Haal psychiatrische patiënten uit de ziekenhuizen

Systeemfout

De moedige getuigenis van ouders Willy en Lut en dus ook van hun dochter Lieve, wijst op een systeemfout in de psychiatrie. Deuren blijven gesloten, kansen op herstel worden niet benut. Nieuwe hoop vind je er eerder toevallig, bij de juiste mens in een fout systeem.

‘Deze getuigenis wijst op een systeemfout.’

Vanuit die negatieve ervaring zetten ze hun sterke schouders onder de ‘openhartcirkels’, een alternatief voor die gesloten en afstandelijke psychiatrie.

Jeugdhulp en psychiatrie

Hun verhaal is herkenbaar en raakt ons. Vanuit jeugdhulp ‘De Wissel’ begeleiden wij adolescente meisjes. We willen deze kwetsbare jongeren onthalen, waarderen en sterker maken, samen met wie hen omringt. We gaan op zoek naar nieuwe kansen en perspectieven. Dat doen we niet alleen, maar samen met partners, onder andere collega’s uit de geestelijke gezondheidszorg en psychiatrie.

Jammer genoeg moeten we bevestigen dat de getuigenis van Willy en Lut geen alleenstaand geval is. Wij stellen vast dat er heel wat misloopt zodra we voor ondersteuning aankloppen bij een psychiatrisch centrum.

Moeilijke regiewissel

Zolang de jongere bij ons verblijft, ervaren we de samenwerking met de jeugdpsychiatrie als ondersteunend. Vragen we bijvoorbeeld een psychiatrisch consult, dan staat dat ten dienste van het verdere hulpverleningstraject.

Een heel ander gevoel hebben we bij een opname in de jeugdpsychiatrie voor een langdurige behandeling. Die regiewissel verloopt niet zonder slag of stoot. Het hulpverleningstraject wordt niet langer gedeeld, maar zonder verder overleg overgenomen door de psychiatrie. Het lijkt wel alsof we als jeugdhulp plots van de aardbol verdwenen zijn. En dat werkt niet echt ondersteunend.

Contactverbod

Zo krijgen we geregeld te horen dat we tijdens de opname geen contact mogen hebben met het meisje. Ook aan familieleden wordt gevraagd geen contact op te nemen. Vele ouders zullen de vaststelling van Lut en Willy bevestigen: “De deur gaat dicht en de familie wordt buitengesloten.”

‘Hulpverlening wordt overgenomen, niet gedeeld.’

Dat brengt ons allemaal in een lastige positie. Want zowel wij als de familie beloofden het meisje dat we haar tijdens de opname niet in de steek zouden laten. We motiveerden de jongere tot een opname. Toch worden we plots buitenspel gezet. Als een opa me dan vraagt waarom hij zijn kleindochter die geïsoleerd werd niet mag bezoeken, dan volgt er een lange en hopeloze stilte.

Geen luisterend oor

We ervaren ook beperkte interesse in wat de begeleider van onze organisatie wil meegeven bij het begin van een opname. En zo is het soms cynisch ‘wachten’ totdat het vooraf voorspelde telefoontje komt. “Kom haar maar ophalen. Wij stoppen ermee. We zien geen vooruitgang, geen motivatie en botsen op haar niet-hanteerbaar gedrag.”

Situaties kunnen inderdaad zeer moeilijk zijn. Ook wij lopen daar tegenaan. Toch vonden we samen een weg. Die ervaring willen we graag overdragen, in aanwezigheid van het meisje en haar ouders. Zelden vinden we een oor dat echt luistert.

‘Meisjes geloven ons niet meer.’

En komt de jongere dan terug naar De Wissel, dan heeft ze het gevoel dat we haar toch in de steek lieten. Want ondanks onze belofte was er geen contact. Ook ouders geloven ons niet meer.

Het grote gelijk

Er is te weinig dialoog omdat de expertise van jongeren, ouders en hun begeleiders niet naar waarde worden geschat. In hun contacten met psychiatrische ziekenhuizen worden opvoeders en sociaal werkers regelmatig kil op hun plaats gezet. Een verwijtende en kleinerende toon wordt niet geschuwd. Er is geen millimeter ruimte om de aanpak en visie van de psychiatrie in vraag te stellen. Want zij hebben het grote gelijk van de medische wetenschap aan hun kant.

‘Opvoeders worden kil op hun plaats gezet.’

Blijkbaar weegt sommige kennis en expertise zwaarder door dan andere. Dat onevenwicht zit stevig ingebakken in al onze structuren, procedures en overlegsystemen. Wie stuurt er het multidisciplinair team aan? Inderdaad, de verantwoordelijke dokter. Te vaak zet zo’n dominantie een rem op een open dialoog tussen alle betrokkenen. De realiteit wordt beperkt tot een medische realiteit.

Jongere aan het stuur

Dat moet anders. Een psychiatrische opname moet ingebed worden in een breder traject. De jongere en zijn familie sturen dat traject aan, geflankeerd door een actief betrokken hulpverlening. Vertrekkend vanuit de vraag zoals de mens die stelt. Of zoals Willy dat in de krant zei: “De dialoog open houden en het perspectief positief.”

Dat staat haaks op de huidige gang van zaken. Passeert een adolescent meisje langs de psychiatrie, dan is ze plots ‘ziek’. Een klassiek diagnostisch denken bepaalt welke ‘medische behandeling’ nodig is, al dan niet met dwang.

‘Vertrek vanuit de vraag zoals de mens die stelt.’

Willen we meer dialoog, met een centrale rol voor de jongere, dan is een vergaande omwenteling nodig. Haal de patiënten met psychische problemen uit de ziekenhuizen. Het kan een duidelijk standpunt zijn.

Inspirerende praktijken

Op zoek naar verandering, mogen we niet blind blijven voor moedige beleidskeuzes die de jongste jaren de geestelijke gezondheidszorg in beweging zetten.

Ook op de werkvloer sleutelen creatieve handen aan een nieuwe aanpak. Alle respect voor Willy en Lut die vanuit hun negatieve ervaringen met ‘hoopcirkels’ een prachtig alternatief uitwerkten.

Vanuit De Wissel leerden wij via van het samenwerkingsverband CANO, een ander hoopgevend initiatief kennen: Yidam. Die outreachende jongerencluster van psychiatrisch centrum Gent-Sleidinge is een toonaangevend lichtpunt in de samenwerking tussen jongeren en ouders, organisaties in de jeugdzorg en psychiatrie.

Dit betrokken team van mensen verwierf de nodige flexibiliteit in de context van een grote ziekenhuisstructuur. Zij ondersteunen teams en werkingen met jongeren in de jeugdhulp. Psychiaters en psychologen verlaten het ziekenhuis en gaan naar de plek waar de jongere woont of begeleid wordt. Ouders worden versterkt in hun opvoedingstaak. Psychiaters inspireren in plaats van domineren. Zij toetsen ideeën en oplossingen bij begeleiders, jongeren en ouders. Zij zetten mee hun schouders onder wat samen besloten werd.

Succesformule

Dat is ook de succesformule van het samenwerkingsverband tussen begeleidingshuis Van Celst en Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen. Samen timmeren ze aan de begeleiding van adolescente meisjes met complexe problemen. Geen succes zonder openheid en respect ten aanzien van elkaar, zo valt hier te lezen.

‘Geen succes zonder openheid en respect.’

Die goede praktijken hielpen ook De Wissel om duidelijk en assertief uit te spreken wat we verwachten van onze samenwerking met de psychiatrie. We beslisten om zelf een psychiater aan te trekken. Die is regelmatig in de organisatie aanwezig en werd onze ‘Yidam ter plekke’.

Hoopverlening

Er zijn dus sterke alternatieven, maar zijn ze sterk genoeg? Zullen deze uitzonderingen de regel gaan vormen?

De getuigenis van Lut en Willy toont aan wat moet veranderen. Bejegen de mens als persoon. Zorg ervoor dat hij de touwtjes in handen houdt.

Dat sluit naadloos aan bij onze beleving in de jeugdhulp. Wij proberen jongeren elke dag ondersteunend te omringen en hoop te verlenen, eerder dan gedwongen te omsingelen. Dat kunnen we niet alleen. Daarom blijven we ook in de toekomst investeren in samenwerking met partners die we broodnodig hebben.

Schrijnende getuigenissen helpen ons om de focus scherp te houden en nog assertiever voor de dag te komen. Bij samenwerking hoort overleg, dialoog en respect. Samenwerking start en eindigt bij de jongere zelf. Het is onze taak dat mee mogelijk te maken en te bewaken.