Mantelzorg is geen wondermiddel

121.000 jobs en 71.000 rusthuisbedden

Wanneer we kijken naar ouderenzorg, komen telkens dezelfde vaststellingen bovendrijven. Vlaanderen vergrijst. De ouder wordende Vlaming wil zo lang mogelijk thuis wonen. En de Vlaamse overheid wil de ouderenzorg zoveel mogelijk vermaatschappelijken.

‘Dit zijn hallucinante cijfers.’

Recent onderzoek voegt daar feiten en cijfers aan toe. Het werk dat mantelzorgers doen, komt vandaag overeen met 121.000 voltijdse jobs. Meestal gaat het over de zorg voor een ouder of schoonouder, in de meeste gevallen voor de moeder. Mantelzorgers houden dat vaak lang vol: 25% helpt de oudere al langer dan tien jaar.

In zes op de tien situaties wordt mantelzorg aangevuld en ondersteund door professionele thuiszorg, gemiddeld voor zes uur per week. Die combinatie van mantelzorg en thuiszorg spaart minstens 71.000 rusthuisbedden uit van ouderen die anders zeker naar een woonzorgcentrum moeten. Als je daar nog alle mensen bijtelt die ‘waarschijnlijk’ naar een rusthuis moeten zonder de hulp van mantelzorg, dan gaat het over 200.000 uitgestelde rusthuisopnames.

Dit zijn hallucinante cijfers, zeker als je bedenkt dat er op dit moment 75.000 rusthuisbedden zijn in Vlaanderen. Om verdere druk op de woonzorgcentra te vermijden, moet de overheid mantelzorg en thuiszorg zoveel mogelijk ondersteunen.

Geen taak voor de kinderen

Uit ons onderzoek blijkt dat de Vlaming vooral pleit voor een verdere uitbreiding van thuiszorg. Nog meer beroep doen op familie en vrienden is slechts voor een minderheid een optie.

Een meerderheid van de Vlamingen beschouwt zorgen voor de ouders als een morele plicht. Maar als het gaat over effectief mantelzorg bieden, zijn de meningen verdeeld. Ruim één derde vindt dat zorgen voor de ouders niet de taak is van kinderen. Nog eens 36% is van oordeel dat een zorgbehoevende beter in een rusthuis verzorgd wordt. Bijna de helft vindt dat mantelzorg niet meer van deze tijd is. Zorgen voor zorgbehoevenden vinden ze een taak voor sociale professionals.

Dit toont aan dat er nog maar een kleine marge is voor uitbreiding van mantelzorg. Het valt dus niet te verwachten dat er nog veel mantelzorgers zullen bijkomen. Een veeleisende arbeidsmarkt, later kinderen krijgen en nieuw-samengestelde gezinnen helpen daar niet bij.

Parallelle zorg

De verwachtingen over mantelzorg moeten dus dringend bijgesteld worden. Het is daarom belangrijk te kiezen voor een parallelle zorg, waarbij mantelzorg en thuiszorg vanaf het begin samengaan.

De helft van de mantelzorgers vraagt specifiek om meer en flexibele thuiszorg. Alleen door te investeren in thuiszorg blijft mantelzorg mogelijk en haalbaar. Bovendien kan de zorgbehoevende oudere zo langer thuis blijven wonen. Een derde van de respondenten denkt dat de rusthuisbewoner langer thuis had kunnen blijven als er ook ‘s avonds, ‘s nachts en in het weekend thuiszorg was.

Evenwicht tussen zorg en werk

Maar liefst één op de drie Vlamingen geeft aan geen mantelzorger te zijn omwille van de eigen werksituatie. En meer dan de helft van de mantelzorgers geeft aan nog meer mantelzorg te willen bieden als het werk dit zou toelaten.

‘Mantelzorg moet bespreekbaar zijn op de werkvloer.’

Werk en mantelzorg moeten combineerbaar zijn. Mantelzorg moet bespreekbaar zijn op de werkvloer. Werkgevers moeten werk maken van een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Het gaat vaak om kleine dingen zoals ‘telefoneren tijdens de werkuren’. Verlofstelsels moeten uitgebreider en flexibeler zodat mantelzorgers tijd en ruimte krijgen voor een evenwichtige combinatie tussen werk en zorg.

Dure thuiszorg

Ook de overheid moet werk maken van een beter mantelzorgbeleid. Voor meer dan de helft van de mantelzorgers is administratieve vereenvoudiging de hoogste prioriteit. Dat kan bijvoorbeeld door automatische rechtentoekenning, een eenduidige vragenlijst en gedeelde databanken.

Daarnaast moet de overheid verder investeren in de ouderenzorg. Een maximumfactuur kan de zorg betaalbaar maken. De ondervraagden juichen de verplichte zorgverzekering toe, maar vragen ook om een overheidstussenkomst in de zorg. Vooral de laagste inkomensgroepen hebben het moeilijk om de zorg te betalen. Maar liefst een kwart van deze groep kan thuiszorg amper betalen. Het is niet verwonderlijk dat net zij een zorgbehoevende oudere vaak laten inwonen.

Vlaamse sociale bescherming

Vlaanderen moet inzetten op de uitbreiding van een kwaliteitsvol residentieel aanbod. Ook extra ondersteuning door kortverblijf en dagverzorgingscentra zijn nodig. Maak werk van een sterke Vlaamse sociale bescherming waaraan iedereen bijdraagt volgens draagkracht en vermogen. Waar tegemoetkomingen zijn afgestemd op de zorgbehoeften.

‘Maak werk van een sterke Vlaamse sociale bescherming.’

Voor een optimaal gebruik van thuiszorg, moet de zorg gecoördineerd worden. Vaak nemen mantelzorgers die coördinatie zelf op. Maar 65% van de respondenten ziet liever dat het ziekenfonds de zorgcoördinatie overneemt. Daarnaast kan het ziekenfonds ook fungeren als centraal loket voor alle vragen.

Nog veel werk

Uit onze studie blijkt dat ouderen hun kinderen, familie en vrienden niet tot last willen zijn. Voor hen is mantelzorg geen optie. We kunnen nog maximaal 3.000 tot 6.800 extra rusthuisbedden vermijden mits een optimale ondersteuning door thuiszorg en woningaanpassing.

Vermaatschappelijking en informele zorg zijn nu al realiteit. Nog meer steunen op mantelzorgers om een antwoord te bieden op de uitdagingen van de vergrijzing is niet te verantwoorden. Het is bovenal ook onrealistisch. Het Vlaams mantelzorgplan is nog maar het begin. Er is nog veel meer werk nodig, in verschillende beleidsdomeinen, om mantelzorg op lange termijn haalbaar te houden.