doen nu los van elkaar hun best om te communiceren, maar er is geen brede communicatiecampagne. Je mag van de overheid verwachten dat zij dit in handen nemen. Ze heeft informatiecampagnes over van alles en nog wat, waarom niet hierover?”

Haesendonckx wil hulpverleners oproepen om mensen die met vragen komen, met zo veel mogelijk warmte te beluisteren en indien mogelijk te helpen. “Ik krijg het gevoel dat er bij veel organisaties – daarom niet bij de hulpverleners zelf – een beschermingsreflex ontstaat uit angst om overspoeld te worden door vragen. Daarom zijn ze terughoudend en gaan ze hun opdracht verengen en vragen afhouden. Zeker nu, gezien de paniek en stress, is er net een warm onthaal nodig.”

Verdieping en verbreding van armoede

Het doel van de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd is meer mensen aan het werk krijgen. “Natuurlijk is werk zoeken een deel van het antwoord, maar de snelheid waarmee dit voor al die mensen plots moet gebeuren is ongezien”, zegt Coremans. “Dit heeft trouwens niet enkel impact op de werkzoekenden, maar ook op al de diensten die deze mensen naar werk begeleiden. Je mag niet vergeten dat mensen vaak al lang zoeken naar een plek op de arbeidsmarkt. We merken dat aangepaste jobs en begeleiding naar en op de werkvloer moeilijk vindbaar zijn, ook voor begeleidingsdiensten.”

Haesendonckx stoort zich aan de framing vanuit de politiek: “Men doet alsof het allemaal profiteurs zijn die we uit de hangmat moeten halen. Maar zulke mensen komen wij niet tegen. De meeste mensen die wij ontmoeten, zijn wel op zoek naar werk. Ze doen echt hard hun best, maar het lukt gewoon niet. De echte vraag is: waar zijn de jobs voor werkzoekenden die niet in het standaardprofiel passen?”

‘Men wil mensen aan het werk te krijgen, maar dat doe je niet door inkomensonzekerheid te creëren.’

“Men wil mensen aan het werk te krijgen, maar dat doe je niet door inkomensonzekerheid te creëren”, vindt Coremans. “Je moet iets doen aan de arbeidsmarkt en mensen integraal begeleiden, zodat werken wel kan.”

“Wij zullen ons blijven verzetten tegen deze maatregel. Op gezinsniveau zullen de inkomens dalen. De leeflonen liggen namelijk onder de armoedegrens, en niet iedereen heeft er recht op. En als deze mensen naar werk doorstromen, zal het vaak gaan om tijdelijk en flexibel werk, wat ook niet voor een stabiel inkomen zorgt. Kortom: deze maatregel zal de armoede verbreden en verdiepen.”