Opinie

De ervaringsdeskundige als schaamlap

Te veel helpen en redden, haalt mensen uit hun kracht

Hans van Eeken

De ervaringsdeskundige is een politiek correcte schaamlap. De werkelijke inzet is nog klein. Om dat te veranderen, zijn gedurfde keuzes nodig. Zo betoogt ervaringsdeskundige Hans van Eeken.

ervaringsdeskundigen

ervaringsdeskundigen

©123rf

Weinig ruimte

De inzet van ervaringsdeskundigen is anno 2017 politiek correct en mag op veel sympathie rekenen. Maar de ruimte is nog steeds klein. Zolang ik als werknemer van een instelling in de geestelijke gezondheidszorg niet te veel wilde veranderen en min of meer in de pas van bestaande zorgpaden bleef lopen, waren vriendelijkheid en complimenten mijn deel.

‘De sfeer werd snel grimmig.’

Maar toen ik vanuit de herstelvisie ging staan voor de waarden en principes van herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid, werd de sfeer snel grimmig.

Bottomline kwam het erop neer dat de leidinggevende psychiaters bepaalden welke ruimte wij als ervaringsdeskundigen kregen. En die vrije ruimte werd snel ingeperkt toen onze praktijken gingen schuren met het vigerende biomedische zorgmodel. De machtsbalans sloeg in mijn nadeel door en medio 2014 werd ik ontslagen…

Onbegrip

De afgelopen drie jaar heb ik als ervaringswerker binnen het sociaal domein dezelfde sympathie en politiek correcte vriendelijkheid ervaren. Gelukkig is daar meer natuurlijke ruimte door de afwezigheid van dat vervloekte biomedische model en zorgprofessionals die menen werkelijk alles beter te weten.

Binnen welzijn schemert de leefwereld van burger, cliënt en patiënt meer door het beleid. Het is verfrissend om met bestuurders van doen te hebben die uit alle hoeken en gaten van onze maatschappij op die positie terechtgekomen zijn.

Toch stuit ook daar onze visie en praktijk op onbegrip, doordat men onzeker en risicomijdend is, zeker wanneer het om ‘personen met verward gedrag’ gaat. Het idee dat mensen, wanneer zij in hun empowerment worden gestimuleerd, zichzelf kunnen helpen en contact kunnen maken met hun eigen kracht, is voor de meeste beleidsmakers een brug te ver.

Als het erop aankomt, leunen zij toch liever op de oude vertrouwde en geprotocolleerde geestelijke gezondheidszorg of maatschappelijke opvang. Menig sociale professional koestert de illusie dat meer zorg beter is en in ieder geval veiliger… Om (weer) gek van te worden!

Waakvlam

Veel mensen met een psychische problematiek staan emotioneel en relationeel op ‘waakvlam’. Het belemmert hun herstelproces. Daarom bouwt een ervaringswerker, door aandachtig aanwezig te zijn, aan de relatie met de lijdende medemens.

Dit staat in schril contrast met de attitude in de zorgsysteemwereld waar professionele afstand en het denken vanuit casuïstiek centraal staan. Als ervaringswerker verbaas ik mij regelmatig over de controle en beheersing van mensen door professionals omdat zij ‘ziek’ zijn.

‘Mensen zijn niet zielig als zij ziek zijn.’

Ziek-zijn ontneemt ons blijkbaar het eigenaarschap van ons leven en vreet onze autonomie en eigenheid weg, totdat we lijdzaam en gehospitaliseerd als makke schapen de zorgherders volgen.

Rotsvast geloof

Inmiddels heb ik een rotsvast geloof ontwikkeld in het herstellend vermogen van mijn medemens, ook als er een psychiatrische problematiek speelt. Dat vertrouwen heb ik ontwikkeld via mijn eigen herstelproces, maar vooral ook doordat ik getuige mocht zijn van vele herstelprocessen om mij heen.

Mensen zijn helemaal niet zielig als ze ziek zijn. En van slachtofferschap is nog nooit iemand beter geworden. Net zomin als van de ongelijkwaardige werk- of zorgrelaties die binnen de zorgsysteemwereld de norm zijn. Als mensen eigen regie durven nemen omdat zij daar de ruimte voor krijgen, dan ontstaat de mooiste en meest bijzondere dynamiek die bijdraagt aan het welbevinden.

Weerstand uit de systeemwereld

De inzet van ervaringsdeskundigheid in het sociaal domein is nog klein. Daar liggen dus enorme kansen om kwetsbare burgers met behulp van de herstelvisie weer mee te laten doen.

‘Er liggen kansen om kwetsbare burgers mee te laten doen.’

De op het ‘repareren’ van de zieke medemens gerichte zorgwereld is alleen nog erg dominant. Ook het breed aanwezige helpers- en redderssyndroom verhoudt zich slecht tot het vertrouwen in de eigen kracht, het stimuleren van eigenaarschap en de verantwoordelijkheid van de mens, de begrippen van waaruit ervaringswerkers redeneren en acteren.

We kunnen namelijk niemand zomaar ‘in zijn kracht zetten’, hoe vaak dit in nota’s en beleidsstukken ook wordt opgeschreven. Maar door te veel helpen en redden worden mensen wel snel uit hun kracht gehaald. De specialiteit van ervaringswerkers is dat zij ‘er geweest zijn’. Vanuit deze doorleefde kwetsbaarheid en de collectieve ervaringskennis kunnen zij ongedachte krachtbronnen aanboren.

Tegelijk blijkt dezelfde kwetsbaarheid binnen de actuele verhoudingen een valkuil te zijn. Vaak mogen wij enthousiast beginnen en is er in eerste instantie ruimte. Maar al snel komt er weerstand vanuit de systeemwereld. Voor de gemiddelde ervaringswerker is het nog een dagelijkse strijd om vanuit zijn brugfunctie deze systeemwereld en de leefwereld aan elkaar geknoopt te krijgen.

Zelfhulp

De inzet van ervaringsdeskundigheid biedt in het sociaal domein veel mogelijkheden. Mogelijkheden die ook passen binnen de tijdgeest waarin participatie, inclusie en zelfredzaamheid hoog in het vaandel staan. Het basisprincipe van de herstelvisie is: Herstellen doe je zelf, maar niet alleen!

‘Herstellen doe je zelf, maar niet alleen!’

Vanuit doorleefde kennis en aansluitend bij de leefwereld van bondgenoten kunnen wij zelfhulp faciliteren. Zowel één-op-één als in zelfhulpgroepen.

Deze zelfhulp is de basis voor het werken aan herstelprocessen en hernieuwde steunsystemen. Mijn ideaal is dat er naast de reguliere zorg en opvang in wijken en dorpen, netwerken van zelfhulpgroepen komen die verbonden zijn met de ketenpartners binnen het sociaal domein en de zorg. In die zelfhulpgroepen komen altijd ‘talenten’ opborrelen die weer kunnen worden opgeleid tot ervaringswerkers.

Zo kunnen er op termijn zelfdragende zelfzorgcoöperaties ontstaan die binnen het beleidsdomein welzijn geborgd kunnen worden. Deze vorm van peer support kan voor adequate terugvalpreventie zorgen omdat de deelnemers zichzelf leren helpen, steviger worden en elkaar tot steun kunnen zijn.

Hebben beleidsmakers de ballen?

In de nabije toekomst kan deze beweging middels bewustwording en leefstijl-bevordering daadwerkelijk psychische en sociale kwetsbaarheden gaan voorkomen. In geval van een crisis kan zelfhulp in combinatie met een eigen plan van aanpak, gebaseerd op het gedachtegoed van de Eigen Kracht-conferenties, zorgen voor minder onnodig lijden en dito zorgconsumptie. Alles uiteraard in samenwerking met huisartsen, sociaal werkers en crisisdiensten.

‘Willen professionals werken binnen een nieuwe machtsbalans?’

Het hier geschetste ideaal is de moeite van het uitwerken meer dan waard. Maar uiteindelijk gaat het ook hier over grote belangen, macht en veel geld. Centrale vraag is of de beleidsmakers de ballen hebben om ons en daarmee de burger een kans te geven om onze eigen regie te pakken? En ook of de zorgprofessionals ertoe bereid zijn te werken binnen een nieuwe machtsbalans?

Voor een nieuw herstelondersteunend paradigma zijn radicale keuzes nodig. Keuzes die randvoorwaarden creëren voor de noodzakelijke vrije ruimte waarbinnen we een voortdurende zoektocht kunnen ondernemen naar de vraag: Wat is herstelbelemmerend? Wat is herstelbevorderend? Enkel zo kunnen ervaringsdeskundigen bewijzen dat wat wij reeds weten daadwerkelijk meer kwaliteit van leven en minder zorgconsumptie oplevert.Dit artikel verschijnt ook in het zomernummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, met daarin een dossier over ervaringsdeskundigheid. Het verscheen op 8 juni 2017 ook op www.socialevraagstukken.nl.

Reacties [7]

  • hoste

    Beste Hans

    Ik vind het een eerlijk schrijven van je echter wil ik je informeren dat er dus degelijk een opleiding bestaat die je bij Vzw de Link kan volgen gedurende 4 jaar om een opgeleide ervaringsdeskundige in sociale uitsluiting en (kans)armoede te worden. Ik zelf heb deze opleiding gevolgd en geslaagd en waarbij ik je kan beamen dat deze opleiding mij inderdaad in mijn krachten heeft gezet en mij bewust heeft gemaakt wie ik ben en wat ik ben en wat ik vooral kan uit eigen talenten en krachten. U spreekt van een opleiding gaan vorm geven wat ik overbodig vind als deze echt al bestaat en nu binnenkort zal verruimd worden met eerst groeitrajecten zodat niet enkel mensen uit generatie armoede dit kunnen volgen maar ook anderen . Graag sluit ik mij aan bij je uitspraak dit bekender en ingebed zou moeten kunnen worden in ons maatschappelijk systeem en erkenning en herkenning krijgen met een hoge waardering vriendelijke groeten HC

  • Nele Verhoeven

    Er zijn psychiaters/ sociaal werkers die zichzelf almachtig weten maar er zijn er ook die empowerend kijken en mensen oprecht valideren (wat is gek anyway? Waar eindigt gek en waar begint gezond? Geen kat die het weet toch?). Aan de andere kant van het spectrum zijn er zeer competente ervaringsdeskundigen maar er zijn ook ervaringsdeskundigen die, ook al denken ze van wel, zo vastzitten in eigen problematiek, oordelen, woede, …naar de hulpverlening, dat ze ook (nog?) niet in staat zijn om daadwerkelijk hulp te bieden en in volle samenwerking met sociaal werkers het beste uit de cliënt te halen.

    Niets is zwart wit…
    Elkaar aanvallen helpt niet, ons opsluiten in ons eigen gelijk helpt ook niet. Ik denk dat we het doel voor ogen moeten houden: we willen het beste voor de cliënt. Hoe kunnen wij (ervaringsdeskundige en sociaal werker) elkaar begrijpen en tegemoetkomen op zo’n manier dat dit ook kan slagen…Dan is er geen zij/ wij, maar een wij. Volgens mij de vertrekbasis.

  • Klooksken@gmail.com

    Ik ben 100% akkoord met wat je zegt (wanneer mensen in hun empowerment worden gestimuleerd kunnen ze zichzelf helpen en contact maken met hun eigen kracht). Dit is de kern van hulpverlening, van onderwijs…en volgens mij de enige manier om tot leren/ verandering te komen. Als je mensen onvoorwaardelijk accepteert in AL hun zijn en hebben en rugzak, en écht accepteert, en hen valideert (JIJ bent echt oké op dit moment in je leven), dan breng je ze in hun waarde (terug). En dat is de énige plaats waaruit mensen naar hun ‘gedrag’ of ‘fouten’ durven kijken omdat ze weten dat die “fouten” er mogen zijn. Hulpverlening begint met mensen zichzelf leren accepteren, hun zelfoordelen aan de kant leren gooien. Voorwaarde is dat jij als hulpverlener jezelf helemaal accepteert, met je eigen fouten.

    In die optiek geloof ik niet in de tweedeling ‘de biomedisch denkende sociale professional’ en de empowerende ervaringsdeskundige. Het gaat erover hoe jij als mens inzicht hebt in deze…

  • Katrijn Ruts - Gelijke Rechten voor Iedere Persoon met een handicap (GRIP) vzw

    Dankjewel, Hans Van Eeken, voor deze duidelijke en krachtige tekst. Inzet van ervaringsdeskundigheid, peer support, peer counseling kunnen bij veel mensen een van de sleutels zijn tot een leven dat ze beter zelf in handen hebben, tot een onafhankelijk leven, inclusie, participatie.
    Ik vind het over het algemeen nog altijd zeer onderbelicht. U zet er terecht de schijnwerpers op.
    Naar mijn weten is er niet of nauwelijks een visie rond vanuit de overheid, en daardoor ook geen beleid. Als er een visie op zou komen is het essentieel dat niet het kostenbesparend denken centraal staat.

  • peter

    Er is maar één weg: meer ervaringswerkers in een betaalde job…

  • christel augustijnen

    wow en ik die dacht dat ervaringswerkers in andere sectoren het makkelijker hadden Blijkbaar botsen we op dezelfde muren. Ik voel me vaak helemaal een buitenbeentje als sociaal assistent met armoede ervaring Dacht dat dit een meerwaarde zou zijn, maar blijkbaar ziet een groot deel van het werkveld dat anders.

  • Adlain

    “Ervaring zonder theorie is blind en theorie zonder ervaring is een intellectueel spelletje” Immanuel Kant (1724 – 1804)
    “Logic will get you from A to B and imagination will get you everywhere” Albert Einstein (1879 – 1955)
    “Words are cheap, the biggest thing you can say is elephant” Charles Spencer Chaplin (1889 – 1977)

We zijn benieuwd naar je mening!
Blijf hoffelijk, constructief en respectvol

 

Elke reactie wordt gemodereerd. Lees hier onze spelregels. Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd.